Antik mitolojinin en ilginç karakterlerinden biri olan Priapus, küçük bir kırsal doğurganlık tanrısı olarak anılır.
Çiftlik hayvanlarının, meyve bitkilerinin, bahçelerin ve erkek cinsel organlarının koruyucusu olan bu tanrı, aynı zamanda devasa, kalıcı ereksiyonu nedeniyle tıbbi terim “priapizm”e de adını vermiştir. Roma erotik sanatında ve Latin edebiyatında popüler bir figür haline gelen Priapus, Priapeia adlı, çoğunlukla müstehcen ve mizahi şiir koleksiyonlarının konusu olmuştur.
Mitolojik Köken ve Tanrıların İlişkileri
Priapus’un kökenine dair anlatımlar oldukça çeşitlidir. Farklı kaynaklarda şu biçimlerde tanımlanır:
- Dionysos ve Afrodit’in oğlu: Bazı metinlerde, tanrının Dionysos’tan olan Afrodit’in çocuğu olduğu belirtilir.
- Dionysos ve Chione’nin oğlu: Diğer anlatımlarda, Dionysos ile Chione’nin evlatlığı olarak tanımlanır.
- Hermes ile ilişki: Bazı kaynaklar, onun Hermes’in babası veya oğlu olduğunu öne sürer.
- Zeus ya da Pan’ın oğlu: Bazı efsanelerde ise Zeus ya da Pan’ın oğlu olduğu da dile getirilir.
Mitolojide Priapus’a dair en dikkat çekici öykülerden biri, tanrıça Hera’nın öfkesiyle ilgilidir. Afrodit’in rahmindeyken Priapus’u, cinsel ilişki zamanı ereksiyon olamaması, çirkinlik ve kötü niyetlilikle lanetlemesi, kahraman Paris’in Afrodit’i Hera’dan daha güzel yargılama cesaretinin intikamı olarak anlatılır. Alternatif bir anlatıda ise Hera’nın öfkesi, Priapus’un Zeus’tan olması nedeniyle açıklanır. Olimpos tanrıları, onu kabul etmeyip dünyaya atarak bir yamaçta bırakırlar; nihayetinde çobanlar tarafından bulunur ve büyütülür.
Ayrıca, Priapus’un, Pan ve hicivler arasında doğurganlık ve büyüme ruhu olarak yer almasına rağmen, lanetinin getirdiği iktidarsızlık nedeniyle sürekli hayal kırıklığına uğradığı anlatılır. Ovid’in Fasti’sinde yer alan müstehcen anekdottan; tanrıça Hestia’ya tecavüz girişiminde bulunduğu, ancak bir eşeğin anırmasıyla müdahale edildiği ve kritik anda ereksiyonunu kaybettiği, bu olayın ona eşeklere karşı kalıcı bir nefret ve onların şerefi uğruna öldürülmesini arzu ettirdiği anlatılır.
Bazı kaynaklarda ise, tanrının perisi Lotis’i takip ettiği ve tanrılar ona acıyıp onu lotus bitkisine dönüştürene kadar devam eden öyküler yer alır.
Priapus, Pan ve hicivler doğurganlık ve büyüme ruhu olarak katıldı, ancak iktidarsızlığı yüzünden sürekli olarak hayal kırıklığına uğradı. Ovid’in anlattığı müstehcen bir anekdotta, tanrıça Hestia’ya tecavüz etmeye çalıştı ancak bir eşek tarafından engellendi, eşek anırınca kritik anda ereksiyonunu kaybetti ve Hestia’yı uyandırdı.
Bu olay ona eşeklere karşı kalıcı bir nefret ve onların kendi şerefine öldürülmesini isteme isteği verdi. Şehvetli doğasının simgesi kalıcı ereksiyonu ve büyük penisiydi. Başka bir efsaneye göre, tanrılar ona acıyıp onu bir lotus bitkisine dönüştürene kadar Lotis’i takip etti.
Orfik İlahide, “Priapus” unvanı, Yunanlıların Kozmik Yumurta’dan gelen “ilk doğan” tanrısı Protogonos’a ve onun enkarnasyonu Eros Phanes’e verilen bir lakap olarak da geçer. Bu nedenle, Priapus hem doğurganlık tanrısının babası hem de ilkel Priapus’un enkarnasyonu olarak yorumlanmıştır.
Ovid’in Fasti’sinde , perisi Lotis bir şölende sarhoş bir uykuya daldı ve Priapus bu fırsatı değerlendirerek ona doğru ilerledi. Gizlice yaklaştı ve onu kucaklamadan hemen önce, Silenus’un eşeği “gürültülü anırmasıyla” partiyi uyardı. Lotis uyandı ve Priapus’u itti, ancak onun tek gerçek kaçışı lotus ağacına dönüşmekti.
