Leprikon Nedir
Leprikonlar (ya da cüce cinler), İrlanda geçmişinde gizli hazineyi koruyan figürlerdir. Küçük ve inanılmaz derecede çevik erkek periler ya da cinler olarak kabul edilirler, çoğu zaman bir altın küpünü korurlar.
Yalnız yaşayan bir leprikon, dikkatsizler için bir hasar kaynağı olabilir, ve yakalaması ya da tuzağa düşürülmesi son derece zor olmalarıyla adları çıkmıştır. Yakalansalar bile, yakalayan kişi onları her zaman görüş açısında tutmalıdır yoksa hazinelerinin, genellikle bir çömlek dolusu altının, yerini ele vermezler. Leprikonlar, İrlanda-Kelt ve daha geniş Avrupa mitolojisinden daha eski yaratıklarla bir çok özelliği paylaşırlar, ancak M.S 19. yüzyıldan beri İrlanda geçmişinin en bilindik sembolü olmanın egemeni konumuna yükselmişlerdir.
İsim Değişiklikleri
Leprikon adı, İrlanda’nın çeşitli bölgelerinde kullanılan daha eski bir terimin farklı yazımlarına dayanan modern İngilizceleştirilimiş bir kelimedir. Örneğin, Ulster’de orijinal terim luchramân, Connacht’da lûracân, Leinster’de luprachân (diğerleri arasında), ve Munster’da lurgadân‘dı (yine birkaç olasılıklardan biri). Tüm bu kelimeler, küçük beden anlamına gelen ortaçağ Orta İrlandaca lurshopân‘dan türemiştir.
YEŞİL YA DA KIRMIZI GİYİNEN LEPRİKONLAR GENELLİKLE YAŞLI, BURUŞMUŞ VE ÇİRKİNLERDİR.
Leprikonlar, Ulu Orta Çağ’da epik şiir biçminde yazılı folklörden çok daha önce, İrlanda sözlü geleneğinin bir parçasıydı. Bunun bir çok göstergesinden biri de yer adlarıdır. Örneğin, County Waterford’daki Knocknalooricaun adını ‘leprikonların tepesi’nden alır ve County Kerry’deki Poulaluppercadaun ‘leprikon havuzu’ anlamına gelir.
Kökenleri: Lugh ve Su perileri
Bazı bilim insanlarına göre, leprikon kelimesi eski İrlanda-Kelt tanrısı ve ve kültürel kahraman Lugh’dan gelir. Lugh aslen güneş ve ışık tanrısıydı ve daha sonra Eski İrlanda’nın büyük savaşçı bir hükümdarı oldu. Avrupa’nın Hıristiyanlaşması hız kazandıkça Lugh’ın itibarı (kelimenin tam anlamıyla) zamanla azaldı. En sonunda, insanlar geleneklerini unutup yeni dinleri benimserlerken, o şimdi diğer tüm tanrıların sürgün edildiği sidh’in yeraltı dünyasında yaşadığı için ‘kambur Lugh’ anlamına gelen ‘Lugh chromain’e dönüştü. Lugh böylece bir tür peri ustası haline geldi, ve oradan Lugh, ortaçağ’daki minik peri-cin olan ‘leprikon’ oldu.
LEPRİKON KENDİNİ YAKALAYANIN DİKKATİNİ DAĞITMAK İÇİN HER TÜRLÜ ŞEYİ DENEYECEKTİR, AMA FAVORİ TEKNİĞİ İNSANLARIN HIRSI İLE OYNAMAKTIR.
Leprikonların başka eski bi ilham kaynağı vardır, Kelt mitolojisindeki küçük su perileri. Lûchoirp ya da luchorpâin olarak bilinen bu elfler ya da periler, ilk olarak İrlanda edebiyatında MS 8. yüzyılına dayanan Echtra Fergusa maic Lêti’de (Lête’nin Oğlu Fergus’un Maceraları) görülür. Bir dizi yaramaz peri kahraman Fergus’u uyurken yakalar, kılıcını alır ve suyun üzerinde onu taşımaya kalkışır. Fergus, ayak parmaklarından biri suyun yüzeyine değdiğinde uyanır ve üç periyi yakalamayı başarır. Periler, Fergus’a yüzme becerilerini öğretmeye söz vererek özgürlüklerini kazanırlar.
The Clûracân ve Far Darrig
Leprikonlar için diğer olası ilham kaynakları, MS 12. yüzyılda Lebor Gâbala’da (”İstilalar Kitabı”) ortaya çıkan korkunç canavarlar lupracânaig‘dir. Daha sonra, daha geniş Avrupa geçmişinde görülen ve mahzenlere musallat olduğu söylenen erkek ruhlar olan clûracânlar (veya cluricaune) da vardır. Tek başına yaşayan ve genellikle güzel kırmızı kıyafetler giyen clûracânlar bazen bir çanta dolusu bozuk para taşırlar. Bir clûracân çok küçük olmasına rağmen en sevdiği iki alışkanlığına karşı çok aç gözlüdür: sigara ve içki.
