Wekufe, Mapuche mitolojisinde, kötülük, kaos ve hastalıkla ilişkilendirilen zararlı ruhlar veya varlıklardır. Mapudungun dilinde “wekufü” kelimesi, başlangıçta yalan söyleyen veya aldatıcı kişiler için kullanılırken, Katolik misyonerlerin gelişiyle birlikte bu terim, şeytan ve kötü ruhlarla eş anlamlı hale gelmiştir.
Dünya üzerindeki her kadim kültürün kendi “iyi” ve “kötü” tanımları, kendi yaratılış ve yıkım anlatıları vardır. Güney Amerika’nın güney konisinde yaşayan Mapuche halkının köklü ve karmaşık mitolojisi de bu temel karşıtlıklar üzerine kuruludur. Bu kozmolojik yapıda, doğanın, yaşamın ve ruhların denge içindeki işleyişi, yıkıcı ve kötücül güçlerin sürekli tehdidi altındadır. Mapuche inancında bu kötücül güçlerin en bilinen ve korkulan tezahürü ise Wekufe’lerdir.
Wekufe kavramı, tek bir varlığı değil, Mapuche evrenindeki tüm olumsuz, yıkıcı, kaotik ve dengesiz enerjileri, ruhları ve varlıkları kapsayan geniş bir yelpazeyi ifade eder. Onlar, yaşamın ve düzenin karşıtıdır, Admapu’nun (Mapuche geleneksel yasası ve kozmik düzeni) bozulmasının, hastalığın, talihsizliğin ve ölümün kaynağı olarak görülürler.
Wekufe Kavramının Mapuche Mitolojisindeki Kökeni ve Anlamı
Wekufe, Mapuche dilinde “kötü ruh”, “iblis” veya “şeytani varlık” gibi anlamlara gelir. Ancak bu kavram, Batı kültüründeki tekil “şeytan” figürü gibi değildir. Wekufe, bir türler bütünüdür; yıkıcılık, dengesizlik, kaos ve ölümle ilişkilendirilen her türlü varlık veya enerjiyi temsil edebilir. Onlar, yaşamın ve “Küme Mongen”in (İyi Yaşam – Mapuche’nin arzuladığı uyumlu varoluş hali) zıttıdır. Wekufe’ler, yalnızca insanları değil, doğayı, hayvanları, bitkileri ve hatta diğer ruhları da etkileyebilir. Onların varlığı, evrenin karşıt güçler arasındaki dinamik dengesinin karanlık ve tehditkâr yüzünü oluşturur.
Wekufe’lerin kökenine dair net bir tek anlatı olmasa da, genellikle evrenin başlangıcındaki kozmik çatışmalarla ilişkilendirilirler. Onlar, düzenin kurulmasına karşı çıkan, yıkımı ve kaosu savunan ilkel güçlerin kalıntıları veya tezahürleri olarak görülebilirler. Wekufe’lerin temel amacı, yaşamı bozmak, ruhları zayıflatmak, topluluklara zarar vermek ve evrensel dengeyi alt üst etmektir. Bu nedenle, Mapuche şifa ve ruhani pratiklerinin önemli bir kısmı, Wekufe’lerin etkilerini tespit etmek, onları kovmak ve kaybolan dengeyi yeniden kurmak üzerine odaklanır.
Minchenmapu’dan Mapu’ya: Wekufe’lerin Dünyaya Girişi
Mapuche kozmolojisi dikey katmanlardan oluşur. Yukarıda gök katmanları (Wenu Mapu), ortada insanların ve doğanın dünyası (Mapu), aşağıda ise toprak altı veya alt dünya katmanları (Minchenmapu veya Nagmapu’nun bazı bölümleri) bulunur. Wekufe’lerin genellikle Minchenmapu ile ilişkilendirildiği ve bu alt dünyadan veya evrenin karanlık, kaotik köşelerinden Mapu’ya (insan dünyasına) sızdığına inanılır.
Wekufe’lerin Mapu’ya girişi, genellikle kozmik denge bozulduğunda, kutsal kurallar (Admapu) ihlal edildiğinde veya güçlü bir negatif enerji (insanlar tarafından yaratılan veya başka bir ruhani etkileşim sonucu ortaya çıkan) oluştuğunda gerçekleşir. Bu, bir portalın açılması, bir bariyerin zayıflaması veya basitçe Wekufe’lerin fırsat bularak sızması şeklinde olabilir.
