Tumbuka , Malavi , Zambiya ve Tanzanya’da yaşayan bir etnik gruptur .Tumbuka mitolojisinde , Chiuta (“Büyük Yay” anlamına gelir) Yüce Yaratıcı’dır ve gökyüzünde gökkuşağı ile sembolize edilir.
Tumbuka, Malavi, Zambiya ve Tanzanya’da yaşayan köklü bir etnik gruptur. Bu grup, tarih boyunca çeşitli kültürel ve sosyal dinamiklerle gelişmiş, zengin bir gelenek ve anlayışa sahip olmuştur. Tumbuka toplumunun yaşam şekli, en çok tarım, balıkçılık ve el sanatları gibi geleneksel mesleklerle şekillenmiştir. Ayrıca, güçlü bir aile ve toplumsal bağları vardır, bu da onların kültürel birliğini ve sosyal dayanışmasını güçlendirir.
Tumbuka mitolojisi, bu topluluğun dünya görüşünü ve inanç sistemini derinlemesine anlamamıza olanak tanır. Onlar, evrenin ve hayatın yaratılışına dair derin bir anlayışa sahip olup, bu inançların merkezinde Chiuta ismiyle anılan Yüce Yaratıcı yer almaktadır. Chiuta, “Büyük Yay” anlamına gelir ve bu sembolizmin ardında yatan anlamlar, güç, koruma ve yaşamın sürekliliği ile ilişkilendirilmektedir. Tumbuka halkı, Chiuta’ya olan inançları gereği, yaradılışın temellerine ve doğal olaylara büyük bir saygı gösterir.
Gökyüzündeki gökkuşağı, Chiuta’nın varlığının bir sembolü olarak benimsenmiştir. Gökkuşağı, birçok kültürde olduğu gibi, umut ve barışın simgesi olarak görülür. Tumbuka mitolojisinde, gökkuşağı, ayrıca Tanrı’nın insanlar arasında iletişim kurma aracıdır; bu, Tanrı’nın onlara olan sevgi ve koruma işaretidir. Bu kutsal inançlar, Tumbuka topluluğu içinde ritüeller, festivaller ve diğer toplumsal etkinlikler aracılığıyla yaşatılmakta ve kuşaktan kuşağa aktarılmaktadır.
Sonuç olarak, Tumbuka insanların kimliği, kültürü ve inanç sistemi, onları diğer etnik gruplardan ayıran belirgin unsurlardır. Onların zengin mitolojileri ve güçlü toplumsal bağları, hala günümüz dünyasında yaşamaya ve var olmaya devam etmektedir.
Tumbuka, Tumbuka kültürel mirasının bir parçası olan birçok mite sahiptir. Geceleri ateş etrafında, genellikle davul ve koro tepkileri eşliğinde anlatılan bu mitler, çocuklara ahlaki davranış öğretmeyi ve eğlendirmeyi amaçlar. Bu mitlerin çoğu zamanla zayıflamış veya kaybolmuş olsa da, birçoğu hâlâ varlığını sürdürüyor; bu vidokonilerin (hikayelerin) arkasında bir ahlaki ders var.
Tumbuka mitolojisinde diğerlerinden daha fazla bahsedilen üç hayvan vardır ve bunlar fulu (kaplumbağa), kalulu (tavşan) ve chimbwi’dir (sırtlan). Fulu en bilge hayvan, chimbwe kötü adam ve kalulu ise yalnızca fulu tarafından yenilebilen akıllı düzenbaz ve manipülatör olarak kabul edilir.
Tumbuka Mitolojisinde Tanrılar
Chiuta
Chiuta, günümüz Malavi’sinde yaşayan Tumbuka halkının geleneksel dinlerindeki en yüce tanrı figürüdür. Chiuta bazen şu isimlerle de bilinir: Mulengi, Mwenco ve Wamtatakuya.
