Roma mitolojisini düşündüğümüzde, aklımıza genellikle büyük isimler gelir – Jüpiter, Mars, Venüs – ihtişam ve destansı hikayelerin figürleri. Ancak, tıpkı her iyi toplum gibi, Romalıların da her türlü ihtiyaç için, büyük ve küçük, gösterişli ve günlük tanrıları vardı. Ve bugün, belki de daha az bilinen ama aynı derecede büyüleyici olan bu tanrılardan birinin hikayesine dalacağız: Verminus.
Şimdi, kafanızı kaşıyor ve “Verminus mu? Onu hiç duymadım!” diye soruyor olabilirsiniz. Ve bu tamamen normal. O, süperstar tanrıların panteonunda yer almıyor. Ama onu bu kadar ilginç kılan şey de bu! Verminus, alanı inanılmaz derecede pratik ve Romalıların günlük yaşamı için hayati önem taşıyan bir Roma tanrısıydı – sığırları hastalıklardan koruyordu.
Bir an düşünün. Antik Roma toplumunda tarım her şeyin omurgasıydı. Sığırlar sadece bir yiyecek kaynağı değildi, aynı zamanda tarlaları sürmek, ulaşım ve hatta bir zenginlik ölçüsü olarak inanılmaz derecede önemliydi. Sağlıklı sığırlar, gelişen bir çiftlik, güvenli bir gıda kaynağı ve genel refah anlamına geliyordu. Hayvanlardaki hastalıklar yıkıcı olabilir, geçim kaynaklarını ve hatta toplumların istikrarını tehdit edebilirdi. Peki, sığırlarda hastalıkları önlemeye adanmış bir tanrı mı? Bu oldukça büyük bir olay!
Değerli sürüsü için endişelenen bir Romalı çiftçinin kaygılarını hayal edin. Alabileceği her türlü yardımı arardı, değil mi? İşte Verminus tam da burada devreye giriyor. Verminus’a dua etmek, inekleriniz için bir sigorta poliçesi yaptırmak, onları güçlü, sağlıklı ve hastalıktan uzak tutmayı ummak gibiydi. Bu bize dinin Romalılar için günlük yaşamın pratik kaygılarıyla ne kadar derinden iç içe geçtiğini gösteriyor. İlahi olanın dünyaları üzerinde doğrudan bir etkisi olduğuna ve Verminus gibi tanrıların belirli, elle tutulur bir koruma sunmak için orada olduğuna inanıyorlardı.
Verminus’un Hikayesi
Şimdi, hikayenin daha da ilgi çekici hale geldiği yer burası. Tarihsel ekmek kırıntılarımız, Verminus’un tamamen “yerli” bir Roma tanrısı olmayabileceğini öne sürüyor. Verminus’un aslında Hispania’da (günümüzde İspanya ve Portekiz) yaşayan bir grup halk olan Indigetes’in dinlerinden kaynaklanmış olabileceğine dair ortalıkta dolaşan bir teori var. Görüyorsunuz, MÖ 218’de, sürekli genişleyen imparatorluk olan Romalılar Hispania’yı fethetti. Ve birçok fetheden kültürde olduğu gibi, Romalılar sadece toprak ve kaynaklarla ilgilenmiyorlardı. Ayrıca karşılaştıkları kültürlerin yönlerini özümseyip uyarlama konusunda da oldukça yetenekliydiler ve din de bir istisna değildi.
Indigetes, kendilerine özgü kültürleri ve inançları olan bir İber kabileleri topluluğuydu. Tanrıları arasında hayvan sağlığı veya hastalık önlemeyle ilişkilendirilen bir koruyucu tanrının olması tamamen olasıdır. Romalılar, Hispania’da bu tanrıyla karşılaştıklarında kendi ihtiyaçlarıyla bir rezonans buldular ve onu genişleyen panteonlarına dahil etmeye mi karar verdiler? Bu büyüleyici bir olasılık! Roma dininin dinamik ve sürekli gelişen doğasını vurgular, her zaman yararlı veya güçlü görünen inançları dahil etmeye ve uyarlamaya hazırdır. “Hey, tanrınız sığırları korumakta iyi iş çıkarıyor gibi görünüyor? Belki Roma’da biraz buna ihtiyacımız olabilir!” demek gibi bir şey.
Hispania’nın Roma tarafından fethinden birkaç yüzyıl sonra, Verminus’un Roma’da varlığına dair fiziksel kanıtlar buluyoruz. 1876’da, Roma’nın ünlü yedi tepesinden biri olan Viminal Tepesi’nde dikkat çekici bir keşif yapıldı. Verminus’a adanmış bir sunak ortaya çıkarıldı! Bu sunak, MÖ 151’de konsül (veya muhtemelen başka bir kıdemli yargıç olan duovir) yüksek makamını elinde bulunduran bir Roma figürü olan Aulus Postumius Albinus’tan başkası tarafından adanmamıştı.
Bir an için bunu düşünün. Roma Cumhuriyeti’nde yüksek rütbeli bir memur olan bir konsül, Verminus’a bir sunak adamak için zaman ve kaynak ayırıyor. Bu, görünüşte ‘küçük’ olan bu tanrının önemini gerçekten vurguluyor. Bize, Roma toplumunun en üst kademelerindekilerin bile sığır hastalıklarına karşı ilahi korumanın değerini anladığını söylüyor. Aulus Postumius Albinus’un adanması rastgele bir eylem değil.
