Aruna, Hitit mitolojisinde deniz tanrısı olarak bilinir. Genellikle “Deniz”in kişileştirilmiş hali olarak geçer. Hitit metinlerinde özellikle Fırtına Tanrısı ile Aruna arasındaki çatışma önemli bir tema. Ayrıca Aruna’nın kızıyla Fırtına Tanrısı’nın evlenmesi gibi diplomatik/evliliksel mit motifleri de içerir. Aruna figürü, Hitit dini anlatısında hem tehlikeli, kaotik güç hem ilişki kurulan bir varlık olarak yer alır.
Anadolu’nun kadim medeniyetlerinden biri olan Hititler, zengin ve karmaşık bir mitolojiye sahipti. Bu mitolojinin derinliklerinde, doğanın kudretli ve çoğu zaman korkutucu güçlerini temsil eden sayısız tanrı ve tanrıça yer alıyordu. Bu figürler arasında, özellikle denizin sınırsız ve tahmin edilemez gücünü kişileştiren Aruna, kendine özgü bir yere sahiptir. Aruna, sadece bir deniz tanrısı olmanın ötesinde, kozmik düzeni tehdit eden kaosun ve ilksel tehlikenin bir simgesi olarak Hitit panteonunda önemli bir rol oynamıştır.
Aruna İsminin Anlamı ve Kökeni
Aruna ismi, Hitit mitolojisindeki deniz tanrısına verilen addır. Bu ismin etimolojisi üzerine kesin bir konsensüs olmamakla birlikte, büyük olasılıkla Hititçe aruna- kelimesinden türemiştir, ki bu kelime “deniz” veya “okyanus” anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, Aruna doğrudan doğruya denizin kendisinin bir kişileşmesi, onun ruhu veya gücü olarak algılanmıştır.
Hitit pantheonunun çok katmanlı yapısı göz önüne alındığında, Aruna gibi figürlerin kökeni genellikle Hattian, Hurrian veya Luwian gibi Anadolu’nun diğer yerel kültlerine dayanabilmektedir. Ancak, adının doğrudan Hititçe “deniz” kelimesiyle ilişkilendirilmesi, bu tanrının Hitit inanç sistemine ne kadar doğal bir şekilde entegre olduğunu göstermektedir. Aruna, denizin hem bereket veren hem de yıkıcı potansiyelini bünyesinde barındıran, ilksel bir varlık olarak kabul edilmiştir.
Hitit Mitolojisinde Deniz Tanrısının Erken İzleri
Hitit metinlerinde denizin bir tanrı olarak veya tanrısal bir varlık olarak anılmasına dair erken izler, bu gücün Hitit dünya görüşündeki kadim önemini göstermektedir. Aruna, genellikle kozmik hiyerarşinin üst katmanlarında yer alan, ancak aynı zamanda evcilleştirilmesi veya kontrol altına alınması gereken bir güç olarak tasvir edilir. Denizin sonsuz derinliği, gizemi ve öngörülemezliği, insanoğlunun karşılaştığı en temel doğal kuvvetlerden biriydi.
Bu nedenle, Hititler de diğer pek çok antik uygarlık gibi, denize özel bir saygınlık ve korkuyla yaklaştılar. Aruna‘nın varlığı, denizcilikle uğraşan veya kıyı bölgelerde yaşayan topluluklar için hem bir yaşam kaynağı hem de potansiyel bir yıkım unsuru olarak büyük önem taşımıştır. Onunla ilişkilendirilen mitler ve ritüeller, bu ilksel gücün günlük yaşamdaki etkileşimini ve ona duyulan saygıyı yansıtır.
Fırtına Tanrısı ile Aruna Arasındaki Çatışma
Hitit mitolojisinin en bilinen temalarından biri, düzeni temsil eden Fırtına Tanrısı (Tarḫunna) ile kaosu temsil eden ilksel varlıklar arasındaki çatışmadır. Bu bağlamda, Aruna doğrudan doğruya Fırtına Tanrısı’nın en büyük rakiplerinden biri olarak öne çıkar. En ünlü örneklerden biri, genellikle “yılan” veya “ejderha” olarak tasvir edilen Illuyanka ile Fırtına Tanrısı arasındaki mücadeledir.
Ancak, denizin kişileşmiş hali olan Aruna da benzer bir kaotik gücü temsil eder ve bazı varyantlarda veya yorumlarda bu kozmik mücadele, Fırtına Tanrısı’nın denizin öngörülemez ve yıkıcı gücünü kontrol altına alma çabası olarak da görülebilir. Bu çatışma, kozmik düzenin kuruluşu ve sürdürülmesi için gerekli olan bir mücadele olarak algılanır; Fırtına Tanrısı’nın zaferi, suların ve doğanın düzen altına alınmasını, böylece insanlık için yaşanabilir bir dünyanın mümkün kılınmasını sembolize eder. Aruna‘nın gücü, zapt edilmesi gereken bir tehdit olarak karşımıza çıkar.
Aruna’nın Kızı ve İlahi Evlilik Motifi
Antik Yakın Doğu mitolojilerinde, galip gelen tanrının yenilen veya boyun eğmiş rakibin kızıyla evlenmesi motifi oldukça yaygındır. Bu motif, sadece bir zaferi pekiştirmekle kalmaz, aynı zamanda yenilen gücün “evcilleştirilmesi” veya kozmik düzene entegre edilmesi anlamına gelir. Hitit mitlerinde, Fırtına Tanrısı’nın Illuyanka’nın kızıyla evlenmesi örneğinde olduğu gibi, bu motif Aruna ile de ilişkilendirilebilir. Eğer Aruna denizin kendisi olarak kabul edilirse, onun “kızı” belki de denizin belirli bir veçhesini, bir nehir tanrıçasını ya da denizin bereketli yönünü temsil ediyor olabilir.