Minchenmapu, Mapuche düşüncesinde tamamen “kötü” bir yer değildir; aynı zamanda yaşam döngüsünün bir parçasıdır ve iyi ruhların da geçiş yolları olabilir. Ancak Wekufe’ler, bu alt dünyanın karanlık ve tehlikeli yönlerini temsil eder ve oradan yayılan zararlı enerjileri Mapu’ya taşırlar. Onların dünyaya gelişi, genellikle hastalıkların, doğal afetlerin (bazı yorumlarda), çatışmaların ve genel bir huzursuzluğun habercisidir.
Pillán Ruhları Arasındaki Savaş ve Admapu’nun Bozulması
Mapuche mitolojisindeki en güçlü ruhlardan bazıları Pillán’lardır. Bunlar genellikle dağlar, volkanlar, şimşekler, fırtınalar gibi güçlü doğa olaylarıyla ilişkilendirilir. Pillán’lar hem yaratıcı hem de yıkıcı potansiyele sahip olabilirler; bazıları koruyucu ve iyilikseverken, bazıları öfkeli ve tehlikeli olabilir. Mitolojik anlatılarda, evrenin oluşumu veya düzenlenmesi sırasında Pillán’lar arasında büyük savaşların yaşandığına inanılır. Bu savaşlar, evrenin yapısını şekillendirmiş ve farklı ruhani güçlerin yerlerini belirlemiştir.
Wekufe’lerin ortaya çıkışı veya güçlenmesi, genellikle bu Pillán savaşlarının bir sonucu olarak anlatılır. Belki savaşın kaosu Wekufe’lerin alt dünyadan çıkmasına izin verdi, belki de yenilen veya yoldan çıkan bazı Pillán’lar Wekufe’ye dönüştü, ya da bu kozmik çatışma, Admapu olarak bilinen geleneksel ve ruhani yasanın, düzenin ve dengenin bozulmasına yol açtı. Admapu, insanların doğayla, ruhlarla ve birbirleriyle uyum içinde yaşaması için gereken kuralları ve ilkeleri içerir. Pillán savaşları gibi büyük çaplı kozmik olaylar, bu düzeni kökünden sarsabilir.
Admapu’nun bozulması, Wekufe’lerin Mapu üzerindeki etkisini artırır, çünkü düzenin zayıfladığı yerde kaos ve yıkım güçlenir. Wekufe’ler, Pillán’ların aksine, genellikle belirli bir doğa olayıyla doğrudan ilişkilendirilmezler; onların alanı kaostur ve onların varlığı, evrensel düzenin kırılganlığını gösterir.
Kalku Büyücülerinin Wekufe’leri Kullanma Yöntemleri
Mapuche toplumunda ruhani gücün iyi niyeti temsil eden Machi (şaman/şifacı) figürünün yanı sıra, kötü niyetli güçleri kullanan Kalku (kara büyücü/cadı) figürü de bulunur. Kalku’lar, Wekufe’lerle doğrudan ilişki kuran, onların gücünden yararlanarak başkalarına zarar veren kişilerdir. Kalku’lar, Mapuche inancında Wekufe’lerin insan dünyasındaki en tehlikeli temsilcileri veya işbirlikçileri olarak görülür.
Kalku’ların Wekufe’leri kullanma yöntemleri çeşitlilik gösterir ve genellikle gizli, karmaşık ritüeller içerir. Bu yöntemler arasında şunlar bulunabilir:
- Çağırma ve Anlaşmalar: Kalku’lar, belirli ritüeller ve büyülü formüller aracılığıyla Wekufe’leri veya belirli Wekufe türlerini çağırabilirler. Onlarla anlaşmalar yaparak, Wekufe’lerin güçlerini belirli bir kişiye veya topluluğa zarar vermek için kullanmalarını sağlayabilirler.
- Büyülü Nesneler: Özel olarak hazırlanmış veya Wekufe enerjisiyle doldurulmuş nesneler (ilaç, yiyecek, içecek, hayvan parçaları vb.) kullanılarak Wekufe’nin etkisi kurbanın üzerine yönlendirilebilir. Bu nesneler gizlice verilebilir veya kurbanın yoluna yerleştirilebilir.
