Sundiata veya Son-Jara olarak da anılır Malinke halkının , kahraman Sundiata Keita’nın hikayesini anlatan bir şiiridir ( 1255’te öldü)ve Mali İmparatorluğu’nun kurucusudur.
Destan,13. yüzyıla kadar uzanan sözlü geleneğin bir örneğidir ve nesiller boyu griot şairleri veya jeliw ( djeli ) tarafından anlatılmıştır. Tek veya yetkili bir sürüm yoktur.
Destanla ilgili materyaller ilk olarak 20. yüzyılın başlarında Fransız Sudan’ında , özellikle de Fransız elit okulu École William Ponty tarafından toplanmaya başlandı ve sonuçta masalın bugün standart olarak kabul edilen “modern” versiyonu ortaya çıktı.1960 yılında Djibril Tamsir Niane tarafından Fransızcaya çevrilmiştir.
Destanda anlatılan olayların tarihselliği tartışmaya açıktır. Mali İmparatorluğu’nun erken tarihi ve İbn Haldun’un kayıtları hakkında sınırlı sayıda 14. yüzyıl Arap tarih yazımı kaynakları bulunmaktadır .
Bu nedenle sözlü geleneğin kanıtları, dönemin tarihi olaylarının yeniden kurgulanmasında kritik öneme sahip olabilir. Sözlü gelenek birkaç yüzyıl boyunca zorunlu olarak önemli değişikliklere uğrar, ancak bilim adamları yine de destandaki tarihi olayları yansıtabilecek unsurları belirlemeye çalışmışlardır.
Destanın yazılı özetleri 1890’dan önce Arapça olarak mevcuttu. 1890’larda destanın versiyonları Fransız yetkililer tarafından toplandı ve 1898’den itibaren Fransızca ve Almanca tercümeleri yayınlandı. Batı eğitimi almış Batı Afrikalılar, 1890’lardan itibaren masalın edebi versiyonlarını üretmeye başladılar.
Bu, özellikle 1937’de hikayeye dayalı bir drama sahneleyen Fransız elit okulu Ecole William Ponty’de geçerliydi.
Bu dönem, sözlü geleneğin okuryazarlık ve modernite ile ilk etkileşimini ve anlatının 1937’de geçirdiği dönüşümleri temsil ediyor. 1937 sunumunun bağlamı… sonunda, Niane’nin (1960) ilk “romansal” incelemesinden önce, 1940’larda ve 1950’lerde en etkili hale gelen destan biçimiyle sonuçlandı. Bir griot’un anlattığı destanın ilk satır satır transkripsiyonu 1967’de yapıldı.
Sözlü bir tarih destanı olan Sunjata , yalnızca Mali İmparatorluğu’nun tarihi hakkında değil, aynı zamanda Mande etnik grubunun kültürü hakkında da bilgi aktarıyor.
Mande aile yapılarının iki unsuru vardı: yapıcı ( Badenya ) ve yıkıcı ( fadenya ). Fadenya veya “baba-çocukluk” üvey kardeşler arasındaki rekabettir ve Sunjata destanında Sogolon’un oğlu Sundiata ile Sassouma’nın (kral Nare) oğlu Dankaran Touman arasındaki düşmanlıkla temsil edilir.
Marghan’ın ilk karısı Fadenya’nın yıkıcı güçleri sonunda Sassouma’nın Sogolon’un ailesine zarar vereceği korkusuyla Sundiata ve annesinin Mali’den sürülmesine neden olur. Badenya , yani “anne-çocukluk” aynı annenin çocukları arasındaki sevgidir.
Bu, destanda, Sundiata’nın kız kardeşi Kolonkan’ın, Sassouma’nın büyücülük girişimlerine karşı onu korumadaki desteği ve kardeşlerinin daha sonra Mali’yi geri alma savaşında ona verdiği destekle temsil edilmektedir.
Sundiata’nın fiziksel engelinin üstesinden gelmesi ve annesinin yalvarışına yanıt olarak yürümeye başlaması için anne desteği de önemlidir. “Çocuk, annenin değerinden daha değerli değildir” diyen anlatıcı, annenin öneminin altını çiziyor. Sundiata’nın kaderini gerçekleştirmek için hem Fadenya’nın hem de Badenya’nın karşıt güçlerine ihtiyacı olması anlamlıydı ; bu da Mande kültürü için her iki unsurun da gerekli olduğunu gösteriyordu.
Sunjata destanı hala Mande’nin geleneksel kültürünün ayrılmaz bir parçası ve hikaye griotlar ve maskeli ritüel performanslar aracılığıyla yeniden anlatılmaya devam ediyor.
Bugün aynı zamanda Mali , Gambiya , Senegal ve Gine cumhuriyetlerinin resmi ulusal mitolojisinin bir parçası haline gelmiş ve ilkokul müfredatındaki tarih derslerinde işlenmektedir.
