Değerli okuyucularımız, bu yazımızda Batı Afrika’nın kadim halklarından Yoruba’nın, özellikle Nijerya’da yaşatıldığı derin ruhani mirasa ışık tutacağız. Yoruba Dini ve gelişiminin parçası olan Yoruba Mitolojisi, yalnızca bir inanç sisteminin ötesinde, bir yaşam biçimi, zengin bir kültürel miras ve nesilden nesle aktarılan değerli bir hazinedir.
Afrika Mitolojisinin en önemli ve etkili örneklerinden olan bu inanış, köle ticareti Amerika kıtasına taşınmış ve Santeria, Candomblé gibi yeni inançla doğmasına öncülük etmiştir.
Bu inanç sistemi, yazılı metinlerden çok, sözlü gelenek, ritüeller, şarkılar, danslar ve sanat aracılığıyla aktarılır. Bu da onu canlı, nefes alan ve sürekli evrimleşen bir yapıya kavuşturur. Gelin, bu karmaşık ama büyüleyici dünyanın temel taşlarına birlikte bakalım.
Her şeyin Başlangıcı: Yüce Yaratıcı Olodumare
Yoruba Dini ‘nin panteonunun en kuralları, erişilmez, her şeyin kadir ve tüm varoluşun kaynağı olan Olodumare (bazı kaynaklarda Olorun veya Olofi olarak da geçer) bulunur. Olodumare , evrenin nihai yaratıcısıdır. Ancak o kadar yüce ve uzak ki, genellikle doğrudan insanlarla ve günlük olaylarla ilgilenmez. Bir babanın çok bireysel, kozmik bir gücü, varlığının özüdür. Ona doğrudan dokunulması veya çağrılması nadirdir. Çünkü onunla iletişim kurmanın yolu, onun yarattığı diğer ilahi varlıklar, yani Orişalar aracılığıyladır.
Düşünün ki, Olodumare devasa bir okyanus; Okyanusun içindeki nehirler, göller, dereler ise Orişalar . Okyanusun doğrudan bağ akışının zorluğu ama nehirler aracılığıyla okyanusun varlığını hissedebilir, ondan faydalanabilirsiniz. Olodumare de böyledir; onun gücü ve iradesi, Orişalar aracılığıyla dünyaya yansır.
İlahi Elçiler ve Doğa Güçleri: Orişalar
İşte Yoruba Dini ‘ni bu kadar renkli ve ilgi çekici asıl emin olmayan: Orişalar . Orişalar , Olodumare’nin iradesini yerine getiren, doğanın farklı özelliklerini, insanlık durumlarını, meslekleri, erdemleri ve hatta kusurları temsil eden ilahi varlıklardır. Yüzlerce, hatta binlerce Orişa söylendiği söylendi, ancak popüler olarak söylenen ve tapınılanların sayısı daha azdı. Orişa’nın kendi özellikleri, tercihleri, renkleri, bitkileri, bitkileri, yolları (farklı görünümleri veya gelişmeleri) ve ritüelleri vardır.
Orişalar , insanlar ve Olodumare arasında bir köprü görevi görürsünüz. İnsanların dualarını, şikayetlerini veya şükranlarını Orişalar aracılığıyla iletirler. Her türlü yaşam olayından sorumlu oldukları düşünülür; aşk, savaş, sağlık, zenginlik, adalet, bilgelik ve daha fazlası. Onlarla iyi ilişkiler yöntemleri, ritüeller yapmak, kurbanlar sunmak (yiyecek, İçecek, bazen hayvan kurbanı) Yoruba Halkı’nın evinin evindedir.
Şimdi gelin, en bilinen ve en güçlü Orişalardan bazılarına daha detaylı bakalım. İsteğiniz üzerine özellikle belirtilen bu tanrılar, Yoruba Mitolojisi’nin en canlı karakterlerindendir.
İlahi Haberciler ve Yol Ayrımının Efendisi: Esu Tanrısı
Belki de Orişalar arasındaki en önemli ve en yanlış anlaşılan figürlerden biri Esu Tanrısı’dır (Eshu, Exu, Elegbara gibi farklı isimlerle de bilinir). Sıklıkla şeytanla karıştırılsa da, bu Batılı bir yanlış yorumdur. Esu , kesinlikle kötü bir varlık değildir. O, kozmik dengenin, iletişimin, yolların, kavşakların ve değişimin tanrısıdır.
