Muhtemelen Plüton’un Roma’da ölülerin tanrısı olduğunu duymuşsunuzdur, ama onun adında bildiğinizden daha fazlası var mı?
Plüton, genellikle Yeraltı Dünyasının Roma tanrısına verilen isimdir. Hades’in alternatif adı olan Yunanca Ploutos’tan geliyor.
Birçok Yunan tanrısına Roma isimleri verilirken, Plüton kulağa daha Yunanca gelen bir ismi korudu. Ancak tanrının kimliğinin gerçeği bundan daha karmaşıktır.
Plouton’un Hades’e verilen bir lakap olması gibi , Plüton da tam olarak Roma Yeraltı Dünyası tanrısının adı değildi.
Bunun yerine Plüton, tıpkı Plouton gibi alternatif bir isimdi. Roma’da bir değil iki ölüm tanrısı için geçerliydi.
Plüton her iki kültürde de ölüm tanrısının gerçek adı değilse neydi? Peki Plüton’un alternatif isimlerinin Yeraltı Dünyasının kralı rolüyle ne ilgisi vardı?
Plüton ve Yeraltı Tanrıları
“Plüton” hem Yunan hem de Roma mitolojisinde yer alır, ancak aslında bir Yeraltı Dünyası tanrısının adı değildir.
Yunanca’da yeraltı dünyasının hükümdarı Hades’ti. Roma’da iki tanrı, Dis Pater ve Orcus, etki alanını paylaşıyordu.
Ancak bazen Hades’in adı yerine Yunanca “Plouton” da kullanılıyordu.
Plouton, Yunanca zenginlik kelimesinden gelir. Ölülerin tanrısına gönderme yapmanın daha olumlu bir yolu olarak kullanıldı.
Bunun nedeni antik dünyada isimlerin ve kelimelerin büyük bir güce sahip olduğuna inanılmasıydı. Bir şeyi yüksek sesle söyleyerek onu açıkça ortaya koyabiliriz.
Bu nedenle ölüm tanrısına isim vermek büyük bir risk taşıyordu. Hades’in adını söylemek onu ortaya çıkarabilir ve dikkatini çekebilirdi.
Bunun yerine, sık sık bir sıfatla anılırdı. Bunlardan en yaygın olanlarından biri Plouton’du.
Romalılar bu geleneği benimsediklerinde tanıdık sıfatı korudular. Plüton, hâlâ kesin olmasa da, ölülerin tanrısına verilen bir isimdi.
Romalıların aslında Plüton terimine giren iki tanrısı vardı. Bunlardan ilki, öbür dünyanın cezalandırıcı versiyonuyla en yakından ilişkilendirilen Orcus’tu.
Diğer Roma yer tanrısı ise Dis Pater’di. Buna da tam anlamıyla bir isim denemez.
Dis Pater, “Zenginliğin Babası” olarak tercüme edilir. Plouton gibi bu da olumsuz çağrışımları olan bir tanrıya olumlu bir unvan veriyordu.
Romalılar bazen Yunan geleneğini takip ederek tanrılarına atıfta bulunmak için Plüton’u kullanırlardı. Ancak aynı sıklıkla Dis Pater, Dis veya Orcus’u da kullanıyorlardı.
Bu nedenle, Plüton’un Hades’in Roma’daki eşdeğeri olduğu yönündeki yaygın görüş tamamen doğru değildir. Her iki kültür de Yeraltı Dünyasının tanrısına atıfta bulunmak için onu çağırma riski olmadan benzer isimler kullanıyordu.
Ölüm tanrısının lakabının geleneksel yorumu, bunun onu yatıştırmak ve ona yapılan atıfları gizlemek olduğu yönündedir. Yunan ve Roma halkı, ona zenginlik gibi olumlu bir şeyle atıfta bulunarak onu pohpohlamayı veya adını tamamen gizleyerek, onlara hiç aldırış etmemesini umut edebilirdi.
Ancak Hades ve Dis Pater mitolojisi alternatif bir açıklama sağlıyor.
Klasik mitolojide Yeraltı Dünyası, doğası gereği büyüme ve yeniden doğuş kavramıyla bağlantılıdır. Plouton veya Pluto adı, doğurganlıktaki bu rolü nedeniyle yeraltı tanrısına atıfta bulunabilir.
Bu birliktelik sadece Yunanistan ve Roma’ya özgü değildir. Birçok eski kültür, ölüm olmadan yeni yaşamın mümkün olamayacağını kabul etti.
Birçok kültür gibi Yunanlılar da ölüler diyarının kendi topraklarının altında olduğunu hayal ediyordu. Hades’in diyarı Dünya yüzeyinin çok altındaydı.
Cenaze töreni hem sembolik hem de kelimenin tam anlamıyla ruhu öbür dünyaya gönderdi. Cesetleri Dünya’ya yerleştirmek onları kelimenin tam anlamıyla Yeraltı Dünyasına doğru taşıdı.
Cesetleri Yeraltı Dünyasına gönderen toprak aynı zamanda beslenmeyi de sağlıyordu. Çürüme ve ölü malzeme toprağı gübreleyerek hem insanları hem de hayvanları besleyen bol miktarda mahsul üretti.