Eşeği fırsatını mahvettiği için cezalandırmak için Priapus onu devasa fallusuyla öldürdü. Aynı hikaye aynı kitapta daha sonra anlatıldığında, Lotis’in yerine bakire tanrıça Hestia geçer ve diğer Olimposlular onu kurtarmaya geldiğinde ağaca dönüşmekten kurtulur.
Ovidius’un anekdotu , Hellespont’taki Lampsakos şehrinde Priapus’a eşeklerin neden kurban edildiğini ve burada Hermes’in çocukları arasında ona tapınılmasının nedenini açıklamaya hizmet etti .
Bir zamanlar Dionysos tarafından insan konuşması verilen bir eşek, Priapus’a aralarında hangisinin daha iyi penis sahip olduğu konusunda bir yarışmaya meydan okudu . Priapus yarışmayı kazandı ve ardından Dionysos tarafından yıldızların arasına konulan eşeği öldürdü.
Tasvirler
Priapus’un ikonik niteliği priapizmiydi ( kalıcı olarak dik penis ); muhtemelen kültü gelişirken önceden var olan bazı itifalik tanrıları emdi. Çeşitli şekillerde temsil edildi, en yaygın olarak devasa dik bir fallusu olan şekilsiz bir cüce benzeri figür olarak. Priapus heykelleri antik Yunanistan ve Roma’da bahçelerde dururken yaygındı. Atinalılar genellikle Priapus’u sınırların tanrısıHermes ile karıştırdılar ve kanatlı bir miğfer, sandaletler ve devasa bir ereksiyona sahip melez bir tanrıyı tasvir ettiler.
Priapus’un bir diğer özelliği de genellikle sağ elinde taşıdığı oraktı. Bu araç, hırsızları, şüphesiz hadım etmeyle tehdit etmek için kullanılırdı; Horace ( Sat. 1.8.1–7) şöyle yazar:
| Olim truncus eram ficulnus, inutile lignum, cum faber, incertus scamnum faceretne Priapum, maluit esse deum. deus inde ego, furum aviumque maxima formido; nam fures dextra coercet obscenoque ruber porrectus ab inguine palus; ast importunes volucres in vertice harundo terret fixa vetatque novis considere in hortis. | Bir zamanlar bir incir gövdesiydim, işe yaramaz bir tahta parçasıydım, bir marangoz, bir bank mı yoksa bir Priapus mu yapması gerektiğinden emin olamayınca bir tanrı yapmaya karar verdi. Öyleyse ben bir tanrıyım, hırsızların ve kuşların çok büyük bir korkutucusuyum; çünkü sağ elim hırsızları engeller, tıpkı uygunsuz kasıklarımdan çıkan kırmızı direk gibi; ama ısrarcı kuşlara gelince, başıma sabitlenmiş kamış onları korkutur ve yeni bahçelere yerleşmelerini yasaklar. |
Priapeia’da , görünüşe göre Priapus tapınaklarını süslemek için yazılmış bir dizi epigram toplanmıştır . Bunlarda Priapus, potansiyel hırsızlara karşı sık sık cinsel saldırı tehdidinde bulunur:
| Percidere, puer, moneo; gelecek, puella; barbatum furem tertia poena manet. | Seni uyarıyorum oğlum, kazıklanacaksın; kızım, seninle yatılacak; Sakallı hırsızı üçüncü bir ceza bekliyor. |
| Femina si furtum faciet mihi virve puerve, haec cunnum, caput hic praebeat, ille nates. | Eğer bir kadın benden çalarsa, ya da bir erkekten, ya da bir oğlandan, Birincisi bana amını, ikincisi kafasını, üçüncüsü kıçını versin. |
| her zaman için orta büyüklükte pueros mediasque puellas mentüla; barbatis non-nisi summa petet. | Benim pipim erkeklerin ortasından ve kızların ortasından geçecek, ama sakallı adamlar sadece zirveyi hedefler. |
Priapus’un bir dizi Roma resmi günümüze ulaşmıştır. Priapus’un en ünlü resimlerinden biri Pompeii’deki Vettii Evi’ndekidir. Bir fresk, tanrının fallusunu büyük bir kese dolusu madeni paraya karşı tarttığını tasvir eder. Yakınlardaki Herculaneum’da, kazılan bir büfenin arkasında, müşteriler için iyi şans sembolü olarak görünen Priapus’un bir resmi vardır.
