Antik Roma’da doğum, sadece biyolojik bir olay değil, kutsal bir ritüel olarak kabul edilirdi. Bu kutsallığın simgesi olan Di Nixi (ya da dii nixi) ve Nixae, doğum tanrıçaları olarak, kadınların yaşamın başlangıcında yaşadığı zorlukları ve mücadeleyi temsil ediyordu. Bu yazıda, isimlerin kökeninden tasvirlerine, ritüellerden toplumsal ve kültürel yansımalarına kadar pek çok ayrıntıyı ele alıyoruz.
İsimlerin Kökeni ve Anlamı
Di Nixi’nin adı, Latince nitor, niti, nixus fiilinin kökünden türemiştir. Bu fiil “kendini desteklemek” ve “çabalamak, emek vermek” anlamlarına gelir. Yani, dişi varlıkların doğum sürecinde gösterdiği doğal çaba, bu tanrıçaların isminde kendini belli eder. MÖ 1. yüzyılda Varro, enixae teriminin doğum yapan kadınlar için kullanıldığını ve bu tanrıçaların doğum sürecine ilişkin dini uygulamaları denetlediğini belirtirken, 2. yüzyılda dilbilgisi uzmanı Festus, bu isimlerin anlamını açıklayarak, “doğum yapmak” vurgusunu öne çıkarmıştır. Bazı metamorfoz baskılarında ise, doğum tanrıçası Lucina’nın muadili, toplu olarak Nixi şeklinde ifade edildiği kabul edilir.
Bu bağlamda, Di Nixi’nin kültürel ve tarihi önemine odaklanmak, antik Roma toplumunda doğum ve annelik kavramlarının nasıl algılandığını anlamamıza yardımcı olur. Romalılar, doğum sürecini sadece bir biyolojik olgu olarak değil, aynı zamanda toplumsal ve dini bir ritüel olarak da değerlendiriyorlardı. Di Nixi, bu sürecin manevi yönlerini temsil eden bir figür olarak, kadınların doğum sırasında ihtiyaç duydukları koruma ve destek unsurlarını simgeliyordu.
Antik dönemde, kadınlar doğum yaparken çeşitli tanrıçaların korunmalarına başvuruyor, bu başvurularla birlikte dini törenler gerçekleştiriyorlardı. Bu törenler sırasında, Di Nixi veya onunla ilişkilendirilen diğer tanrıçaların ruhlarının çağrılması, doğumun güvenli ve sağlıklı geçmesi için dua edilmesi yaygın bir uygulamaydı. Bu durum, kadınların doğum sürecindeki rolünü yüceltirken aynı zamanda toplumsal normların ve inançların nasıl şekillendiğini de göstermektedir.
Zamanla, Di Nixi ve onunla bağlantılı tanrıçalar değişimlere uğrayarak farklı anlam katmanları kazanmışlardır. Özellikle Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte, bu kutsal figürler yerlerini yeni inanç sistemlerine bırakmış, ancak geçmişteki önemlerini de sürdürmeye devam etmişlerdir. Günümüzde bile, annelik ve doğum konularında sıkça referans verilen bu tanrıçaların adı, kültürel kimlik ve toplumsal değer yargılarının şekillenmesinde belirleyici etkiler taşımaktadır.
Doğumun Gerçek İzleri: İkonografi ve Tasvirler
Antik Roma sanatında, Di Nixi ve Nixae figürleri diz çökmüş ya da çömelmiş pozisyonlarda betimlenir. Bu pozisyon, modern çağdaki doğum tekniklerinden oldukça farklıdır; çünkü antik dönemlerde doğum sırasında kadınlar genellikle bu pozisyonu benimserdi.
Capitoline Tepesi’ndeki Minerva Tapınağı’nın önünde yer alan üç diz çökmüş heykelden oluşan grup, bu tanrıçaların sembolik gücünü gözler önüne serer. Rivayetlere göre, bu heykeller ya Manius Acilius Glabrio’nun MÖ 191’de Termopylae’deki yenilgisinden sonra ele geçirilen ganimetler arasında yer aldı ya da MÖ 146’da Korint’in yağmalanması sırasında Roma’ya getirildi.
