Mısır’ın 10 Belası hikayesi, Çıkış Kitabı’nın 7-12. bölümlerinde bulunur. Hikaye, İsrail Tanrısı’nın Firavun’u İbrani kölelerin Mısır’ı terk etmesine izin vermeye ikna etmek için gönderdiği doğal afetleri tasvir eder . Belaların anlatısal amacı , İsrail Tanrısı’nın Mısır dininin rahiplerinden ve tanrılarından daha güçlü olduğunu göstermekti .
Mısır’ın on belası şunlardır:
- Kan Vebası
- Kurbağa Vebası
- Sivrisinek Vebası
- Sinek Vebası
- Hayvanlarda Veba
- Çıban Vebası
- Dolu Vebası
- Çekirge Vebası
- Karanlığın Vebası
- İlk Doğanlara Veba
Musa ve Belalar
Musa ve Harun, her birinin anlatıcısı olarak Tanrı’nın sesiyle on belayı kolaylaştırırlar.
Tanrı, Sina Dağı’nda Musa’ya Mısır’a gidip Firavun’a “Halkımı bırak, çölde bana ibadet etsinler” demesini emretti (Çıkış 7:16). Tanrı, Musa’ya kendi sihirbazlık numaralarını verdi ve kardeşi Harun’un onun adına konuşmasına yardım edeceğini söyledi. Musa ve Harun birlikte, her birinin anlatıcısı olarak Tanrı’nın sesiyle on belayı kolaylaştırırlar. Ancak Musa gitmeye hazır olduğunda, Tanrı Musa’ya “Yüreğini katılaştıracağım, böylece halkı bırakmayacak” dedi (Çıkış 4:21). Firavun’un yüreğinin bu katılaşması, sürekli belaların hikayelerinin arka planını oluşturmak için kullanılan bir anlatı edebi aracıdır.
Suyu Kana Çevirmek
Musa ve Harun nehre yaklaşırlar ve asalarını suya batırırlar.
Elimdeki asa ile Nil'in suyuna vuracağım ve o su kana dönüşecek. Nil'deki balıklar ölecek ve nehir kokacak; Mısırlılar suyunu içemeyecekler. (Çıkış 7:17-18)
Kurbağalar
Nil kurbağalarla dolup taşacak. Sarayına , yatak odana, yatağına, memurlarının evlerine, halkının üzerine, fırınlarına ve yoğurma teknelerine çıkacaklar . (Çıkış 8:3)
Bitler veya Sivrisinekler
Asanı uzat ve toprağın tozuna vur ki, Mısır ülkesinin her yerinde sivrisinek olsun. (Çıkış 8:16)
Sinekler
Eğer halkımı bırakmazsan, senin ve görevlilerinin, halkının ve evlerinin üzerine sinek sürüleri göndereceğim. Mısırlıların evleri sineklerle dolacak; hatta yer bile onlarla kaplanacak. Fakat o gün halkımın yaşadığı Goşen diyarına farklı davranacağım; orada sinek sürüleri olmayacak, böylece benim, Rab'bin bu diyarda olduğumu bileceksin. (Çıkış 8:21-22)
Bu, vebaların yalnızca Mısırlılara zarar verdiği ve Tanrı’nın halkına zarar vermediği bir düzen haline gelir.
