Abu: Mezopotamya’nın Bitki, Yılan ve İçsel Sırlarla Kurulan Tanrısı

Merhaba sevgili mitoloji meraklıları! Bugün sizleri Mezopotamya’nın o kadim topraklarına, binlerce yıl öncesine götüreceğim. Konumuz, belki de diğer büyük tanrılar kadar popüler olmasa da, Mezopotamya panteonunda kendine has ve gizemli bir yere sahip olan tanrı Abu. Abu’nun adı, bitkiler, yılanlar ve hatta insanın en derin içsel sırlarıyla öyle sık anılır ki, onunla tanışmak adeta bir gizem perdesini aralamak gibi. Gelin, hep birlikte bu ilginç tanrının dünyasına adım atalım ve onun Mezopotamya kültüründeki yerini, önemini ve hikayelerini keşfedelim.

Abu, Mezopotamya’nın erken dönemde ortaya çıkan tanrılarından biri olarak; bitki örtüsü, yılan sembolizmi ve doğanın ritüellerle özenle korunan yüzüyle bağlantılıdır. Doğduğu söylenen Ninhursag ile ya Enki ya da Enlil arasındaki ilişkiler, onu diğer tanrılarla mitolojik hiyerarşide özel bir yere oturtur.

Vegetatif yaşamla olan bağları —özellikle tarım ve ekinlerle—, Abu’nun doğayla insan arasında köprü kuran bir figür olmasını sağlar. gu₂-la₂ ile olan bağı, web tanrıçası Gula ile karışıklık yaşayan bir eşlikçi görümünü sunar; bu ilişki, tapınma biçimlerinin de çeşitlenmesine yol açmıştır. Eshnunna gibi kült merkezlerinde Abu’ya adanan törenler yapılmış, adaklar sunulmuş ve bazı tarlalar onun adıyla anılmıştır. Abu’nun adı, Mitolojik adların taşındığı kişiselleştirilmiş sözlü kültür aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarılmış, kimi yazılı tabletlerde ve ilahi listelerde yer bulmuştur.

Kuşaktan kuşağa aktarılan mitlerin gölgesinde Abu’nun işlevi puslu kalmış olsa da, doğayla kurulan koruyucu bir tanrı olarak Mezopotamya’nın kadim iman dokusunda hâlâ hissedilir bir iz bıraktığı kabul edilir.

Abu’nun Kökeni: Ninhursag ile Enki veya Enlil Arasındaki Bağ

Her büyük tanrının bir kökeni, bir soy ağacı vardır, değil mi? Abu’nun kökeni de biraz karmaşık, biraz da efsanevi. En çok karşımıza çıkan anlatılarda onu, bereketin, doğurganlığın ve ana tanrıçanın simgesi olan Ninhursag ile ilişkilendiririz. Ninhursag, Mezopotamya mitolojisinin en önemli figürlerinden biri ve birçok tanrının annesi konumunda. Abu’nun da Ninhursag’ın bir oğlu veya onunla yakın bir bağı olan bir varlık olarak düşünülmesi şaşırtıcı değil.

Peki, bu bağ daha çok ilahi aile ağacındaki kimlerle kuruluyor? Burası biraz daha tartışmalı ve döneme göre değişiklik gösterebiliyor. Bazı anlatılarda Abu, göklerin tanrısı Enlil’in oğlu olarak geçer. Enlil, hışmıyla bilinen, ancak aynı zamanda ilahi düzeni kuran da bir tanrı. Peki, bu iki farklı karakter nasıl bir araya geliyor? Belki de Enlil’in gücü ve Ninhursag’ın bereketleyici gücü, Abu’da birleşiyordur, kim bilir?

Daha sık rastlanan bir başka bağlantı ise denizlerin, suların ve bilgelik tanrısı Enki ile. Enki, bilgedir, büyücülerin efendisidir ve genellikle yaratılış hikayelerinde önemli bir rol oynar. Eğer Abu, Enki’nin bir yönüyle, özellikle de suların can verdiği topraklardaki yaşam ve gizemle ilgili bir tezahürü ise, bu onun bitkiler ve yılanlarla olan ilişkisini daha da anlamlı kılar. Enki’nin bilge yönü, Abu’nun “içsel sırlarla” kurulan tanrısı olarak anılmasını da açıklayabilir. Enki’nin bilgeliği, bir nevi doğanın ve yaşamın derin sırlarını bilmek anlamına geliyordu.