Esu’nun temel rolü, insanlarla Orişalar arasındaki haberci olmaktır. Sunulan kurbanları ve duaları Orişalar a iletir. Bu nedenle herhangi bir ritüele başlamadan önce Esu’nun boşanması ve değiştirilmesi esastır. Onsuz, hiçbir mesaj yerine ulaşamazsınız.
Ayrıca Esu , kavşakların ve kapıların bekçisidir. Seçimler, fırsatlar ve beklenen olaylar Esu’nun alanıdır. O, hem şans hem şanssızlık yapabilir. Karakteri yaramaz, hilebaz ve öngörülemezdir. İnsanları ve hatta Orişaları test etmeyi sever, bu da olayların sonuçları değişir. Bu yapısıyla Esu , yaşamın öngörülemezliğini ve getirilen dersleri temsil eder. Ona saygıyı göstermek ve onu memnun etmek çok önemlidir, çünkü Esu ‘yu ihmal etmek, onlarınki yolların parlamasına veya iletişim sorunlarına yol açabilirsiniz. Esu , bir kötülük değil, bir güç ve bir dengeleyicidir; Hayatın hem ara hem de karanlık kayıtlarını barındırır.
Demirin, Metalin ve Savaşın Tanrısı: Ogun
Ogün Tanrısı , demirin, metal işçilerinin, savaşın, avcılığın ve teknolojik zorlu ve güçlü Orişa’dır . Ogün , hem yaratıcı hem de yıkıcı bir güçtür. Demirin sürdürülmesi, alet yapımı ve medeniyetin ilerlemesi onun alanındadır. Aynı zamanda savaşın kaçınılmazlığını, kanın çoğalmasını ve hukukun üstünlüğünü temsil eder.
Arabalar, bıçaklar, cerrahi aletler, hatta bilgisayarlar gibi tüm metal araçlarla kullanılabilir. Ogün , enerjisi yüksek, odaklanmış ve kararlıdır. Bir göreve başladı onu bitirir. Adalet dağıtıcısı olarak da görülür; Söz verenlerin tükenmesini sağlar.
Yoruba Halkı arasında demirciler, avcılar, askerler, polisler, taksi şoförleri, cerrahlar ve teknisyenler gibi meslek grupları Ogun ‘a ayrı bir saygı duyar. Genellikle metal aletler, koyu renkli içecekler (özellikle palmiye şarapları) ve av hayvanları sunulmaktadır. Ogün Tanrısı , ilerlemenin bedelini ve gücünün arttığını gösterir.
Göklerin, Şimşek ve Adaletin Tanrısı: Sango
Listenin en karizmatik ve ateş edilen Orişa’larından biri şüphesiz Sango Tanrısı’dır (Shango, Chango gibi isimlerle de geçer). Sango , gök gürültüsü, şimşek, ateş, adalet, dans ve erkeksi gücün tanrısıdır. Efsaneye göre, gerçek bir figür, efsanevi Oyo İmparatorluğu’nun güçlü bir krallığıyken tanrılaşmıştır.
Sango , enerjisi yüksek, tutkulu, öfkesi de sevgisi de büyük bir Orişa’dır . Adaletsizliğe asla hoşgörü yoktur ve öfke, gök gürültüsü ve şimşek olarak tezahür edebilir. Güçlü yönetim, cesareti ve cinsel enerjisiyle tanınır.
Ritüellerinde dans, davul ve kırmızı renk ön planıdır. Çift başlı balta (Oshe Sango), onun en bilindik sembolüdür. Sango , gücün, otoritenin ve ilahi adaletin somutlaşmış halidir. Ona tapınanlar genellikle cesaret, liderlik ve düşmanlara karşı zafer arayışındadır. Sango Tanrısı , ilahi gazabın ve aynı zamanda tutkulu yaşam enerjisinin simgesidir.