Hayvancılık Vebası
Eğer onları serbest bırakmayı reddeder ve onları geri tutmaya devam ederseniz, Rab'bin eli tarladaki hayvanlarınıza, atlarınıza, eşeklerinize, develerinize, sığırlarınıza, koyunlarınıza ve keçilerinize korkunç bir bela getirecek. (Çıkış 9:2-3)
Çıbanlar
Bir fırından avuç dolusu kurum alın ve Musa'nın onu Firavun'un huzurunda havaya fırlatmasını sağlayın. Bu, Mısır'ın tüm ülkesi üzerinde ince bir toz haline gelecek ve ülke genelindeki insanlarda ve hayvanlarda iltihaplı çıbanlar çıkacak. (Çıkış 9:8-9)
Dolu ve ateş fırtınası
Bu nedenle yarın bu saatlerde Mısır'a kurulduğu günden bu yana yağan en kötü dolu fırtınasını göndereceğim. ... Dolu, içeri alınmamış ve tarlada bulunan her insana ve hayvana yağacak ve ölecekler. (Çıkış 9:18-19)
Çekirgeler
Eğer onları bırakmayı reddedersen, yarın ülkene çekirge getireceğim. Toprağın yüzünü öyle kaplayacaklar ki, görülemeyecek. Doludan sonra geriye kalan azıcık şeyi, tarlalarında yetişen her ağacı da yiyip bitirecekler. (Çıkış 10:4-5)
Üç gün karanlık
Sonra Rab Musa'ya, "Elini göğe doğru uzat ki, Mısır'ın üzerine karanlık yayılsın—hissedilebilen bir karanlık." dedi. Musa elini göğe doğru uzattı ve üç gün boyunca tüm Mısır'ı tam bir karanlık kapladı. Üç gün boyunca kimse kimseyi göremedi veya hareket edemedi. Yine de tüm İsrailliler yaşadıkları yerlerde ışığa sahipti. (Çıkış 10:21-23)
Gece yarısına doğru Mısır'ın her yerine gideceğim. Mısır'daki her ilk doğan oğul ölecek, tahtta oturan Firavun'un ilk oğlundan, değirmende çalışan cariyenin ilk oğluna ve sığırların tüm ilk doğanları da ölecek. (Çıkış 11:4-5)
Fısıh Bayramının Kuruluşu
Son bela için Hz. Musa’ya, halkına kurban edilen bir kuzunun kanını kapı sövelerine sürmeleri emredildi.
“O gece Mısır’dan geçeceğim ve hem insanların hem de hayvanların her ilk doğanını vuracağım ve Mısır’ın tüm tanrılarını yargılayacağım. Ben RAB’bim. Kan, bulunduğunuz evlerde sizin için bir işaret olacak ve kanı gördüğümde üzerinizden geçeceğim. Mısır’ı vurduğumda size hiçbir yıkıcı bela dokunmayacak. (Çıkış 12:12-13)
Bu olay, Mısır’dan kurtuluşlarının anısına her yıl bir ritüelle yeniden canlandırılacaktı.
Firavun, ilk oğlunun ölümünden sonra yumuşadı ve İbranilerin gitmesine izin verdi. Sonra fikrini tekrar değiştirdi ve onları geri getirmek için arabalarıyla yola çıktı. Musa ve kabileler Kızıldeniz sınırına vardıklarında, sular mucizevi bir şekilde ayrıldı ve İbranilerin diğer kıyıya yürümelerine izin verdi. Firavun geldiğinde, sular geri aktığında ordusu boğuldu.
Tarihsellik
Bu dönemde İbranilerin Mısır’daki varlığını doğrulayacak arkeolojik kanıtların Mısır’da bulunmaması dikkat çekicidir.
İncil bilginleri arasında Yahudi Kutsal Yazılarının ilk olarak MÖ 600 civarında yazıldığı ve hikayelerin zaman içinde düzenlenip güncellendiği konusunda bir fikir birliği vardır. Anlatı bağlamında, Çıkış hikayesi MÖ 1300 civarına yerleştirilir ve burada birçok unsur, Mısır’ın Kenan da dahil olmak üzere Güney Levant’ı fethettiği ve kontrol ettiği döneme uymaktadır .
Ancak sorun, bu dönemde Mısır’ın kendisinden İbranilerin Mısır’daki varlığını doğrulayacak arkeolojik kanıtların olmamasıdır. Gelenek, bunu II. Ramses’in (MÖ 1279-1213) saltanatına yerleştirir çünkü “Pithom ve Ramses’in Firavun için depo şehirleri olarak” bahseder (Çıkış 1:11). Kutsal Yazılarda Mısır kültürü ve dininin birçok ortak unsuru vardır , ancak bu aynı zamanda Mısır yönetimi altında yaşarken yaşanan kültürel alışverişlerden de kaynaklanabilir .
On Bela’nın Bilimsel Teorileri
Birkaç bilim insanı, on belayı doğal olaylarla ilişkili olarak analiz etme ve en son olarak da onları iklim değişikliğinin modern ekolojik çalışmaları içine yerleştirme girişimleriyle karşı karşıya kaldı. Teorilerin çoğu, belaları bir domino etkisiyle ilişkili olarak birleştiriyor.
