9.000 beyitlik Garshaspnama ( Farsça : گرشاسپنامه ) destanı, Asadi Tusi’nin en önemli eseridir.
Asadi Tusi, Farsça yazdığı 9.000 beyitlik Garshaspnama destanı ile tanınır. Bu destan, yazarın en önemli eseri olarak kabul edilir. Destan, Garshasp adlı kahramanın öyküsünü anlatır.
Garshasp, Fars mitolojisinde geçen bir kahramandır. Asadi Tusi’nin yazdığı Garshaspnama destanının ana karakteridir.
Garshasp hakkında kısaca:
- Garshasp’ın, mitolojik sim olan Zal’ın oğlu olduğu söylenir.
- Destanlarda Garshasp’ın güçl ve cesur bir savaşçı olduğu anlatılır.
- Garshasp’ın şeytani yaratıklarla ve düşmanlarla savaştığına dair hikayeler yer alır.
Şiirin kahramanı, Şehname’de eski İran kahramanı Kərəsāspa- ( Avestan dili ) ile özdeşleştirilen Garshasp’tır. Avestan’da Yama klanından Θrita’nın oğluydu.
Şair hikayeyi Garshāsp’un Maceraları adlı bir kitaptan uyarladı ve bunun Şehname’nin hikayelerini tamamladığını söyledi ; Şiir folklorun bir parçası olmasına rağmen yazılı kaynaklara dayanıyordu.
Destanın Yazarı Hakkında Bilgi
Ebu Nasr Ali ibn Ahmed Asadi Tusi ( Farsça : ابونصر علی بن احمد اسدی طوسی ; c. 1000 – 1073) İranlı bir şair, dilbilimci ve yazardı. 11. yüzyılın başında İran’ın Horasan vilayetindeki Tus’ta doğmuş , 1080’lerin sonlarında Tebriz’de vefat etmiştir. Asadi Tusi, İran ulusal destanlarının önemli bir Fars şairi olarak kabul edilir. En tanınmış eseri Şehname tarzında yazılmış Garshaspnameh’dir.
Asadi’nin hayatı hakkında çok az şey biliniyor. Horasan eyaletinin büyük bir kısmı Türk Beyliklerinin şiddetli saldırısı altındaydı; birçok entelektüel kaçtı ve kalanlar genellikle inzivaya çekildi. Asadi ilk yirmi yılını Tus’ta geçirdi. MS 1018’den 1038’e kadar Daylamite Abū Nasr Jastān’ın sarayında şairdi.
Burada, 1055-56’da Asadi, Ebū Manṣūr Mowaffaq Heravi’nin Ketāb al-abnīa al-adwīa’sını kopyaladı. Daha sonra Nahjavan’a gitti ve ufuk açıcı eseri Garshāsp-nama’yı (Nahjavan hükümdarı Abu Dolaf’a ithaf edilmiştir) 1065-1066’da tamamladı. Asadi daha sonra Ani’yi yöneten Şeddadi kralı Manuçehr’in sarayında görev yaptı. Şairin mezarı Tebriz şehrindedir.
Garshaspnama Destanının Konusu
Şiir, Zahhak tarafından devrilen ve (modern Quetta yakınında) Zabulistan kralı Ghurang’a kaçan Garshāsp’ın babası Yama (veya Cemşid ) ile başlar. Zabulistan’da Jamshid, kralın kızına aşık olur ve Garshāsp’u doğurur.
Jamshid kaçmak zorunda kalır. Garshāsp’ın annesi kendini zehirlediğinde hayatının çoğunu büyükbabasının yanında geçirir ve büyüyünce Jamshid gibi bir savaşçı olur. Ghurang’ın ölümünden sonra Zahhak kral olacaktı, ancak sır Kariman’ın doğumuna kadar devam edecektir..
Zahhak kral olarak Zābulistān’ı ziyaret eder ve genç Garshāsp’a bir ejderhayı öldürmesi için meydan okur. Ejderha zehrine karşı bir panzehirle donatılmış ve özel silahlarla donatılmış Garshāsp, canavarı öldürür.
Çocuğun cesaretinden etkilenen Zahhāk, Garshāsp’ı Hindistan’a gönderir ; burada kralın (Zahhāk’un tebaası) yerine asi prens Bahu (Zahhāk’ın kuralını kabul etmeyen) gelir. Garshāsp isyancıyı yener ve onun harikalarını gözlemlemek ve felsefi söylemle meşgul olmak için Hindistan’da kalır.
Daha sonra Sarandib’e ( Seylan ) gider ve burada Buda’nın (Müslüman kaynaklarda Adem’in ayak iziyle özdeşleştirilen) ayak izini görür. Asadi daha sonra insanlığın atası Adem’le ilgili birçok efsaneyi anlatır. Garshasp daha sonra bir Brahman’la tanışır ve ona felsefe ve din hakkında ayrıntılı sorular sorar ve öğrenir.
Asadi Tusi’nin Brahman’a atfettiği sözler onun İslami neo-Platonculuğuyla ilgilidir. Garshasp daha sonra Hint adalarını ziyaret eder ve uzun uzun anlatılan doğaüstü harikaları görür.
Kahraman eve döner ve Zahak’a saygılarını sunar. Bir ROM prensesine kur yapar , Kābol Kralı tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra babasını (Eṯreṭ) Zābol’daki tahtına geri getirir ve Sistān şehrini inşa eder. Akdeniz’de Kairouan ve Córdoba’da savaşarak anakronik maceraları var. Batı’da bir “Yunan Brahmanı ” ile tanışır ve bilge adamla felsefi tartışmalara girer.
İran’a döndüğünde babası ölür ve Garshāsp, Zābolestān’ın kralı olur. Kendi oğlu olmamasına rağmen Narēmān’u ( Rostam’ın büyük büyükbabası) varisi olarak evlat edinir. Bu sırada Feredun, Zahak’ı yener ve İran’ın kralı olur ve Garshāsp ona bağlılık yemini eder.
Garshāsp ve yeğeni daha sonra Turan’a gider ve Chin Faghfūr’unu ( Orta Asya ve Çin hükümdarı için İran’da kullanılan , muhtemelen Soğd kökenli bir unvan) yenerek onu Ferēdūn’a esir olarak getirir. Garshāsp, Tanger kralı ile son bir savaşa girer ve Zābolestān’daki Sistān’a dönüp ölmeden önce başka bir ejderhayı öldürür.
Kaynak: Wikipedia : Asadi Tusi ve Hayatı