- Hayvan Şekilleri: Bazı Kalku’ların Wekufe’lerin yardımıyla hayvan şekline girerek (genellikle korkunç veya olumsuz çağrışımlı hayvanlar) gece seyahat ettiğine ve kurbanlarına bu şekilde ulaştığına inanılır.
- Ruhsal Saldırılar: Kalku’lar, Wekufe’leri kullanarak doğrudan ruhsal saldırılar düzenleyebilirler. Bu saldırılar, kurbanın Pillú’sunu (ruhunu) hedef alır ve onu zayıflatmayı, hasta etmeyi veya esir almayı amaçlar.
- Lanetler ve Büyüler: Belirli dualar, şarkılar veya formüller (Konün Wekufe – “Wekufe’ye giriş” gibi terimlerle anılan büyüler) kullanılarak Wekufe enerjisi bir kişiye veya duruma yönlendirilebilir.
Kalku’ların amacı, Wekufe’lerin yıkıcı doğasını kullanarak kişisel kinlerini tatmin etmek, güç kazanmak veya başka bir topluluğa ya da aileye zarar vermektir. Onların varlığı, Mapuche toplumunda sürekli bir tehdit algısı yaratır ve Machi’lerin ruhani savunma ve şifa görevini daha da önemli hale getirir.
Wekufe’lerin İnsan Ruhları Üzerindeki Etkileri ve Pillú’nun Esareti
Mapuche inancında insan, bedenden (Kuerpu) ve ruhtan (Pillú) oluşur. Pillú, kişinin hayat enerjisi, bilinci ve benliğidir. Yaşam gücü ve sağlık, Pillú’nun gücüne ve bütünlüğüne bağlıdır. Wekufe’lerin en yıkıcı hedeflerinden biri insan ruhu, yani Pillú’dur.
Wekufe’ler, Pillú’yu çeşitli şekillerde etkileyebilir:
- Zayıflatma: Wekufe enerjisi, Pillú’yu tüketerek kişinin fiziksel ve zihinsel olarak zayıflamasına neden olabilir. Bu durum, açıklanamayan yorgunluk, kronik hastalıklar veya ruhsal çöküntü şeklinde ortaya çıkabilir.
- Kirletme/Bozma: Wekufe’ler, Pillú’nun saflığını veya dengesini bozarak kişinin karakterinde olumsuz değişikliklere yol açabilir, onu kötü düşüncelere veya eylemlere sürükleyebilir.
- Esir Alma/Çalma: Wekufe’lerin en korkulan eylemlerinden biri, Pillú’yu “esir almak” veya “çalmak”tır. Bu durumda, kişinin ruhu vücudundan ayrılır ve Wekufe’ler tarafından alıkonulur veya hapsedilir. Pillú’su esir alınan kişi, canlı bir ölüm hali yaşar; fiziksel olarak var olsa da, bilinci kaybolmuş, tepkisiz veya deli gibi davranabilir. Bu durum, Mapuche şifacılığında ciddi bir acil durum olarak kabul edilir ve Machi’nin ana görevlerinden biri, tehlike altındaki Pillú’yu Wekufe’lerin elinden kurtarmaktır.
- Hastalık ve Ölüm: Wekufe’lerin Pillú üzerindeki saldırıları, ruhsal dengeyi tamamen bozarak ciddi fiziksel hastalıklara ve nihayetinde ölüme yol açabilir. Özellikle Kalku’lar tarafından yönlendirilen Wekufe saldırıları, “büyü hastalığı” (kalku kütran) olarak adlandırılır ve geleneksel tıp yöntemleriyle tedavi edilemez.
Pillú’nun esareti veya zarar görmesi, yalnızca bireyi değil, onun ailesini ve topluluğunu da etkileyen derin bir krizdir. Mapuche inancında, kişinin ruh sağlığı ve bütünlüğü, Wekufe’lere karşı sürekli bir mücadeleyi gerektirir.
Wekufe’lerin Ngen ve Pillán Ruhlarıyla Olan İlişkisi ve Ruhani Denge
Mapuche kozmolojisinde Wekufe’ler, evrenin diğer ruhani varlıklarıyla karmaşık bir ilişki içindedir. Bu varlıkların başında doğanın koruyucu ruhları olan Ngen’ler ve güçlü Pillán ruhları gelir.
