Aşkı o kadar derinden hissetmiş ki, tanrıçasından ayrılmak yerine sonsuza kadar uyumayı seçmiş bir adam mıydı, yoksa ölümlü bir kral mıydı? Endymion’un hikayesi karmaşıklık ve çelişkilerle dolu!
Yunan mitolojisindeki Endymion efsanesi karmaşık ve bazen de kafa karıştırıcıdır.
Bunun nedeni büyük ölçüde mitin tam bir anlatımının mevcut olmamasıdır. Bugün bildiğimiz şekliyle hikaye, parçalı metinlerden ve kısa sözlerden yeniden oluşturulmuştur.
Karışıklık aynı zamanda hikayenin muhtemelen iki farklı gelenek ve kültürden karakterler ve durumlar alınarak bir araya getirilmiş olmasından da kaynaklanıyor.
Antik kaynaklar Endymion’un soyu, sosyal hiyerarşideki statüsü ve hatta hangi kıtada yaşadığı konusunda fikir birliğine varmıyor.
Bazı hikayeler onu bir Yunan kralı, diğerleri Küçük Asya’da bir çoban ve bazıları da ilk gökbilimcilerden biri olarak tasvir ediyor.
Ancak çoğu hikayenin merkezinde Endymion ile Titan ay tanrıçası Selene arasında paylaşılan aşk yer alır.
Pek çok çelişkili hikayeye rağmen Endymion en çok uykudayken hatırlanır. Ay tanrıçasına olan aşkından dolayı Zeus tarafından sonsuza kadar yaşlanmaması ve güzel kalması için sonsuz bir uykuya yatırılmıştır .
İster Yunanistan’da ister Küçük Asya’da, ister uykuda ister ölü olsun, Endymion’un hikayeleri Yunan mitolojisinin kalbine ulaşmanın ne kadar karmaşık olabileceğini gösteriyor.
Endymion’un Çelişkili Hikayeleri
Tarihçilerin Endymion öyküsünü bir araya getirirken karşılaştıkları sorunlardan biri de mitin tamamının günümüze ulaşamamasıdır. Ay tanrıçası ile yakışıklı bir insan arasındaki aşk hikayesi birçok kaynaktan bir araya getiriliyor.
Ancak bu kaynaklar çoğu zaman birbirleriyle çelişmektedir.
Bazı versiyonlarda Elis şehir devletinin kurucu kralı Aethlius’un oğluydu. Bazı kaynaklar onun Aethlius tarafından büyütüldüğünü ancak aslında Zeus’un kralın karısından olan oğlu olduğunu iddia etti.
Diğer birkaç kaynak onun Elis’te hüküm sürdüğü konusunda hemfikirdi ancak toprakları babasından miras almak yerine şehri kendisinin fethettiğini söyledi. Bu hikayelerde Elis, Endymion’un varislerinden biri tarafından isimlendirilmişti ve efsanenin uyuyan kralı oradaki soyunun ilkiydi.
Yine başka bir efsane, onun Zeus ile Deucalion’un kızı Protogeneia’nın çocuğu olduğunu söylüyor.
Hikayenin farklı versiyonları Endymion’u çok farklı yerlere yerleştiriyor. Ya Yunan yarımadasının kuzeybatı kesimindeki Elis’in kralıydı ya da şimdiki Türkiye’nin batı kıyısındaki Karya’da yaşıyordu.
Bazı akademisyenler bunun, sonunda birbiriyle birleştirilen iki ayrı efsaneye işaret ettiğini öne sürüyor. Elis Kralı Endymion bir Yunan karakteriydi ve Karia ile olan bağlantısı bir Anadolu masalının Yunan mitolojisine dahil edildiğine işaret ediyordu.
Antik dünyada dini geleneklerin böyle bir karışımı yaygındı. Yunanlılar, Karyalılar gibi yabancı kültürlerle temasa geçtikçe, genellikle belirli hikayeleri veya tanrıları mevcut mitolojilerine dahil ettiler.
Ayın Karya tanrısı bir tanrıça değil, bir tanrıydı. Mitlerinden birini Yunan bağlamına çevirirken, orijinal Karya mitindeki sözde bakirenin yerine bir erkek sevgilinin konulması gerekiyordu.
Yunanlılar yabancı bir efsaneyi bu şekilde kendi mitolojilerine dahil ettilerse , tamamen yabancı bir tanrı tarafından sevilen bir kadının yerine mevcut bir efsanevi kralı koymuş olabilirler. Efsanenin önemsiz bir karakteri olan Endymion, soyundan gelenler ile krallık ve bir tanrıça arasında bir bağlantı oluşturmak için seçildi.