Suların Anası ve Merhametin Tanrıçası: Yemoja
Nihayet panteonun en sevecen ve çiftçi figürlerinden biri olan Yemoja Tanrıçası (Yemaya, Iemanjá gibi isimlerle bilinir) var. Yemoja , nehirlerin (özellikle Yoruba’da kalmasıki Ogun Nehri), anneliğin, şefkatin, doğurganlığın, iyileşmenin ve ebeveyn Orişa’sıdır . O, tüm Orişalar’ın ve dolayısıyla tüm yaşam anası olarak kabul edilir.
Yemoja , sakin, huzurlu ve merhametlidir. Ancak aynı su gibi, öfkesi de yıkıcı olabilir. O, yaşamı verir, besler ve korur. Kadınlar, çocuklar ve aile ilişkileri genellikle onun himayesindedir. Denizle (özellikle Diaspora’da) mevcutsa de, kökeni tatlı sulara, yani nehir ve göllere dayanır.
Ritüellerinde mavi ve beyaz renkler hakimdir. Ona genellikle deniz kabukları, karpuz, beyaz çiçekler ve tatlılar sunulur. Yemoja , koşulsuz sevginin, güvenliğin ve şifanın simgesidir. Ona tapınanlar genellikle koruma, doğurganlık, aile mutluluğu ve duygusal iyileşme ararlar. Yemoja Tanrıçası , yaşam kaynağı ve anakucağının sıcaklığıdır.
Yoruba Dini’nin Diğer Temel Kavramları
Yoruba Dini yalnızca tanrılardan ibaret değildir. Bu inanç sisteminin desteklenmesi için birkaç temel öğenin daha fazla görülmesi gerekir:
Aşe (Ashe): Belki de en önemli kavram Aşe’dir . Aşe , evreni ve yaşamı hareket ettiren ilahi güç, enerji veya otoritedir. Olodumare’nin bahşettiği, Orişalar’ın kullandığı ve doğru ritüellerle insanların da erişebileceği evrensel yaşam gücüdür. Dileklerin gerçekleşmesi, şifa, başarı ve her türlü etki Aşe ile bulunabilir. Aşe sahibi olmak, güce sahip olmak demektir.
Ori: Her bireyin kendi biricik Ori’si vardır. Ori ; kafanın, bilincin ve kişisel kaderinin birleşimidir. Yoruba kimyasına göre, ruh dünyaya gelmeden önce, Olodumare’nin huzurunda veya bir Orişa’nın rehberliğinde kendi kaderini (Ori) seçer. Dünyadaki yaşam, bu seçilen kaderin ayrıntılarıyla ilgilidir. Ori ‘ye iyi görmek, onu çalışmak ve onunla uyum içinde yaşamak esastır. Bir kişinin Ori ‘si onun en iyi rehberidir ve ona tapınılması gereken ilk varlıktır.
Ifa Divinasyonu: Geleceğin geleceği, geleceğe yönelik çözümün bulunması, Orişalar’ın bileşenlerindeki bağlantılar ve Ori ile uyum sağlama sistemi için kullanılan karmaşık bir kehanetdir. Ifa, bilgelik ve kehanet Orişa’sı olan Orunmila ile özellikleri. Uygulayıcıları Babalawo (baba-sırların babası) veya Iyanifa (ana-sırların anası) olarak adlandırılır. Ifa, 256 ana bölümün (Odu) oluşturduğu muazzam bir bilgi hazinesine dayanır; bu Odu’lar mitler, atasözleri ve etik dersleri içerir.
Atalara Saygı (Egungun): Yaşamış olan atalara büyük saygı gösteriliyor ve onların ruhlarının hala yaşayanlarla etkileşimde olduğuna inanılıyor. Atalar, aile koruyucusu olarak görürler ve onlara saygı gösterirler (Egungun kültü), toplumun ve bireyin esenliği için önemlidir.
Yaratılış
Yoruba dininin taraftarları Olodumare’yi yaratılışın başlıca gücü olarak görüyorlar.
Yoruba yaratılış anlatılarından birine göre , sürecin belirli bir aşamasında, yeni oluşan gezegenlerin yaşanabilirliğini doğrulamak için “gerçek” gönderildi. Bunlardan biri olan Dünya ziyareti yapıldı ancak geleneksel yaşam için çok ince olduğu düşünülüyordu.