Nil’de Kan – Etiyopya’nın yayla gölleri (Nil’in kaynaklarından biri) suların kırmızı görünmesini sağlayan kırmızı alg patlamasının kaynağı olabilir. Bu olguya kırmızı gelgit denir ve balıkları öldüren bir toksin üretir.
Kurbağalar – Kırmızı gelgit yosunu teorisinin doğru olduğunu varsayarsak, kurbağalar sudan karaya sürülmüş olmalı.
Bitler – Ölü balıklar ve kurbağalar böcek sürüleri üretebilir. Aaron’un tozu kaldırması ara sıra gerçekleşen kum fırtınalarıyla açıklanabilir.
Sinekler – Bunlar , ölü leşlerin kurtçuk larvalarından çıkan calliphoridae veya et sinekleri olarak tanımlanabilir .
Hayvancılık – Asya kökenli bilinen bir sığır hastalığı olan sığır vebasının MÖ 3000 civarında Mısır’ı ve diğer zamanlarda da etkilediği bilinmektedir.
Çıbanlar – Aristoteles, MÖ 330’da Burkholderia mallei bakterisiyle sinekler aracılığıyla bulaşan at ve eşek hastalığını ilk kez tanımladı . Ya da birkaç mumyadaki çiçek hastalığı izlerinden anlaşıldığı üzere çiçek hastalığı da olabilir. Başka bir tahmin de bubonik vebanın nedeni olan Yersinia pestis’tir .
Dolu ve ateş fırtınası – Dolu ve ateş içeren büyük bir fırtınanın analizi en çok Santorini adasındaki bir yanardağın patlamasıyla ilişkilendirilir (aşağıya bakınız).
Çekirgeler – Çekirge sürüleri asırlardır süregelen bir sorun olup, günümüz Afrika’sında ekinleri mahvetmeye devam etmektedir .
Üç gün boyunca karanlık – Öneriler arasında büyük bir kum fırtınası, volkanik kül veya güneş tutulması yer alıyor. Gökbilimciler 5 Mart 1223 M.Ö.’de bir güneş tutulması tespit ettiler.
İlk doğanların ölümü – Bu veba bilimsel olarak açıklanması her zaman en zor olanıdır. Daha yeni bir teori, tahıl depolarında hastalığa yol açan kirletici küf üretecek diğer tüm vebaları birleştirmektir. İlk doğan, en büyük olan, önce en üstten tahıl teklif edilirdi ve böylece sınıf sınırlı bir ölüm sonucuyla karşılaşırdı. Ancak bu teori tartışmalı olmaya devam etmektedir.
Kızıldeniz’in Yarılması
On beladan biri olmasa da, Musa’nın Kızıldeniz’i yarıp geçmesi hikayesi her zaman çok ilgi görmüştür. Viktorya döneminde eski Mısır’ın yeniden keşfi, Platon’un (MÖ 428/427 ila 348/347) Timaeus ve Critias’ında anlatıldığı gibi, Atlantis’in düşüşünden kaynaklanan kesintilerle ilişkilendirilmeye çalışılmıştır .
Spekülasyonların çoğu Santorini adasında ( Thera ) yaklaşık MÖ 1620’de meydana gelen büyük bir yanardağın patlamasına odaklanıyor. Bu, antik dünyadaki en büyük volkanik olaydı ve Minos uygarlığının yıkımına yol açmış olabilir . Bilim insanları, iklim sapmalarını ve özellikle de toprak üzerindeki karanlığı tasvir eden Firavun Ahmose I (yaklaşık MÖ 1550) tarafından oyulmuş olan Tempest Steli’nden alıntı yapıyor.
Volkanik patlamalar da tsunamiler üretir. Popüler bir teori, tsunaminin önce karayı açığa çıkarmak için geri çekilme gelgiti yarattığını (bir geçişi mümkün kıldığını) ve ardından Firavun geldiğinde geri döndüğünü öne sürer. Ancak, vebaları Santorini patlamasıyla ilişkilendirmek, İbranilerin Mısır’da olabileceği zaman çizelgesinin büyük bir yeniden hesaplanmasını gerektirir.