Antik Yunan ve Diğer Mitolojik Bağlantılar
Yunan mitolojisinin ikonografisinde de benzer doğum sahneleri yer alır. Diz çökmüş pozisyon, Leto’nun (Roma’da Latona olarak bilinir) Apollo ve Artemis’i (Roma’da Diana) doğurduğu anlarda görülebilir. Aynı şekilde, Auge’nin, Herakles’in (Herkül) oğlu Telephus’u doğurması da bu pozisyonla ilişkilendirilir.
Bununla birlikte, antik Yunan jinekolog Soranos, diz çökmüş doğum pozisyonunu “acı verici ve utanç verici” olarak değerlendirirken, obez ve lordotik yapıya sahip kadınlar için bu pozisyonun doğum kanalına uyum sağlayabilmesi açısından önerildiğini belirtir.
Topografya, Ritüeller ve Kültürel Yansımalar
Doğum tanrıçaları, yaşam eşiğinin koruyucuları olarak aynı zamanda teolojik yeniden doğuş veya kurtuluşla ilişkilendirilmiştir. Campus Martius’un genel alanında, Tarentum’daki bir Nixae sunağı, Ekim Atı’nın yıllık kurban törenlerine ev sahipliği yapardı.
Bu sunak muhtemelen yeraltında bulunur; yakınlardaki Dis Pater ve Proserpina sunağında da benzer yerleşimler görülürdü. Tarentum’da düzenlenen ritüel oyunlar (ludi tarentini), Saecular Oyunları’nın habercisi konumundaydı. Bir yazıtta, bu oyunların MÖ 17’de Augustus döneminde gerçekleştiği ve doğum tanrıçaları olarak Nixae’nin Yunan karşılıkları Ilithyis ve Eileithyiai için gece kurbanı düzenlendiği ifade edilir.
Ayrıca, “Nuptae genibus nixae” yani “dizlerinin üzerinde çalışan gelinler” ifadesi, bağlılık ve saygı tutumunu betimler; Latince metinlerde bu ifade, diz çökmüş ya da genu nixa şeklinde kalıplaşmıştır.
Diz çökme ikonografisi, antik dünyada kadınların yaşamı tehdit eden zorluklar karşısında ilahi yardım arayışını ve yeniden doğuş vaadini simgeler. Bu sembol, aynı zamanda başlatma ritüelleri ve gizemli dini uygulamalarda da önemli bir rol oynamıştır.
Ritüellerde Kadınların Rolü ve Modern Yansımalar
Kadınlar, Saecular Oyunları gibi festivallerde dua ederek ve kutsal ziyafetler vererek, hem aile hem de toplumun devamlılığına katkıda bulunurdu. Bu kutlamalar, Augustan döneminde ailelerin Roma markasının canlılığını sürdürmesinde önemli bir yer tutardı.
Modern dönemde, Robert EA Palmer’in de belirttiği gibi, Nixae sunağının bulunduğu alan – örneğin Navona Meydanı – Hıristiyanlık döneminde de önemini korumuş, Aziz Augustine’in gölgesinde bu kutsal mirasın izleri sürdürülmüştür.
Bazı kiliselerde, Madonna del (Divin) Parto [İlahi Doğumun Meryem Anası] heykeli etrafında yüzlerce Exvoto’nun bulunduğu, düzinelerce Romalı kadının belirli sırayla bu idolün parçalarına dokunduğu kayıtlar mevcuttur. St. Tryphon’un ev sahipliği yaptığı Tanrı Annesi’ne ilişkin tartışmalar bile, bu kültürel mirasın derinliğini gözler önüne serer.
Sonuç
Antik Roma’nın Di Nixi, dii nixi ve Nixae figürleri, doğumun ve yeniden doğuşun kutsallığını somutlaştıran, kültürlerarası etkileşimlerin ve derin ritüel inançların birer yansımasıdır. Bu tanrıçalar, kadınların doğum sürecindeki fiziksel ve manevi mücadeleyi temsil ederken, toplumsal ritüeller ve ikonografiler aracılığıyla kültürel hafızanın önemli bir parçası haline gelmiştir. Geçmişin izleri, modern dönemde de Hıristiyanlık dönemine ve başka kültürel yapılara yansımış, bu kutsal mirasın evrenselliği kendini göstermiştir.