Başarılı bir zaman diliminden sonra, Obatala liderliğindeki bir dizi tanrı , dünyanın kabuğunu geliştirmesine yardımcı olma görevini yerine getirmek üzere gönderildi. Diyar’a yaptıkları ziyaretlerden birinde, baş tanrı Obatala, bir tür toprak , kanatlı hayvanlar ve bez benzeri bir malzeme gizleyen bir yumuşakçayla donatılmış olarak sahneye çıktı.
Obatala yüksek bir zemine atladı ve oraya Eğer adını verdi. Toprak bereketlendi ve bitki örtüsü gelişmeye başladı. Bir avuç topraktan heykelcikler yapmaya başladı. Bu arada, Dünya’da bunlar yaşanırken, Olodumare uzayın uzak köşelerinden gazları topladı ve bir ateş topuna dönüşen bir patlamayı ateşledi. Daha sonra bunu Ife’ye gönderdi, burada toprağın çoğunu kuruttu ve aynı anda hareketsiz heykelcikleri pişirmeye başladı. Olodumare’nin “yaşam nefesini” topraklara üflemesi tam bu noktadaydı ve heykelcikler yavaş yavaş Ife’nin ilk insanları olarak “var oldular”.
Bu nedenle Ife yerel olarak “Ife Oodaye” – “varoluşun beşiği” olarak anılır.
Irunmala
Ìrun, ‘Köken’ ve Imalẹ̀, ‘İlkel ilahiyat’ anlamına gelen kelimelerden türetilen Irúnmalẹ̀, Olorun tarafından verilen görevleri yerine getirmek amacıyla gönderilen ve genellikle Òde Ọ̀run (görünmez alem) ile Ilé Ayé (fiziksel alem) arasında bir bağlantı kuran orijinal varlıklardır.
Bu nedenle, Irúnmalẹ̀’ler İngilizcede en yüksek rütbeli ilahiyatlar olarak tanımlanabilir ve genellikle Orishalar olarak kabul edilir. Irúnmalẹ veya Imalẹ̀, temel ilahi varlıklar veya ilahiyatlardır. Özetle, tüm Imale’ler aynı zamanda Orisha olarak adlandırılırken, tüm Orishalar Imale değildir.
Oku
Yoruba dini ve kültüründe Oku, ölümün, öbür dünyanın ve yaşayanlar ile ölüler arasındaki ilişkinin çeşitli yönlerini kapsayan karmaşık ve çok yönlü bir kavramdır. Oku genellikle “ölüler” olarak çevrilir, ancak fiziksel olarak ölme eyleminin ötesine geçen daha derin bir anlam taşır. Oku, bir kişinin yaşayanlar dünyasından ölüler dünyasına geçişini ve ardından ölen kişinin öbür dünyaya yolculuğunu ifade eder.
Oku, yaşamın doğal bir parçasıdır ve ölüm bir sondan ziyade varoluşun yeni bir aşamasına geçiş olarak görülür. Yoruba halkı, ölülerin torunlarının yaşamlarında aktif bir rol oynamaya devam ettiğine ve yaşayanları çeşitli şekillerde etkileyebileceğine inanır. Bu nedenle Oku, aynı zamanda ruhsal alem veya ölüler dünyasını ifade eden “ara orun” kavramıyla da ilişkilendirilir. Yoruba halkı, ölülerin bu alemde ikamet ettiğine ve burada yaşamaya ve yaşayanlarla etkileşime girmeye devam ettiğine inanır.
Ayrıca, Oku’nun dünyevi bir temsili , ataların ruhlarını temsil eden ve sıklıkla ölülerle iletişim kurmak ve anılarını onurlandırmak için kullanılan Egungun’dur. Egungun , atalarasaygı gösterme ve onları onurlandırmaya odaklanan Oku geleneğinin fiziksel temsilidir. Egungun ruhsal güçlere sahiptir ve atalarla iletişim kurabilmek, ölülerin veya ataların kutsamalarını ve korumasını arama geleneğidir.
Ancak, Egungun geleneklerinin sadece Oku’nun bir temsili olmadığını, aksine bağlama bağlı olarak kendi benzersiz özelliklerine ve önemlerine sahip olduğunu belirtmekte fayda var. Egungun, Oku geleneğinden ayrı olan kendi ritüelleri, törenleri ve uygulamalarına sahip olabilir, ancak ikisi birbirine bağlıdır ve yakından iç içe geçmiştir.