Oldukça tembel olduğu söylenir ve tercih ettiği ikametgahı, en kaliteli şaraplarını deneyimlese de en azından hırsız hizmetçileri korkutup kaçırdığı iyi stoklanmış bir şarap mahzenidir. Cluracân, ahırlarda yaşayan ve geceleri ev işleri yapan İskoç Gal folklorünün iyilik perisiyle benzerlikler taşır, ancak hafife alınırsa tabak gibi şeyleri kırabilir ve süt dökebilir.
Başka bir öncül, buruşuk yaşlı bir yüze sahip çirkin, küçük bi peri olan Far Darrig‘dir. İrlanda’nın bazı bölgelerinde çok uzunken küçük olduğu düşünüldüğü her yerde en azından bedenini istediği büyüklükte değiştirebilir. Eşek şakalarından çok hoşlanır ancak bunlardan bazıları ölümcül olabilir ve bu nedenle kötü bir cüce olarak görülebilir.
Far Darrig‘in tek iyi özelliği, eğer isterse periler diyarında kapana kısılmış insanları serbest bırakabilmesidir. Son olarak, Kelt Galiçyası ve Austrias’tan (ikisi de İspanya’da) geçmişin mouroları mezarları korur ve gizli hazineyle ilişkilendirilir. Herkesin favori perisi olarak İrlanda mitolojisi ve geçmişinin egemenliğine doğru yükselişlerinde leprikonların tüm bu yaratıklardan özellikler ödünç aldığını göreceğiz.
Özellikler
Kelt mitolojisindeki daha eski mevkidaşları gibi leprikonlar da inanılmaz bir çevikliğe sahip minik figürler olarak düşünülürdü. Onlar erkek periler ya da cinlerdir, genellikle yalnız yaşarlar ve çoğunlukla gizli hazinenin koruyucusu olarak görülürler. Diğer durumlarda, evde yardımcı ruhlardırlar. Yeşil veyaz kırmızı giyinmiş leprikonlar genellikle yaşlı, buruşuk ve çirkinlerdir. Cıvıl cıvıl bir leprikonun modern temsilinin aksine, daha geleneksel versiyonu genellikle biraz sert, kasvetli ve huysuzdur. Kelt mitolojisi tarihçisi J. Mackillop’un dediği gibi , ”Çirkin ve kuru elma gibi yüzü olan, bodur leprikon, huysuz, şımarık ve ağzı bozuk olabilir.” (1997, 297). Ayrıca el sanatları, özellikle ayakkabıcılık ile de ilgilidir.
Kırmızı sakallı ve yeşil şapkalı bir mantarın üzerinde oturan küçük bir adam olarak bir leprikonun tipik modern temsili, daha geniş Avrupa geçmişinde görülen unsurların karışımından gelir ve geleneksel İrlanda leprikon karakterinin bir parçası değildir.
Bir leprikon ile ilgili hikayelerin çoğu bilindik bir kalıbı izler. Bir insan bazı ayakkabıları onarmakla meşgul birini gözetler ve küçük altın küpünün (bazen toprak çanaktan sonra altın küpü olarak adlandırılır) veya altın bozuk paraların nerede olduğunu bilmek ister. İnsanın tek yapması gereken gözünü her zaman cinin üzerinde tutmaktır ve sonrasında altınlarını alacaktır.
Ancak sorun buradadır. Leprikonlar yaşlarına rağmen çeviktirler ve haylaz numaralara eğilimlidirler. Leprikonlar kendisini yakalayanın dikkatini dağıtmak için her türlü şeyi deneyecektir, ama favori tekniği insanların açgözlülüğü ve saflığıyla oynamaktır. Kurnaz leprikon altınının peşini bırakmamakta o kadar başarılıdır ki sonunda onu elde etmeye çalışan insan genellikle altın küpünü alamamasıyla kendini kendi aptallıklarından dolayı suçlar.
Çağdaşlığa
Orta çağdan sonra, leprikonlar onları o kadar egemen bir konuma getiren birçok yazarın favorisi oldular ki, bunlardan çok olmasına ve leprikonlardan daha dikkat çekici olmasına rağmen İrlandalı cinlein ve perilerin diğer birkaç türü daha yaygın olarak biliniyor. Özellikle, T. Crofton Croker, Peri Efsaneleri ve Güney İrlanda’nın Gelenekleri (ilk kez 1825’te yayınlandı) ve diğer eserleri leprikanların İrlanda geçmişindeki diğer peri-cin figürlerini gölgede bırakmasını sağladı.
MS 1870 civarlarında ünlü şiiri Lepracaun‘u yazan William Allingham gibi yazarlarla yuvarlanmaya devam etti. Hollywood bile, Fred Asterie’nin oynadığı MS 1968 müzikali Finian’s Rainbow ile rolü eyleme geçirdi. Filmin kendisi başarılı bir sahne müzikalinin uyarlamasıydı ancak birçok Akademi Ödülüne ve Altın Küre’ye aday gösterilmesine rağmen kazananın ikramiyesini elde etmek, leprikonun altın küpünü bulmak kadar zor bulundu.