Bu noktada önemli olan, Abu’nun kökeninin tek bir sabit şablona oturtulmaktan ziyade, Mezopotamya’nın geniş ve katmanlı mitolojik anlayışının bir parçası olduğudur. Farklı şehir devletlerinde, farklı dönemlerde onunla özdeşleşen tanrılar ve hikayeler değişebilmiştir. Ancak ana hatlarıyla, o her zaman ana tanrıçayla ve kozmik düzenin büyük tanrılarından biriyle bir bağlantı içindedir. Bu da ona, hem topraktan gelen bir gücü hem de ilahi bir otoriteyi beraberinde getirir.

Vejetasyon ve Yılanlarla İlişkisi: Toprağın ve Yaşamın Gizemli Bekçisi

İşte Abu’nun karakterini en belirgin kılan iki ana unsur: Bitkiler ve Yılanlar. Bu ikili ilişki, onun sadece bir tarım tanrısı olmadığını, aynı zamanda toprağın derinlerindeki yaşam enerjisinin, gizli büyümenin ve hatta ölümden sonra yaşama dair ipuçlarının tanrısı olduğunu gösteriyor.

Bitkiler ile olan bağı oldukça açık. Abu, tarlaların bereketinden, ağaçların büyümesinden, yeşilliğin canlanmasından sorumludur. Mezopotamya gibi tarımın hayati önem taşıdığı bir coğrafyada, bu yönüyle halkın umudu, güveni ve minnetinin odak noktası olmuştur. Baharın gelişiyle toprağın uyanması, filizlenen tohumlar, olgunlaşan meyveler… Hepsi Abu’nun lütfunun bir göstergesiydi. Tapınaklarında ve adaklarında ona sunulanlar, genellikle topraktan çıkan ürünlerdi. Bu, doğrudan bir minnettarlık ifadesiydi: “Sen bize bunları verdin, biz de sana geri sunuyoruz.”

Ancak Abu’yu sıradan bir tarım tanrısından ayıran asıl nokta, onun yılanlarla olan derin ilişkisidir. Yılanlar, birçok kültürde olduğu gibi Mezopotamya’da da çelişkili sembollerdi. Bir yandan yeraltı dünyasıyla, ölümle, zehirle ilişkilendirilirken, diğer yandan derisini yenileyen bir canlı olarak yeniden doğuşun, iyileşmenin ve bilgeliğin de sembolüydüler. Abu’nun yılanlarla özdeşleştirilmesi, onun sadece yaşamın başlangıcını değil, aynı zamanda yaşam döngüsünün tamamını, gizemli dönüşümlerini de kapsadığını gösterir.

Yılanların toprağın derinliklerinden çıkıp gün yüzüne ulaşması, topraktaki gizli güçlerin uyanışını simgeliyordu. Abu’nun bu derinliklerdeki bilgeliğe ve güce sahip olduğuna inanılıyordu. Belki de yılanların toprağa girip çıkması, onun hem yeraltı dünyasının hem de yeryüzünün sırlarını bildiğinin bir göstergesiydi. Bu, aynı zamanda Abu’nun insan ruhunun derinliklerine, bilinçaltına veya “içsel sırlarına” da bir kapı araladığını düşündürür. Çünkü yılanların yuvalandığı yerler, genellikle gizemli, ulaşılması zor ve bilinmeyen alanlardır.

Bu iki unsur – bitkiler ve yılanlar – Abu’da birleşerek onu, hem somut bereketin hem de soyut, derin ve gizemli olanın tanrısı yapar. O, toprağın altında uyuyan tohumun potansiyelini de bilir, yılanın derisini yenileyerek yeniden doğuşunu da. Bu da onu, Mezopotamya panteonunda eşsiz bir yere oturtur.

gu₂-la₂ (Gula) ile Ortak Tapınım ve Eşlik: Şifa ve Bilgelik Bir Arada

Mezopotamya panteonunun ilginç yanlarından biri de tanrıların birbirleriyle olan bazen karmaşık, bazen de destekleyici ilişkileridir. Abu’nun da özellikle gu₂-la₂ veya daha yaygın bilinen adıyla Gula ile olan ilişkisi bu türden bir yakınlık ve ortak tapınım örneğidir. Gula, iyileştirmenin, tıbbın, sağlığın ve bazen de anneliğin tanrıçasıdır.