Bu, kamuya açık bir açıklama, Verminus’un rolünün tanınması ve muhtemelen hayati önem taşıyan çiftlik hayvanlarını korumada onun sürekli iyiliği için bir yalvarış. Şu anda Roma’daki Antiquarium Comunale müzesinde bulunan bu sunak, antik Romalılar ve dini uygulamalarıyla somut bir bağ oluşturuyor. Bir zamanlar Roma sürülerini sağlıklı tutmayı amaçlayan dualar ve adaklar için odak noktası olduğunu bilerek önünde durduğunuzu hayal edin!
Ancak Verminus’un hikayesi sunakla bitmiyor. Başka bir ilgi çekici ipucumuz daha var – bu tanrıya adanmış 2. yüzyıla ait bir yazıt. Bu yazıt özellikle ilginç çünkü birkaç farklı şekilde yorumlanmış, ikisi de antik dünyada sürekli var olan hastalık tehdidine işaret ediyor.
Bir yorum, yazının insan nüfusu arasında artan solucan enfeksiyonlarına bir yanıt olduğunu öne sürüyor. Şimdi, bu ilk başta biraz garip görünebilir – neden insan solucan enfeksiyonları için bir sığır tanrısına bir şey adansın ki? Ancak, Roma yaşamının birbirine bağlılığını hatırlayın. Hastalık, genel olarak, büyük bir endişeydi. Belki de insanlarda solucan enfeksiyonlarının salgını, daha genel bir anlamda hastalığa karşı koruyucu olan Verminus’a yeniden bir çağrıya yol açarak, daha geniş bir sağlıksızlık ve savunmasızlık işareti olarak görülüyordu.
Ancak, İspanyol bir veteriner bilimci olan M. Cordero del Campillo tarafından öne sürülen, belki de daha da ikna edici başka bir yorum daha var. 2. yüzyıl yazıtının aslında hem insanları hem de hayvanları etkileyen daha büyük, daha yaygın bir salgına işaret ediyor olabileceğini öne sürüyor. Roma’yı kasıp kavuran, sadece insanları değil aynı zamanda hayati önem taşıyan hayvanlarını da etkileyen bulaşıcı bir hastalığı hayal edin. Böyle bir senaryoda, Verminus’a adanma, tüm toplumu etkileyen yıkıcı bir salgını durdurmak için ilahi müdahale için çaresiz bir yalvarış olarak mükemmel bir anlam ifade edecektir.
Bu yorum, Roma dünyasının kaygıları ve zaafları hakkında canlı bir resim çiziyor. Modern bir tıbba veya hastalık anlayışına sahip değillerdi. Hastalık vurduğunda, yardım için tanrılarına yöneldiler. Bu 2. yüzyıl yazıtı, tam olarak hangi hastalığa atıfta bulunursa bulunsun, Verminus’un kalıcı önemini ve antik Roma yaşamına nüfuz eden hastalık konusundaki sürekli endişeyi vurgular. Güçlü bir imparatorlukta bile hastalık tehdidinin sürekli bir gölge olduğunu hatırlatır.
Son olarak, sunağın bulunduğu yere geri dönelim – Viminal Tepesi. Roma’nın yedi tepesinden her biri kendi karakterine ve önemine sahipti. Verminus’un sunağının Viminal Tepesi’ne neden yerleştirildiğini tam olarak bilmiyor olsak da, bunu düşünmek ilginçtir. O zamanlar özellikle pastoral bir alan mıydı? Yakınlarda bir tapınak veya kutsal koru var mıydı? Belki de gelecekteki arkeolojik keşifler, Viminal Tepesi’nin Verminus ve ibadetiyle bağlantısına daha fazla ışık tutacaktır. Şimdilik, Viminal Tepesi bu büyüleyici tanrının hikayesine sadece başka bir entrika katmanı ekliyor.
Yani, ilahi yolculuğuna Hispania’da başlamış olabilecek Roma tanrısı Verminus, sığırların hayati bir koruyucusu olmak için Roma’ya doğru yol aldı. Jüpiter veya Mars kadar ünlü olmayabilir, ancak hikayesi Roma dininin pratik ve derinden insani yönünün bir kanıtıdır. Bize, kadim insanların günlük hayatla, toplumlarını ayakta tutan temel şeylerle ilgilendiklerini hatırlatır – sağlıklı çiftlik hayvanları, bereketli hasatlar ve her daim mevcut hastalık tehdidinden korunma.
Verminus’a adanmış sunak ve yazıt sadece tozlu eserler değil; geçmişten gelen fısıltılar, antik Romalıların endişelerini, inançlarını ve umutlarını ortaya koyuyor ve bize “küçük” tanrıların bile anlatacak büyüleyici hikayeleri olduğunu hatırlatıyor. Bir dahaki sefere Roma mitolojisini düşündüğünüzde, sürüleri gözeten ve Roma yaşamında önemli, ancak sıklıkla göz ardı edilen bir rol oynayan mütevazı ama hayati tanrı Verminus’u hatırlayın.