Sanat ve Edebiyatta Priapus Kültürü
Priapus, antik Roma’da erotik şiir ve hiciv kültürünün merkezi figürlerinden biri olmuştur.
- Priapeia: Latin erotik ve mitolojik şiirleri içeren bu koleksiyon, Priapus’un cinsel gücünü, koruyucu özelliklerini ve aynı zamanda mizahi yönünü gözler önüne serer. Şiirlerde, tanrı potansiyel hırsızlara yönelik cinsel saldırı tehditleriyle alay konusu edilir; bu da antik Roma’nın erotik mizah anlayışının ne denli cesur ve abartılı olduğunu gösterir.
- Ovid ve Anekdotlar: Ovid’in Fasti’sinde, perisi Lotis’in bir şölende sarhoş uykuya daldığı sırada Priapus’un gizlice yaklaşarak onu kucaklamaya çalıştığı, ancak eşeğin gürültülü anırmasıyla fırsatın boşa çıkıp Lotis’in onu ittiği anlatılır. Bu öykü, aynı zamanda Hestia’nın devreye girdiği ve Priapus’un eşeğe karşı duyduğu kalıcı nefreti de açıklar.
- Eşek Yarışması: Bir başka anlatıda, Dionysos tarafından insan konuşması kazandırılmış bir eşek, Priapus ile “en iyi penis” yarışmasına girer; Priapus yarışmayı kazanır ve Dionysos tarafından yıldızlar arasına konulan eşeği öldürür.
İbadet, Tapınaklar ve Kültürel Yayılım
Priapus’un kültü, başlangıçta Küçük Asya’nın Lampsacus bölgesinde Yunan kolonistler tarafından tapınılmış, MÖ 3. yüzyılda anakara Yunanistan’a ve sonunda İtalya’ya yayılmıştır.
- İlk Yazılı Kaynaklar: Priapus’tan bahsedilen ilk eser, MÖ 4. yüzyılda Xenarchus tarafından yazılan “Priapus” adlı komedi metnidir.
- Antik Kaynaklardan Alıntılar: Lucian (De saltatione), Bithynia’da Priapus’un savaşçı bir tanrı ve bebek Ares’e köylü bir öğretmen olarak kabul edildiğini belirtirken, Arnobius ve Pausanias da tanrıya verilen önemi dile getirir. Pausanias, özellikle bu tanrıya keçi ve koyunların otladığı ya da arı sürülerinin bulunduğu yerlerde tapınıldığını, Lampsakos halkı tarafından ise diğer tanrılardan daha fazla saygı duyulduğunu aktarır.
- Tapınma Yöntemleri: Priapus’un ibadetinde kurbanlık hayvanı olarak eşek kullanılmış, tarımsal sunular – meyve, çiçek, sebze ve balık – de yaygın olarak sunulmuştur. Küçük Asya dışındaki bölgelerde ise, tanrı çoğunlukla bahçelerde veya evlerde tapınılmış; ancak tanrıya adanmış tapınak kalıntıları da bulunmaktadır.
Priapus, Roma’nın çöküşünden ve Hıristiyanlığın yükselişinden sonra bile, sağlık ve doğurganlığın simgesi olarak anılmaya devam etmiştir. 13. yüzyıl Lanercost Chronicle’ında, bir “laik” topluluğun, sığır hastalığı salgınını sona erdirmek amacıyla Priapus’un heykelini diktiği kaydedilir. Ayrıca, 1980’lerde DF Cassidy tarafından modern bir fallus ibadetine odaklanan St. Priapus Kilisesi kurulmuştur.
Tüccar ve Denizcilerin Koruyucusu
Priapus’un antik Yunan ve Roma kültüründeki koruyucu rolü, yalnızca tarım ve bahçe koruması ile sınırlı kalmamış; aynı zamanda tüccar denizciler için de önemli bir yardımcısı olarak görülmüştür.
- Gemiler ve Denizcilik: Son gemi enkazı kanıtları, denizciler tarafından gemide taşınan pişmiş toprak fallus, tahta Priapus figürleri ve askeri koçlardan bronz kılıf biçimindeki koruyucu objeleri göstermektedir.
- Priapik İşaretleyiciler: Tehlikeli deniz geçitlerinde veya belirli iniş alanlarında, tahta Priapik işaretleyicilerin kullanımı, tanrının koruyucu rolünü pekiştirdiği düşünülen uygulamalardandır.
Bu yönüyle Priapus, deniz yolculuklarında ve ticarette uğurlanan, nazarı engellediğine inanılan bir tanrı olarak öne çıkar.