Fırtına Tanrısı’nın Aruna‘nın kızıyla olası bir evliliği veya ittifakı, denizin sınırsız ve potansiyel olarak yıkıcı gücünün, düzen ve verimlilik çerçevesinde kontrol altına alınmasını sembolize eder. Bu, tanrısal hiyerarşide denizin yerinin belirlenmesi ve insanlık için faydalı bir hale getirilmesi için bir mekanizma olarak işlev görür.
Kaos, Deniz ve Tehlike Temaları
Aruna, Hitit mitolojisinde sadece bir “deniz tanrısı” olmanın ötesinde, ilksel kaosun ve tehlikenin somutlaşmış halidir. Antik dünyada deniz, bereketin ve ticaretin kaynağı olmanın yanı sıra, fırtınalarıyla, bilinmez derinlikleriyle ve yolculuklardaki tehlikeleriyle de korkulan bir unsurdur. Aruna‘nın kişiliğinde, bu ikili doğa belirginleşir. O, medeniyetin ve düzenin karşısında duran, insan kontrolünün ötesindeki vahşi ve yıkıcı güçleri temsil eder. Hitit dualarında ve ritüellerinde, denizin öfkesinden korunma ve ondan merhamet dileme motiflerine rastlamak mümkündür.
Aruna‘nın gücü, doğal afetlerle, özellikle de seller ve denizin kabarmasıyla ilişkilendirilebilir. Bu temaslar, Hititlerin doğanın sınırsız ve çoğu zaman acımasız gücüne duydukları saygıyı ve korkuyu açıkça ortaya koyar. Aruna, varlığıyla, kozmik düzenin sürekli bir denge ve mücadele gerektirdiğini hatırlatan bir figürdür.
Hitit Metinlerinde Aruna’ya Atıflar ve Ritüeller
Hitit çivi yazılı metinleri, Aruna‘nın panteon içindeki yerini ve ona yapılan atıfları çeşitli bağlamlarda sunar. Resmi dualarda, antlaşmalarda ve ritüellerde Aruna‘nın adına rastlamak mümkündür. Genellikle diğer büyük tanrılarla birlikte anılır, bu da onun önemini ve ciddiye alınan bir varlık olduğunu gösterir. Örneğin, bir yemin veya antlaşmada, Aruna‘nın adı, yemin bozulduğunda gelecek felaketlerin kaynağı olarak çağrılabilir. Bu durum, Aruna‘nın sadece bir doğa gücü değil, aynı zamanda ahlaki ve kozmik düzenin bir bekçisi veya intikamcısı olarak da algılandığını gösterir.
Ona özel adakların sunulduğu veya belirli ritüellerin yapıldığına dair kanıtlar da mevcuttur; bu ritüeller genellikle denizin sakin kalması, balıkçılığın verimli olması veya deniz yolculuklarının güvenli geçmesi için yapılmıştır. Aruna‘ya yapılan bu atıflar, Hititlerin Tanrılarla olan aktif etkileşimini ve doğanın her veçhesine atfettikleri ilahi anlamı gözler önüne serer.
Mezopotamya ve Hurri Etkileriyle Karşılaştırmalar
Hitit mitolojisi, Mezopotamya ve Hurri medeniyetlerinden önemli ölçüde etkilenmiştir. Bu kültürel alışveriş, Aruna gibi figürlerde de gözlemlenebilir. Mezopotamya panteonunda, ilksel suları ve kaosu kişileştiren Tiamat (Babil Enuma Eliş Destanı’nda) veya tatlı suların ilksel kaynağı Abzu gibi figürler, Aruna ile paralellikler gösterebilir. Tiamat’ın tanrılar tarafından yenilmesi ve kozmosun onun bedeninden yaratılması motifi, Fırtına Tanrısı’nın kaotik güçleri yenme mücadelesiyle benzerlik taşır.
Hurri mitolojisinde ise, Kumarbi Döngüsü gibi destanlarda rastlanan tanrılar arasındaki mücadeleler ve kozmik evrim anlatıları, Hitit panteonundaki “eski tanrılar” ve yeni nesil tanrılar arasındaki gerilimleri anlama konusunda önemli ipuçları sunar. Hurri deniz tanrısı Yam’ın olası etkileri de göz ardı edilmemelidir. Aruna, muhtemelen bu farklı geleneklerdeki deniz, kaos ve ilksel güç kavramlarını Hitit dünya görüşüyle harmanlayarak kendine özgü bir kimlik kazanmıştır. Bu karşılaştırmalar, Aruna‘nın sadece yerel bir kült figürü olmanın ötesinde, antik Yakın Doğu’nun ortak mitolojik havuzundan beslenen evrensel temaları yansıtan bir figür olduğunu ortaya koyar.
Sonuç olarak, Aruna, Hitit mitolojisinde denizin kudretli ve iki yönlü gücünü temsil eden, hem korkulan hem de saygı duyulan derin bir figürdür. O, ilksel kaosun ve doğanın dizginlenemeyen gücünün bir timsali olup, Fırtına Tanrısı ile olan mücadelesi ve onun kızıyla olası ilahi evlilik motifleri aracılığıyla kozmik düzenin kuruluş ve sürdürülme dinamiklerini yansıtır.
Aruna‘nın varlığı, Hititlerin çevrelerindeki doğal dünyaya nasıl anlam verdiklerini, yaşamın dayandığı dengeyi ve bu dengenin kırılganlığını nasıl algıladıklarını anlamak için kritik bir anahtar sunar. Onun hikayesi, insanlık tarihinin en eski ve evrensel temalarından biri olan doğa ile insan arasındaki sürekli etkileşimin ve mücadelenin zengin bir kültürel ifadesidir.