Sundiata Destanının Konusu
Sunjata destanının, bilinen tüm varyantlarda 40’tan fazla bölümü içerebilecek tek ve yetkili bir versiyonu yoktur , ancak geleneksel olarak dahil edilen temel, ana bileşenler vardır. Bulman bu bileşenleri şu şekilde ayırıyor:
(1) Sunjata’nın baba soyu, (2) bufalo-kadın hikayesi, (3) Sunjata’nın doğumu ve çocukluğu, (4) Sunjata’nın sürgünü ve (5) dönüş ve Sumanguru ile savaş.
Sunjata’da Naré Maghann Konaté (aynı zamanda Maghan Kon Fatta veya Yakışıklı Maghan olarak da bilinir) , bir gün sarayında bir kehanet avcısını kabul eden bir Mandinka kralıydı. Avcı, Konaté’nin çirkin bir kadınla evlenmesi halinde ona bir gün kudretli bir kral olacak bir oğul vereceğini öngördü.
Naré Maghann Konaté zaten Sassouma Bereté ile evliydi ve ondan Dankaran Toumani Keïta adında bir oğlu vardı . Ancak Do krallığından iki Traoré avcısı ona Sogolon adında çirkin, kambur bir kadın sunduğunda kehaneti hatırladı ve onunla evlendi.
Kısa süre sonra, çocukluğu boyunca yürüyemeyen Sundiata Keita adında bir oğul doğurdu. Sassouma çocuğu ve annesini kıskanıyordu ve yürüyememesi ve annesinden miras kalan çirkinliği nedeniyle Sundiata ile dalga geçiyordu. Fiziksel zayıflığına rağmen kral, genç yaşta Sundiata’ya kendi griotunu verdi; bu onların birlikte büyümeleri ve gelenek olduğu gibi sürekli danışma sağlamaları içindi.
Naré Maghann Konaté’nin (c. 1224) ölümüyle, ilk oğlu Dankaran Tuman, Konaté’nin kehanete saygı gösterilmesi yönündeki isteklerine rağmen tahta geçti. Artık iki kız çocuğu doğuran ve Konaté’nin üçüncü eşi Namandjé’den ikinci oğlunu evlat edinen Sundiata ve annesi, yeni kral ve annesinin küçümsemesine maruz kaldı.
Sogolon’a yapılan hakaretin ardından Sundiata, demirci Nounfari’den demir bir çubuk istedi; bu çubuk, kendisini dik tutmak ve yürümek için kullanmaya çalıştığında kırıldı. Ancak S’ra’nın bir dalını (Afrika baobab’ı veya Adansonian ağacı) kullandığında yürüyebiliyordu.
Destanın bir versiyonunda Sundiata, babası öldükten ve annesi ona yürümesini emrettikten sonra yürüyebilmektedir. Daha sonra büyük bir avcı olur. birlikte, Sassouma Bereté ve Dankaran Toumani Keita’ya olan nefreti kısa süre sonra Sundiata’yı, annesi ve iki kız kardeşini Mema krallığına sürgüne gönderdi. Destanın bir versiyonunda Sundiata ve annesi sürgüne gönderilmez.
Sogolon, Sassouma’nın kıskançlığı nedeniyle kendisinin ve oğlunun tehlikede olduğunu hisseder ve onları güvende tutmak için ayrılır. Komşu krallıklar, Sassouma ve oğlunun yapabileceklerinden korktukları için Sundiata ve Sogolon’u barındırmak istemezler ama Mema halkı onları kabul eder.
Sundiata, Mema krallığında yaşarken “aslan kadar güçlenmeye” başladı ve Mema halkının en büyük generali Moussa Tounkara ile savaştı. Sundiata o kadar büyük bir savaşçı oldu ki Mema tahtının varisi oldu. Ancak Sogolon onu “kaderini gerçekleştirmeye” ve kral olmak için Mali’ye dönmeye teşvik etti.
Bu arada, Gana İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra öne çıkan, ancak destanda zalim bir büyücü kral olarak tasvir edilen Sosso halkının tarihi lideri Soumaoro Kanté , Mandinka krallığına saldırarak Dankaran Toumani’nin korku içinde kaçmasına neden oldu.
Mali’ye ulaşmadan önce Soumaoro, eski Gana İmparatorluğu’ndaki dokuz krallığı fethetti. Mandinka halkı daha sonra sürgündeki Sundiata’yı çağırdı. Komşu küçük krallıklardan oluşan bir koalisyon kuran Sundiata, Sosso’ya karşı bir savaş başlattı ve sonunda Sundiata, Mali İmparatorluğu’nun ilk hükümdarı olarak ” Mansa ” veya “kralların kralı” unvanıyla taçlandırıldı .
Kısa süre sonra imparatorluğun çekirdeğini organize etmeye başladı ve taç giyme töreninde soylulardan ve ileri gelenlerden oluşan Gbara’yı Kouroukan Fouga olarak bilinen sözlü bir anayasayla sundu . Onun hükümet modeli imparatorluğu büyüklüğe taşıyacaktı. Hatta bazı griotlar onun kahramanlıklarını Büyük İskender’inkilerle karşılaştırmıştır.
Kaynak: Wikipedia