Bu nedenle, Yoruba halkı Egungun’dan “Oku ara orun” olarak bahsedebilir, bu da “cennetlerin Oku’su” veya “ruhların Oku’su” anlamına gelir. Bu isim, Egungun ile Oku geleneği arasındaki yakın bağlantıyı yansıtır ve Egungun’un ataların ve ruhsal alemin bir temsili olarak rolünü vurgular.
Ritüeller ve Yaşam Tarzı
Yoruba Dini , katı kurallardan çok, bir yaşam tarzıdır. Ritüeller, sadece dokunma eylemleri değil, aynı zamanda toplumsal bağları güçlendiren, doğayla uyumayı sağlayan ve ruhu dengeyi koruyan eylemlerdir. Şarkılar, danslar, davul çalma, renkli giysiler ve adamak sunma, bu ritüellerin önemli parçalarıdır. Onun Orişa’nın kendine özgü ritüelleri ve tabuları (yasakları) vardır.
Yoruba Dini ‘nde, Iwa Pele adı verilen kavram, yani ‘iyi karakter’ veya ‘nazik varoluş’, büyük önem taşıyor. Ahlaklı, dürüst ve karşılığının bir yaşam sürmesi, Orişalar memnun kaldığım ve Ori ile uyum içinde olmanın temelidir.
Reenkarnasyon
Yoruba, aile içinde reenkarnasyon olasılığı olan Atunwa’ya inanır . Babatunde (baba geri döner), Yetunde (anne geri döner), Babatunji (baba bir kez daha uyanır) ve Sotunde (bilge adam geri döner) isimleri, Ifa’nın ailevi veya soysal yeniden doğuş kavramına dair canlı kanıtlar sunar. Ancak, bir kişinin büyükbabasının veya büyük amcasının bir çocuğun doğumunda “geri döneceğine” dair basit bir garanti yoktur.
Bir ruhun, doğrudan ailenin kan hattında yeni bir yaşam anlayışı yoluyla Dünya’ya (diğer adıyla Pazar Yeri) dönme zamanı geldiğinde, kişinin varlığının bileşen varlıklarından biri geri dönerken, diğeri Cennette (Ikole Orun) kalır. Geri dönen ruh bunu bir Koruyucu Ori biçiminde yapar. Başın tepesinde temsil edilen ve bulunan Koruyucu Ori, yalnızca kişinin önceki kan akrabasının ruhunu ve enerjisini değil, aynı zamanda sayısız yaşam boyunca edindiği birikmiş bilgeliği de temsil eder.
Bu, kişisel kaderi içeren kişinin ruhsal Ori’siyle karıştırılmamalıdır, bunun yerine kişinin yeni yaşamı ve deneyimleri aracılığıyla kişisel kan Ori’sinin Pazar Yeri’ne geri dönmesini ifade eder. Birincil Ata (ki Itefa’nızda tanımlanmalıdır) – eğer bu belirli enerjinin farkındaysanız ve onunla çalışıyorsanız – birey için yaşamı boyunca bir “rehber” olur.
Bu yaşamın sonunda aynı ruhsal benliklerine geri dönerler ve bir olurlar, bireyle yaşadıkları deneyimlerden edindikleri ek bilgiyi bir ödeme biçimi olarak alırlar.
Diaspora’ya Yayılım ve Günümüz
Transatlantik köle ticareti, Yoruba’nın oluşturduğu anavatanlarından koparılarak Amerika’ya götürülmesiyle birlikte acı bir süreçti. Ancak bu travmaya rağmen Yoruba Dini yok olmadı.
Köleleştirilmiş Yorubalar, inançlarını gizli tuttular ve Katolik aziz figürleriyle Orişaları birleştirerek senkretik uygulamalar yarattılar. Küba’daki Santeria (Lukumí), Brezilya’daki Candomblé ve Haiti’deki (Yoruba sonuçlarını içeren) Voudou gibi dinler, Yoruba Dini’nin bu zorlu hayatta nasıl hayatta kaldığı ve dönüştüğünü gösteren örneklerdir; bu dinle, Batı Afrika’daki özgün kökenlerinden türemiştir.