Abu ve Gula’nın birlikte tapınılmaları, onların rollerinin birbirini tamamlamasından ileri gelir. Eğer Abu toprağın bereketini, yaşamın enerjisini ve gizli sırlarını temsil ediyorsa, Gula da bu yaşamın sağlıklı bir şekilde sürdürülmesini, hastalıklardan korunmayı ve iyileşmeyi temsil eder. Bir nevi, Abu yaşamı “yaratan” veya “canlandıran” iken, Gula da o yaşamı “koruyan” ve “iyileştiren” gücü temsil eder.

Bu ortak tapınım, halkın ihtiyaçlarına doğrudan bir yanıttı. Tarımsal verimlilik (Abu’nun alanı) ve sağlık (Gula’nın alanı) her zaman Mezopotamya toplumları için en temel iki meseleydi. Dolayısıyla, bu iki tanrının birlikte anılması, duaların ve adakların bu iki temel alana odaklanmasını sağlıyordu. Tapınaklarda Abu ve Gula’ya adanmış bölümlerin yan yana olması veya onların imgelerinin birlikte kullanılması bu yakınlığın bir göstergesiydi.

Ayrıca, Abu’nun yılanlarla olan ilişkisi, Gula’nın şifa tanrıçası kimliğiyle de örtüşür. Yılanın derisini yenilemesi, iyileşmenin ve yenilenmenin bir sembolüydü. Bu nedenle, yılan simgesi hem Abu hem de Gula için anlamlıydı. Bu ortak sembolizm, onların birbirleriyle olan bağını daha da pekiştirir ve neden birlikte tapınıldıklarına dair güçlü bir neden sunar. Gula’nın tapınaklarında yılanlar kutsal kabul edilir ve tedavi süreçlerinde rol oynardı. Bu durum, Abu’nun da yılanlarla olan ilişkiyi sadece bir sembolizm olmanın ötesine taşıdığını ve şifa ritüellerine kadar uzandığını düşündürür.

Abu ve Gula’nın birlikteliği, Mezopotamya inanç sisteminde tanrıların ne kadar dinamik ve fonksiyonel olabildiğini gösterir. Onlar, sadece soyut varlıklar değildiler; halkın günlük yaşamını doğrudan etkileyen somut ihtiyaçlara cevap veren, işbirlikçi ve birbirini destekleyen bir panteonun parçasıydılar.

Erken Hanedanlık Dönemlerinde Abu’nun İsimleri: Kimlik Arayışı

Mezopotamya’nın uzun tarihi boyunca tanrıların isimleri ve kimlikleri de zamanla evrilmiştir. Abu da bu evrimden nasibini almıştır. Özellikle Erken Hanedanlık Dönemi’nde (MÖ 2900 – MÖ 2350 civarı), Sümer şehir devletlerinin yükselişiyle birlikte tanrıların isimleri ve tapınım alanları daha net şekillenmeye başlamıştır.

Bu dönemde Abu’nun adını farklı şekillerde görmekteyiz. Bazen “Abu” olarak doğrudan karşımıza çıksa da, bazen de onunla ilişkilendirilen farklı isimler veya unvanlar kullanılır. Bu, onun sadece tek bir isimle sınırlandırılamayacağının, farklı bağlamlarda ve farklı şehirlerde farklı rollerle özdeşleştirildiğinin bir işaretidir.

Örneğin, bazı metinlerde onunla ilişkili olarak Nin- (Kraliçe) + Abu gibi bir isme rastlanabilir. Bu, onun ana tanrıça Ninhursag ile olan bağını daha da vurgular ve onun da bir tür “kraliçe” veya “kraliçeye ait” bir varlık olduğunu düşündürebilir. Bu da onun bereket ve doğurganlık yönünü güçlendirir.

Başka bir durumda, onunla ilişkilendirilen isimler, onun görevleriyle ilgili olabilir. Eğer “Abu” kelimesi kendi başına belirli bir anlam taşıyorsa (ki bu kelimenin kökeni ve anlamı konusunda farklı teoriler mevcut, belki “baba” veya “yüksek” gibi anlamlara gelebilir), bu da onun panteondaki yerini anlamlandırmaya yardımcı olur. Ancak kesin olarak tek bir kökene işaret etmek zordur.