Chiuta her yerde mevcuttur, ancak şekilsizdir. Chiuta’ya doğrudan dua edilebilse de, atalar ve ruhlar bu duaların yerine getirilip getirilmeyeceğini belirlemede büyük rol oynarlar. Atalara ve ruhlara yapılan adaklar ve yakarışlar onların lehine etki yaratmaya yardımcı olabilir. Chiuta, yağmur ve fırtına gibi gökyüzünden gelen çeşitli doğal olaylarla ilişkilendirilir.
Verilen duaların kabul edilip edilmediğini etkileyen unsurlar arasında ataların ruh hali, topluluğun toplu ibadetleri ve sosyal uyum da yer alır. İnsanlar, doğal olaylar üzerinden Chiuta ile bağlantı kurarken, bu süreçte geleneksel ritüelleri ve uygulamaları da önemserler.
Yağmurun yağıp yağmayacağı, genel olarak tarım faaliyetlerinin bereketi açısından kritik bir öneme sahiptir. Bu nedenle, Chiuta’ya ulaşabilmek için yapılan dualar, yalnızca bireysel değil, aynı zamanda toplumsal bir sorumluluk olarak da görülür. Toplulukların bir araya gelerek Chiuta’yla irtibat kurma çabaları, kültürel dayanışmayı pekiştirir ve manevi bağları güçlendirir.
Ayrıca, Chiuta’nın etkilerinin hissedilmesi için, insanların doğaya ve çevrelerine karşı duyarlı olmaları gerektiği inancı da yaygındır. Bu bağlamda, çevre koruma ve sürdürülebilir yaşam becerileri de Chiuta’nın gönlünü kazanmak için önemli birer araç haline gelmektedir. Elde edilen başarılar ya da yaşanan sıkıntılar, Chiuta’ya atfedilirken, insanların birbirlerine olan yardımseverlikleri ve toplumsal dayanışmaları da bu sürecin içindedir.
Efsaneler
Evrenin yaratılışı
Başlangıçta, sadece dünyanın ve Chiuta’nın var olduğu söylenir. Dünya boştu ve yüzeyinde su kütlesi yoktu. Sonra Chiuta bulutları, yağmuru ve şimşeği dünyaya yağdırdı. Daha sonra Chiuta da dünyaya indi, ardından ilk insanlar ve tüm hayvanlar geldi.
Başlangıçta, yalnızca dünyanın ve Chiuta’nın varlığından bahsedilir. O dönemde dünya, tamamen boş bir alan olarak yer alıyordu; üzerinde su kütlesi, bitki örtüsü ya da herhangi bir yaşam yoktu. Göklerde yalnızca bir sessizlik hakimdi. O boşlukta, Chiuta kendini varlık olarak duyumsadı.
Chiuta, büyük bir ustalıkla, bulutları yarattı. Bu bulutlar, zamanla gökyüzünü kaplayarak dünya üzerinde bir örtü gibi uzandılar. Ardından, Chiuta’nın elleriyle yağmuru insanlığın ilk ihtiyacı için toplayıp toprağa düşmesi için yola çıkmaya hazır hale getirdi. Yağmur, toprağın kuraklığını giderdi, hayatın filizlenmesini sağladı. Yıldırımlar gökyüzünde parlayarak, Chiuta’nın gücünü ve şiddetini simgeledi; gök gürültüsü, onun öfkesini veya sevinç anlarını duyuruyordu.
Sonra Chiuta, bulutlardan ve yağmurdan meydana gelen yaşamı daha da geliştirmek üzere yeryüzüne indi. Yavaş yavaş, toprakta yeşil bitkiler, ağaçlar ve çiçekler belirmeye başladı. Bu yeni dünyaya, insanları ve hayvanları yaratmaya karar verdi. İlk insanlar, kendi özünden bir parça olarak Chiuta tarafından şekillendirildi. Onlara düşünme, konuşma ve hissetme yetenekleri verildi. İnsanlar, Chiuta’nın diğer yarattığı varlıklarla birlikte dünyaya adım attılar.
Aynı zamanda, Chiuta’nın onlara eşlik etmesi için çeşitli hayvanları da yarattı. Bu hayvanlar, ormanın derinliklerinde, gökyüzünde ve suda, yaşamın çeşitli hallerini yansıtarak dolaşmaya başladılar. Her biri kendi yaşam alanında varlıklarını sürdürüp, birbirleriyle etkileşim girdiler ve dünyayı renklendirdiler.
