Abahan
Abahan Türk Mitolojisinde efsânevi hakan. Aba Han, Apa Han veya Abakan (Abağan, Abığan) Han olarak da bilinir. Abakan boyunun ve Hakasların atası olarak kabul edilir.
Özellikleri
Altın Göl’de yaşadığına inanılır. Yağmur yağdırdığı ve Altayları koruduğu inanışı yaygındır. Bir söylentiye göre Abakan Irmağı’nın adı, kıyısında yaşayan Aba Han (“Ayı Han”) adlı bir savaşçının atıyla birlikte bu nehrin sularında boğulması nedeniyle verilmiştir. Geçmişte Abakanların atalarının ve ongunlarının (totemlerinin) ayı olması ile bağlantılı bir yaklaşımdır. Ayı, Hakaslarda kutsal ve soyundan gelinen bir hayvan olarak görülür.
Hakaslar da Abakan Han’ın bu ırmağın kaynağında yaşadığını ve koruyuculuğunu yaptığını düşünürler. Abakan Han’ın atıyla ırmağın bir kıyısından diğer kıyısına atladığı anlatılır. Küçük Abakan ve Büyük Abakan ırmaklarının kavuştuğu yerde ayıya benzer biçimli kayalar bulunmaktadır.
Abakan Nehri
Batı Sibirya´da Sayan Dağlarının bir kolu olan Abakan Dağından doğan bir ırmak. Hakasya Cumhuriyeti sınırları içerisinde kalır. “Büyük Abakan” ve “Küçük Abakan” olarak adlandırılan kolların birleşmesiyle Abakan Irmağı. “Minusinsk Havzası” (Hakas-Minsu veya Bengü Su) boyunca kuzeydoğuya doğru akar ve Yenisey Nehri ile birleşir. Irmak, sulama ve kerestelerin nakliyesinde kullanılır. Abakan ve Yenisey’in birleştiği noktada Hakasya başkenti Abakan şehri bulunmaktadır.
Hakas Türkçe’sinde Ağban, Abağan, Abığan olarak söylenen Abakan sözcüğü “Aba + Kan”, yâni “Ayı kanı” anlamına gelmektedir. Bu kelimenin kökeni, Hakas Türklerinin kültürel ve dilbilimsel zenginliğini yansıtır. Ayı, Türk mitolojisinde önemli bir yere sahip olduğundan, Abakan kelimesi de derin manevi ve sembolik anlamlara sahiptir. Bu kelimenin etimolojik yapısını anlamak, Türk halklarının kültürel derinliğine dair önemli bir bakış sunar.
Abakan Nehri, Sibirya’nın büyüleyici bir parçasıdır. Yenisey Nehri’nin bir kolu olarak bilinen Abakan Nehri, çevresindeki muhteşem doğal manzaralarla göz kamaştırır. Nehrin kıyıları boyunca uzanan yeşil ormanlar, berrak sularla buluşarak olağanüstü bir manzara oluşturur. Abakan Nehri’nin kenarında bulunan bölgelerde yoğun bir yaban hayatı mevcuttur ve birçok farklı kuş türüne ev sahipliği yapar. Ayrıca, nehre yakın bölgelerde yaşayan insanlar için hayati öneme sahip olan su kaynağı ve balıkçılık imkanı sunar. Abakan Nehri, doğanın sakin ve huzurlu atmosferini arayanlar için vazgeçilmez bir destinasyondur.
Nehirin adı ile ilgili birçok efsâne vardır:
“Abakan’a adını veren kişi Öcen Bek bahadırdır. Daha önceden Ala Ört (Alaca Yangın) adıyla tanınan bu nehir kıyısına gelen Öcen Bek atıyla Uy dağı hizasında nehrin karşı tarafına atlamış ve nehrin adını Abakan olarak değiştirmiş. Tanınmış Rus bilim adamı V. Titov’a göre eskiden Alairt (yâni, Ala Ört) adını taşıyan Abakan nehrinin adı, kıyısında yaşayan Aba Han (“Ayı Kan” ya da “Ayı kanı”) adlı bir bahadırın atıyla birlikte bu nehrin sularında boğulmasının anısına halk tarafından verilmiştir.
Bir başka anlatıya göre Abakan nehrinin kıyılarında çok fazla ayı yaşarmış, nehir adını bundan almış. Yine bir efsâneye göre çok eski zamanlarda Hakas topraklarında dev bir ayının ortaya çıktığı söylenir. Bu ayı köylere saldırır, insanlar ve mallarına zarar verir, çevredeki sâkinlere korku salarmış. Bir zaman sonra bir köyde genç bir alp yiğit yetişir. İşte bu bahadır bu dev ayıyla kapışmak üzere bir gün yola çıkar. Bulduğunda da ayıyla kapışmaya başlar. Uzun süren bu mücadelenin sonucunda artık yorgunluktan dayanamayan ayı geri adım atar ve alp yiğitten kaçar. Genç bahadır da peşinden izini sürmeye düşer ve birkaç günlük yoldan sonra bir gece yaralı ayının korkunç kükremesini duyar.
Hemen sesin geldiği yere koşan alp ayının etrafındaki kayaları parçalamış, ağaçları da köküyle koparmış olduğunu görür. Sabahın ilk ışığıyla genç alp yiğit dağlık ormanın içinde dev bir dağa dönüşen ayının ölü bedenini bulur. Bu dağdan güçlü bir derenin çıktığını öğrenir, alp yiğit. Dağdan geniş vadilere inen bu dere buralarda bir nehre dönüşürmüş. Bu nehre o bölgede yaşayan insanlar “ayı kanı” anlamına gelen Abakan adını vermişler.
Gerçekten de Küçük ve Büyük Abakan ırmaklarının ayrışma noktasında yatan ayıyı andıran kayaların olduğu ve suların bu kayaların altından çıktığı araştırmacılar tarafından çoktan tespit edilmiştir.
Gerçekten de, Küçük ve Büyük Abakan nehirlerinin ayrışma noktasında yer alan kayalar, bir ayıya benziyor ve suyun bu kayaların altından çıktığı araştırmacılar tarafından uzun süredir belirlenmiştir. Bu doğal olguyu gözlemlemek, Abakan nehirlerinin etkileyici manzarasının bir parçasıdır.