Önemli olan nokta, Erken Hanedanlık Dönemleri’nde Abu’nun kimliğinin henüz tam olarak sabitlenmemiş olmasıdır. O, hala gelişim aşamasında olan bir tanrıdır. Bu dönemdeki yazıtlarda ve listelenen tanrılar arasında onun adı geçerken, sonraki dönemlerdeki şekillenmiş panteonda daha belirgin bir yer edinmiştir. Bu isim çeşitliliği, aynı zamanda Sümer ve Akad kültürlerinin etkileşimini ve tanrıların hangi şehirde, hangi ilahi soya daha yakın olduğuna göre farklılaşmasını da gösterir. Abu, bir anlamda kimliğini inşa eden, farklı kültürler ve şehirler tarafından “benimsenen” bir tanrı olmuştur.

Eshnunna ve Diğer Kült Merkezleri: Abu’nun İmparatorluğu

Bir tanrının gerçek gücü ve önemi, genellikle onun tapınım gördüğü şehirlerle ve o şehirlerdeki kült merkezleriyle ölçülür. Abu için de durum farklı değildir. Onun en bilinen ve en güçlü kült merkezlerinden biri, adını da taşıyan, Dicle Nehri kıyısındaki önemli bir Sümer şehri olan Eshnunna’dır.

Eshnunna’da Abu, ana tanrı olarak yüceltilmişti. Şehrin adı bile onunla bağlantılıdır. Eshnunna’nın kendisi, Abu’ya adanmış büyük tapınaklara ve onun kültüne ev sahipliği yapmıştır. Bu şehirde Abu, sadece bir tanrı değil, aynı zamanda şehrin hamisi, koruyucusu ve hatta varoluş nedenidir. Eshnunnalıların kimlikleri, yaşamları ve gelecekleri Abu’nun lütfuna bağlıydı. Bu nedenle, Eshnunna’da Abu’ya yapılan tapınma oldukça yoğundu ve şehrin yönetimi de genellikle onun otoritesi altında şekilleniyordu.

Eshnunna’nın dışındaki diğer Mezopotamya şehirlerinde de Abu’ya tapınıldığına dair kanıtlar vardır. Ancak Eshnunna’daki kadar merkezi ve belirgin olmayabilir. Örneğin, Kish gibi diğer önemli Sümer şehirlerinde de Abu’nun kültüne rastlanmıştır. Bu şehirlerde de onun bitkiler, bereket ve yılanlarla olan ilişkisi ön planda olmuştur.

Bu kült merkezlerinin varlığı, Abu’nun sadece bölgesel bir tanrı olmadığını, zamanla tüm Mezopotamya panteonunda kendine yer bulduğunu gösterir. Farklı şehirlerdeki tapınakları, onun tanınmasını ve halkın ona duyduğu bağlılığın yayılmasını sağlamıştır. Eshnunna’daki hakim konumu, onun diğer tanrılarla olan ilişkisini de etkilemiş ve ona daha güçlü bir statü kazandırmıştır. Bu şehirler, Abu’nun gücünün somutlaştığı, dualarının yükseldiği ve adaklarının sunulduğu kutsal alanlar olmuştur.

Tapınma ve Adak Pratikleri: Abu’ya Sunulanlar

Mezopotamya’da tanrılara tapınma, sadece dua etmekten ibaret değildi. Somut adaklar, ritüeller ve tapınak hizmetleri de bu işin ayrılmaz bir parçasıydı. Abu’ya yapılan tapınma ve adaklar da onun doğasını ve görevlerini yansıtıyordu.

En temel adaklar, Abu’nun alanıyla doğrudan ilgiliydi. Bu da demek oluyor ki, topraktan çıkan ürünler en sık sunulan adaklardı. Buğday, arpa, hurma, meyveler, sebzeler… Hepsi Abu’nun bereketi sayesinde elde edildiği için ona geri sunuluyordu. Bu, bir nevi “ilk hasat” adakları gibiydi. En iyisi, en verimlisi Abu’ya sunulurdu.