Her baharda yeni mahsuller ve diğer bitkiler bu topraktan dışarı çıkar. Onların ölüler diyarından geldiklerini hayal etmek kolaydı; Yeraltı Dünyası yaşamı sürdüren bitkileri gönderiyor.
Tarım toplumlarındaki büyüme döngüsü bir yaşam ve ölüm döngüsüydü.
Sonbaharda tohumlar, bitkiler kışın ölmeden önce gıda bitkilerinden hasat ediliyordu. Baharda yeniden dikildiklerinde uykudaydılar, görünüşte ölüydüler ama Yeraltı Dünyası ile yüzey arasındaki boşlukta hayata geri döndüler.
Bu nedenle Hades/Dis Pater kelimenin tam anlamıyla zenginlik tanrıları olarak görülebilir. Ölüm olmasaydı baharın yeniden doğuşu mümkün olmazdı.
Bu, Romalılar tarafından Dis Pater’in mitolojisine uyarlanan tanrının evliliği hikayesinde iyi bir şekilde örneklendirilmiştir.
Ölülerin tanrısı, Romalıların Proserpina dediği Persephone ile evlendi. Demeter/Ceres’in kızıydı ve annesi gibi bitki örtüsüyle ilişkilendiriliyordu.
Plüton genç tanrıçayı kaçırdı ve onu Yeraltı Dünyasına sürükledi. Annesi tarafından yapılan uzun bir aramanın ardından Persephone’nin yılın üçte ikisinde yüzeye çıkmasına izin verildi ancak dört ayını kocasının diyarında geçirmek zorunda kaldı.
Persephone’nin efsanesi mevsimleri, Hades/Dis’te geçirdiği dört ayın çorak kış mevsimi olmasıyla açıklıyordu. Ancak hikâyesinin en önemli kısmı, o uzaktayken bitkilerin ölmesi değildi.
Persephone baharla ve kıştan sonra yaşamın yeniden doğuşuyla ilişkilendirilir. Yeraltı Dünyasının kraliçesi olarak saygı görüyordu ama her baharda yanında yeni bir hayat getirdiği için dost canlısı ve yardımsever bir tanrı olarak görülüyordu.
Plüton’un karısı mitolojide ölüm ve yeniden doğuş döngüsünü temsil eder. Bir tohum gibi kış boyunca cansızdır ama topraktan tekrar çıktığında zenginlik ve bereket getirir.
Roman Dis Pater yaşam ve ölüm arasındaki bağlantıyı aynı derecede açık bir şekilde vurguluyor. Sadece zenginlik tanrısı olarak değil aynı zamanda onun babası olarak da anılır.
Mitolojik yaşam ve ölüm döngüsünde Plüton yalnızca ölümün gücünü temsil etmez. Aynı zamanda zenginliğin nihai biçimi olan yeni yaşamın geri dönüş yolunu da temsil eder.
Özetle
Plüton, Yeraltı Dünyasının Roma tanrısının adıdır. Hades’in alternatif adı olan “Zenginlik Getiren” anlamına gelen Yunanca Plouton’dan gelmektedir.
Yunanlılar gibi Romalılar da bu sıfatı doğrudan ölümden bahsetmekten kaçınmak için kullandılar. Bu, onun dikkatini veya öfkesini çekmemek için tanrıya daha olumlu bir çağrışım kazandırdı.
Romalılar Plüton’u iki tanrıdan bahsetmek için kullandılar. Orcus’a bazen Pluto da deniyordu ama Hades’in mitolojisi ve özellikleri Dis Pater’e verildi.
Plouton gibi Dis Pater de zenginlikle bağlantılı olarak tanrıya gönderme yapan bir isimdi. Ancak Yunan geleneğine uygun olarak ona hâlâ bazen Plüton deniyordu.
Plouton/Plüton adı genellikle tanrıyı yanlış bir şekilde olumlu bir şeyle ilişkilendirerek onu yatıştırmanın bir yolu olarak yorumlanır. Aslında klasik ölüm ve yeniden doğuş fikirleri bu sıfatı ilk bakışta göründüğünden daha uygun hale getirmiş olabilir.
Kadim dünya anlayışında ölüm olmadan yeni hayat mümkün değildi. Bitkiler Yeraltı Dünyası yönünden büyüyordu ve ölü bitki ve hayvan kalıntıları toprağı gübreliyordu.
Bu fikir o kadar merkeziydi ki Hades, bahar ve büyüme tanrıçası Persephone ile evlendi . Kışları kocasının diyarında geçirdiğinde topraklar çoraktı ama her baharda Yeraltı Dünyası’ndan yeniden ortaya çıktığında hayata geri dönüyordu.
Hem Plouton hem de Dis Pater gibi eski insanlar da yeraltı dünyasının krallarını tanımlamak için zenginliği kullandılar. Bunun nedeni aslında topraktan gelen gıda mahsullerinin zenginliğini sağlamada parmağının olması olabilir.