Böylece, Chiuta’nın sevgisi ve iradesiyle dolup taşan bu yeni dünya, varlıkların harmonik bir şekilde bir arada yaşadığı, birbirine bağlı bir bütün haline geldi. Hayat, Chiuta’nın yarattığı bu muazzam evrende, her gün yeni olasılıklar ve keşiflerle dolu olarak başlayacaktı.
Ölümün kökeni
Chiuta ile ilişkilendirilen ölümün kökenlerine dair iki versiyon vardır. Lynch ve Roberts’a (2010) göre, ilk versiyon bir bukalemun ve kertenkeleyi içeriyordu. Bukalemunun insanlara bir mesaj getirmesi gerekiyordu, öldüklerinde yeniden doğacaklardı. Öte yandan, kertenkelenin mesajı insanlara ölümlerinin kalıcı olduğunu söyleyecekti. Ne yazık ki, kertenkele bukalemundan daha hızlıydı ve bu nedenle ölüm kalıcı bir durum haline geldi.
Chiuta ile ilişkilendirilen ölümün kökenlerine dair iki farklı versiyon bulunmaktadır. Bu versiyonlardan ilki, Lynch ve Roberts (2010) tarafından detaylandırılmıştır ve ilginç bir efsaneye dayanmaktadır. Bu efsaneye göre, bir gün, hayvanlar arasında önemli bir görev üstlenen bir bukalemun vardı. Bu bukalemun, insanlara önemli bir mesaj iletmekle görevlendirilmişti. Mesajı, insanların öldüklerinde yeniden doğacaklarıydı. Yani, ölüm, bir son değil, aslında yeni bir başlangıca dönüşecekti.
Ancak, aynı zamanda bir başka hayvan, kertenkele de bu durumun içinde yer alıyordu. Kertenkelenin iletmek istediği mesaj ise çok daha karamsardı. O, insanların ölümlerinin kalıcı olduğunu belirtmekteydi. Kertenkele, ölümün geri dönülemez bir durum olduğunu ve insanların bir daha asla hayata dönemeyeceklerini savunuyordu.
Her iki mesaj da insanlar için son derece dönüşümcü bir öneme sahipti. Ne yazık ki, hayvanlar arasında geçen bu rekabetin sonucu, katılımcıların anlayışlarını derinden etkiledi. Çünkü, kertenkele, bukalemun kadar dikkat çekici olmadığından, iletmek istediği mesajı çok daha hızlı bir biçimde yaymayı başardı. Bukalemun, verdiği mesajın ağırlığına rağmen, kertenkele kadar hızlı hareket edemedi ve bu nedenle, ölümün kalıcı bir durum olarak algılanmasına neden oldu.
Sonuç olarak, bu iki versiyon, Chiuta’nın insanlara ölüm ve yaşam döngüsü hakkındaki görüşlerini şekillendiren önemli unsurlardır. İlk versiyon, yeniden doğuş ve döngüsel yaşam anlayışını öne çıkarırken, diğeri ise ölümün kaçınılmaz gerçekliği ile yüzleşmeyi gerektirir. Bu iki efsanenin bir araya gelmesi, insanların hayat, ölüm ve yeniden doğuş konusundaki algılarını derinleştiren bir kavram karmaşasını ortaya koyuyor. Bu hikaye, sadece zihinleri değil, aynı zamanda ruhları da etkileyecek nitelikte bir derinliğe sahiptir.
Harvey (2005) tarafından anlatılan ikinci versiyonda, gökyüzü ile temsil edilen gökler ile yeryüzü arasındaki bağlantı, insanlar ateşi keşfettiğinde kesilmiştir. Tüm hayvanlar insanların yapabileceklerinden korktukları için Chiuta’dan yardım istemişlerdir. Chiuta sorunu çözmüş ve çatışmadan yorulmuş bir şekilde göklere çekilmeye ve yeryüzü ile gökyüzü arasındaki bağlantıyı kesmeye karar vermiştir.