Ayrıca,Abu’nun bitkilerle olan bağı nedeniyle, onun tapınaklarına özel bahçeler yapıldığı veya kutsal ağaçların dikildiği düşünülebilir. Bu ağaçlar, onun gücünün ve yaşamın sembolü olarak görülürdü. Belki de bu ağaçların altına veya etrafına yılan figürleri veya sembolleri de yerleştirilirdi.

Yılanlarla olan ilişkisi nedeniyle, tapınma pratiklerinde yılanların da bir rolü olmuş olabilir. Ancak bu detaylar tam olarak bilinmiyor. Belki de yılanların derileri veya derilerinden elde edilen maddeler adak olarak sunuluyordu. Ya da tapınak yerleşkelerinde özel olarak yılan beslenen alanlar bulunuyordu. Gula’nın tapınaklarındaki yılanların iyileştirme amaçlı kullanıldığı düşünüldüğünde, Abu’nun tapınaklarındaki yılanların da benzer veya daha gizemli ritüellerde kullanılmış olması muhtemeldir.

Abu’nun kimliği aynı zamanda içsel sırlarla kurulduğu için, tapınma pratikleri sadece maddi adaklarla sınırlı kalmamış olabilir. Belki de kehanetler, rüya yorumları ve gizemli törenler de onunla ilişkilendirilirdi. Bu tür pratikler, insanın ruhsal derinliklerine veya geleceğe dair bilgi edinme isteğini temsil ederdi ve Abu bu konularda onlara rehberlik edebilirdi.

Adakların sunulması, rahipler aracılığıyla yapılırdı. Rahipler, tanrı ile insanlar arasındaki arabulucular olarak görev yapar, adakları kabul eder ve tanrının isteklerini iletirlerdi. Abu’nun tapınaklarındaki rahiplerin, bitkilerin yetiştirilmesi, yılanların bakımı ve karmaşık ritüellerin yönetilmesinde uzmanlaşmış olmaları beklenirdi. Bu tapınma pratikleri, halkın tanrıyla olan bağını canlı tutmak, onun lütfunu devam ettirmek ve yaşamın döngüsünü korumak amacını taşıyordu.

Abu’nun Alan Adları ve Tarlalarla İlişkisi: Bereketin Koruması

Mezopotamya’da “alan adı” denince aklımıza coğrafi konumlar veya yerleşim yerleri gelebilir. Ancak tanrıların “alan adı” dediğimizde, bu onların etki alanlarını, sorumluluklarını ve kendilerine ayrılan kutsal toprakları ifade eder. Abu’nun bu anlamdaki alan adları, onun tarım ve bereketle olan derin bağını daha da pekiştirir.

Abu’nun en önemli “alan adı”, şüphesiz ki tarlalar ve ekili arazilerdir. Nerede bir ekin tarlası varsa, nerede bir bağ bahçe varsa, orası Abu’nun ilahi gözetimi altındaydı. Mezopotamya şehirleri genellikle tarımsal arazilerle çevriliydi ve bu araziler, şehrin hayatta kalmasının temelini oluşturuyordu. Dolayısıyla, Abu’nun etkisi sadece tapınak duvarlarıyla sınırlı kalmıyor, doğrudan halkın geçim kaynağı olan geniş alanlara yayılıyordu.

Onun “alan adları” arasında bahçeler, ormanlar ve yeşil alanlar da bulunurdu. Bu, sadece tarımsal üretim yapan alanları değil, doğanın kendi kendine geliştiği, vahşi bitki örtüsünün bulunduğu yerleri de kapsıyordu. Bu da onun, kontrol altında tutulan tarımsal bereketin yanı sıra, doğanın kendi gizemli gücünün de tanrısı olduğunu gösterir.

Eshnunna örneğinde olduğu gibi, bazı şehirlere de Abu “alan adı” olarak atfedilmişti. Bu şehirler, onun adını taşıyan veya onun ana tanrısı olduğu merkezlerdi. Bu durumda, şehrin kendisi Abu’nun “alanı” haline geliyordu. Şehrin duvarları, Abu’nun koruması altındaydı ve şehrin refahı onun lütfuna bağlıydı.

Metinlerde bazen Abu’nun “Köklerin Yuvası” gibi daha metaforik alan adlarıyla da anıldığına rastlanabilir. Bu, onun bitkilerin köklerinin derinlerde gizlendiği, yaşamın başladığı o gizemli ve kaynağa yakın yeri temsil ettiğini gösterir. Bu da onun sadece yüzeydeki yeşilliğin değil, daha derin, daha temel yaşam enerjisinin de tanrısı olduğunu vurgular.