- Ngen’ler: Ngen’ler, ormanların (Ngen Mapu), suların (Ngen Ko), hayvanların (Ngen Küllfün), insanların (Ngen Che) gibi belirli yerlerin veya varlıkların sahipleri ve koruyucularıdır. Onlar, doğanın ve yaşamın sağlıklı döngüsünü sürdürmekle yükümlüdürler. Wekufe’ler ise bu döngüyü bozmayı, doğayı kirletmeyi ve Ngen’lerin alanlarını istila etmeyi amaçlar. Ngen’ler ve Wekufe’ler arasında sürekli bir gerilim ve çatışma durumu vardır. Ngen’lerin güçlü olduğu, saygı gördüğü ve Admapu’nun korunduğu yerlerde Wekufe’lerin etkisi sınırlıdır. Ancak Ngen’lerin zayıfladığı, doğanın kirletildiği veya Admapu’nun unutulduğu yerlerde Wekufe’ler daha kolay yayılırlar.
- Pillán’lar: Daha önce bahsedildiği gibi, Pillán’lar kozmik güçleri temsil eder. İyi Pillán’lar, düzeni, adaleti ve toplulukları koruyabilirler. Ancak Wekufe’ler, Pillán’ların gücünü de kendi amaçları için kullanmaya çalışabilir veya bu gücü bozabilirler. Bazı anlatılarda, Wekufe’lerin yoldan çıkmış veya öfkeli Pillán’larla ilişkilendirildiği görülür. Ancak genel olarak Wekufe’ler, Pillán’ların ve Ngen’lerin temsil ettiği düzen ve yapıya karşıt bir güçtür.
Mapuche evreninde ruhani denge (Küme Mongen) bu farklı ruhani güçler arasındaki ilişkinin sonucudur. İnsanların görevi, Admapu’yu takip ederek, Ngen’lere saygı göstererek ve iyi Pillánlarla uyum içinde yaşayarak bu dengeyi korumaktır. Wekufe’ler, bu dengeyi tehdit eden ana faktördür. Onlarla mücadele, sadece bireysel bir sağlık sorunu değil, aynı zamanda evrensel bir sorumluluktur. Machi’ler, düzenleyici ve dengeleyici rol oynayarak, Wekufe’lerin etkilerini gidermeye, Pillú’ları kurtarmaya ve Ngen’lerin ve Pillán’ların gücünü yeniden tesis etmeye çalışırlar. Bu sürekli mücadele, Mapuche yaşamının ve ruhani pratiklerinin merkezinde yer alır.
Sonuç
Wekufe kavramı, Mapuche mitolojisinde kötülüğün, kaosun ve yıkımın çok yönlü bir temsilidir. Tek bir varlık olmaktan ziyade, evrensel dengenin zıttı olan tüm olumsuz güçlerin ve enerjilerin bir yansımasıdır. Minchenmapu’dan sızan, kozmik savaşların kaotik mirası olan ve özellikle Kalku büyücülerinin eliyle insan dünyasında faaliyet gösteren Wekufe’ler, insan ruhu Pillú’yu hedef alarak hastalık, talihsizlik ve ölüme neden olurlar. Onların varlığı, doğanın koruyucuları Ngen’ler ve güçlü Pillán ruhları ile sürekli bir çatışma içindedir ve Mapuche evrenindeki ruhani denge için ciddi bir tehdit oluşturur.
Mapuche inancında Wekufe’lerle mücadele, yalnızca ruhani liderlerin değil, tüm topluluğun sorumluluğudur. Geleneksel yasalara (Admapu) uymak, doğaya saygı göstermek ve Machi’lerin ruhani pratiklerini desteklemek, Wekufe’lerin etkisini zayıflatmanın ve “İyi Yaşam”ı (Küme Mongen) sürdürmenin yolları olarak görülür. Wekufe’ler, Mapuche kozmolojisinin karanlık yüzünü temsil etse de, onlarla ilgili anlatılar aynı zamanda Mapuche halkının dayanıklılığını, ruhani bilgisinin derinliğini ve evrenin karşıt güçler arasındaki dinamik dengesine olan inancını da ortaya koyar. Bu inanç sistemi, yaşamın karmaşıklığına ve iyi ile kötünün sürekli mücadelesine dair derin bir anlayış sunar