Sanatsal Temsiller ve İkonografi
Priapus’un ikonografisi, antik sanatın en çarpıcı örnekleri arasında yer alır:
- Heykeller ve Freskler: Antik Yunan ve Roma’da bahçelerde bulunan Priapus heykelleri, genellikle cüce benzeri, devasa dik fallusuyla tanımlanır. Özellikle Pompeii’deki Vettii Evi’nde bulunan bir fresk, tanrının fallusunu büyük bir kese dolusu madeni paraya karşı tarttığını tasvir eder. Herculaneum’da ise, bir büfenin arkasında, müşteriler için iyi şans sembolü olan Priapus’un bir resmi günümüze ulaşmıştır.
- Orak Sembolü: Priapus’un sıklıkla sağ elinde taşıdığı orak, hırsızları ve uygunsuz kişileri hadım etmeyle tehdit etmek için kullanılan sembolik bir araçtır. Horace’nin satirlerinde bu özellik, tanrının koruyucu gücünü ve hırsızlara karşı alaycı tutumunu yansıtır.
Priapus’un temsilinde en belirgin özellik, onun priapizmi – yani kalıcı olarak dik durumda olan devasa fallusu – olup, bu özellik, önceden var olan diğer itifalik tanrılarla benzerlikler taşıdığı düşünülmektedir.
Modern Dünyaya Yansımaları
Antik çağın bu renkli figürü, modern dünyada da çeşitli alanlarda kendine iz bırakmıştır:
- Tıbbi Terminoloji: Tıbbi bir rahatsızlık olan priapizm, Priapus’un kalıcı ereksiyonu nedeniyle adını bu tanrıçadan alır.
- Doğa Tarihi: Solucan benzeri deniz hayvanları grubuna (Priapulidea) ve orman mantarı Mutinus caninus’a Priapus’un adı verilmiştir.
- Popüler Kültür: Priapeia, Latin erotik şiir koleksiyonları ve antik Roma pornografi kültürü, günümüz sanat, edebiyat ve internet memeleri üzerinde etkisini sürdürmektedir.
- Diğer Referanslar: Karabiga (Türkiye, eskiden Priapus olarak bilinen), Richard Payne Knight ve orkideler gibi konular da Priapus’un kültürel mirasına dair referansları içerir.
Sonuç: Bereket, Koruyuculuk ve Mizahın Simgesi
Priapus, antik Yunan ve Roma mitolojisinde, kırsal doğurganlık, cinsel sembolizm, bahçe ve tarım koruması ile tüccar denizcilerin uğurlandığı eşsiz bir tanrıdır. Onun devasa, kalıcı ereksiyonu yalnızca tıbbi bir terime ilham vermekle kalmaz, aynı zamanda yaşamın doğurganlık ve bereketle dolu yönlerini simgeler. Mitolojik öyküleri, tanrılar arasındaki karmaşık ilişkileri, Hera’nın öfkesi, eşeklerle yaşanan ilginç anekdotları ve mizahi anlatımları içerirken; sanatsal temsilleri, tapınma biçimleri ve modern dünyadaki türevleriyle kültürel bir miras olarak günümüze ulaşır.
Antik dönemin bu renkli figürü, erotik mizahın, doğurganlık enerjisinin ve koruyucu sembollerin birleşiminden doğan eşsiz bir efsanedir. Her yeni başlangıçta, her bereketli hasatta ve her korunan bahçede, Priapus’un antik bilgeliği ve koruyucu dokunuşunu hissederiz. Bu efsane, geçmişin kültürel zenginliğini ve modern dünyanın yaşam enerjisini birleştiren, ilham verici bir köprü olmaya devam ediyor.
Okuduğunuz bu yazı, Priapus’un kökeninden mitolojik ilişkilerine, ibadet ve sanat alanındaki temsilinden modern türevlerine kadar tüm detayları kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Antik Yunan ve Roma’nın doğurganlık, cinsellik ve koruyuculuk konularındaki inançlarını yansıtan bu efsane, günümüz insanına da ilham, neşe ve yaşam enerjisi vermeye devam ediyor.
Her yeni gün, antik efsanelerden alınan bu ilhamla, yaşamın bereketini ve doğanın cömertliğini kucaklayalım. Çünkü tarihin tozlu sayfalarından fırlayan bu renkli figür, kültürler arası bir köprü kurarak, modern dünyada da unutulmaz dersler sunuyor.
Okuduğunuz için teşekkür eder, antik dünyanın bu mizahi ve bereket dolu öyküsünün, yaşamınızda yeni ufuklara yelken açmanız için size ilham vermesini dileriz.