Abu’nun alan adları, onun sadece bir tanrı olarak soyut bir varlık olmadığını, aynı zamanda Mezopotamya coğrafyasında somut olarak etki eden, yaşamı doğrudan etkileyen bir güç olduğunu gösterir. Tarlaları yönetmesi, bahçelere hayat vermesi ve hatta şehirleri himayesi altına alması, onu halkın gözünde hem çok erişilebilir hem de çok güçlü bir tanrı yapıyordu.

Abu’nun Mezopotamya Mitolojisindeki Rolü ve Evrimi: Gizemli Bir Miras

Abu, Mezopotamya mitolojisindeki macerası boyunca, ilk başta belki de daha yerel bir tanrı iken, zamanla panteonun önemli bir parçası haline gelmiş bir figürdür. Onun rolü ve evrimi, Mezopotamya düşüncesinin nasıl karmaşıklaştığını ve farklı kültürel öğelerin nasıl birleştiğini göstermesi açısından oldukça önemlidir.

Başlangıçta, Abu’nun rolü muhtemelen daha çok bereket ve verimlilik odaklıydı, özellikle de tarımsal yönüyle. Ana tanrıça Ninhursag ile olan bağı, onu doğrudan doğurganlık ve yaşam döngüsüyle ilişkilendiriyordu. Ancak zamanla, o sadece ürün yetiştiren değil, aynı zamanda bu ürünlerin sağlıklı kalmasını, hastalıkların uzaklaşmasını da sağlayan bir koruyucu olarak görülmeye başlandı. Bu, Gula ile olan ortak tapınımının da bir sonucuydu.

Onun yılanlarla olan ilişkisi, rolünü daha da derinleştirdi. Yılanın sembolizmi, Abu’yu sadece yaşamın başlangıcına değil, aynı zamanda yaşamın dönüşümüne, yenilenmesine ve hatta ölümsüzlüğe dair gizemlere de bağladı. Bu yönü, onu yeraltı dünyasının gizemleriyle ve bilgelikle de ilişkilendirdi. Belki de bu yüzden, bazı metinlerde onun “içsel sırlar” ile anıldığına şahit oluyoruz. Bu, insanın kendi iç dünyasındaki bilinmeyenlere, ruhsal derinliklere ve bilinçaltına bir kapı araladığı anlamına geliyordu.

Mezopotamya’nın siyasi ve kültürel yapısının değişmesiyle birlikte Abu’nun rolü de farklılaştı. Özellikle Eshnunna gibi şehirlerde ana tanrı statüsüne yükselmesi, onun statüsünü daha da yükseltti. Bu şehirlerde o, sadece bir tanrı değil, aynı zamanda şehrin kimliğinin, otoritesinin ve kaderinin bir parçasıydı.

Akad, Babil ve Asur gibi imparatorluklar kuruldukça, panteonlar da daha merkezi hale geldi. Bu dönemlerde Abu’nun rolü, bazen daha büyük tanrıların gölgesinde kalsa da, onunla ilişkilendirilen bereket, şifa ve gizem sembolleri farklı tanrılar aracılığıyla varlığını sürdürmüş olabilir. Belki de Akkadca’da başka isimlerle anıldı veya başka tanrıların özellikleriyle harmanlandı.

Abu’nun mirası, tam olarak kaybolmamıştır. Onunla özdeşleşen bitki ve yılan sembolizmi, farklı kültürlerde ve farklı tanrılarda yaşamaya devam etmiştir. Onun bereket, şifa ve gizem tanrısı olarak anılması, Mezopotamya panteonunun ne kadar zengin ve katmanlı olduğunu gösteren güzel bir örnektir. O, Mezopotamya’nın toprağından yükselen, gizemli bir nefes gibi, binlerce yıl boyunca insanlığın hayatına dokunmuş, toprağın sırlarını ve yaşamın döngüsünü koruyan bir tanrı olarak hafızalarda yer etmiştir. Onun hikayesi, Mezopotamya’nın sadece savaşlar ve krallıklarla değil, aynı zamanda doğanın gücü, yaşamın gizemleri ve insanın içsel yolculuklarıyla da dolu olduğunu bizlere hatırlatır.