Bu şekilde antik dünyadaki krallıkların ve şehir devletlerinin çoğunun tanrıların çocukları tarafından kurulduğu söyleniyordu. Bu iddia onların yönetimine meşruiyet kattı ve birçok tanrıyı kendi soyundan gelenlerin ana bölgelerinin koruyucuları haline getirdi.
Ancak süreç içerisinde hikaye Karya mitinden daha karmaşık hale geldi.
Yunanlılar bu çelişkinin farkındaymış gibi görünüyor. Kral Endymion hikayeleri bazen çelişkili hikayeleri uzlaştırmak amacıyla Karya’ya seyahat etmenin gerekçesini içerir.
Ayın Altındaki Zaman
Ancak çeşitli hikayelerin hemfikir olduğu nokta, Endymion’un ayın altında hatırı sayılır bir süre geçirdiğiydi. Gecelerini dışarıda geçirmesini gerektiren bir mesleği vardı.
Açık havada uyumasının en yaygın nedenlerinden biri çoban olarak çalışıyor olmasıydı.
Bu hikaye yine Endymion’u kral olarak sunan hikayelerle çelişiyor ancak onun neden ayın altında bu kadar çok zaman geçirdiğini açıklıyor. Çobanlar çoğu zaman bütün mevsimi sürüleriyle birlikte tepelerde, yıldızların altında ya da ellerinden geldiğince kaba bir barınakta uyuyarak geçirirlerdi.
Birkaç hikayede Endymion’un bir avcı olduğu söyleniyordu, bu da onu geceleri yine dışarı çıkaracaktı.
Endymion bazen ayın hareketlerini ve döngülerini takip eden ilk ölümlü insan olarak anılırdı. Bu keşfin kendisine atfedildiği hikayelerde çoban olmasına rağmen gecelerini uyumak yerine ayı inceleyerek geçiriyordu.
Ancak Selene ve Endymion’a dair tüm hikayelerin ortak noktası onun, onun altında yatan ay tanrıçasının dikkatini çekmesiydi. Endymion özellikle yakışıklı bir adamdı ve aya o kadar dikkat ederek onun döngülerini çizmeyi öğrendiğinden Selene bunu fark etti.
Endymion ve Selene’nin Aşkı
Ay tanrıçası, altında gördüğü yakışıklı genç adama derinden aşık oldu.
Endymion sadece yakışıklı bir adam değildi; aynı zamanda birkaç antik kaynak, bir tür doğal büyünün Selene’yi kendisine çektiğini iddia ediyordu. Beyaz yünün onu cezbettiğinden ya da gece çiyinin çimenler üzerindeki etkilerinden bahsediyorlar.
Ancak çoğu kişi Selene’nin sadece adamın güzelliğinden ve onun ay ışığında geçirdiği zamandan etkilendiğini iddia etti.
Selene genç adama o kadar aşıktı ki onu görmek için gökyüzünü terk etti. Endymion’u uyurken korkutmamak için mümkün olduğunca sessiz yürüdü.
Daha sonraki Romalı oyun yazarı Seneca, tanrıçanın, aşka öylesine kapılmış bir resmini çizdi ki, görevlerini tamamen bıraktı.
Karanlık gökyüzünün ışıltılı tanrıçası [Ay Luna-Selene] sevgiyle yandı (Endymion için) ve geceyi terk ederek ışıltılı arabasını kendi tarzından başka bir tarzda rehberlik etmesi için kardeşine [Güneş Helios] verdi. Aks, arabanın daha ağır ağırlığı altında inlerken gece takımını sürmeyi ve daha dar bir devrede direksiyon kullanmayı öğrendi; geceler de alışıldık uzunluğunu koruyamadı ve gecikmiş şafak vaktiyle birlikte gün geldi.
Selene ve Endymion’un ilişkisinin hikayesinin en çok Karya’daki Latmus Dağı’nda geçtiği söylenir. Endymion orada bir mağaraya sığındı; burası daha sonra kendisini seven tanrıçanın tapınağı oldu.
Ancak en çok sonsuz uykusunun hikayesiyle tanınır. Sebepleri farklı olsa da tanrıçaya olan aşkı, Zeus tarafından büyülü bir uykuya yatırılmasına neden olmuştur.
Bazı öykülerde Selene, Zeus’tan sevgilisini bir ölümlü olarak yaşlılığın getireceği yıkımlardan kurtarması için bizzat yalvarır. Zeus, tanrıçanın onu sonsuza dek güzel bir genç adam olarak görebilmesi için Endymion’u sonsuz bir uykuya yatırdı.
Diğer hikayeler Endymion’un uykusunun bir hediyeden çok bir ceza olduğunu söylüyordu.
Endymion, Selene’nin dikkatini görevlerinden uzaklaştırmış ve ayı gece gökyüzünden çıkarmıştı. Zeus, Selene’ye Endymion’u doğrudan öldürmeyecek kadar sempati duyuyordu ama insanoğlunu Latmus Dağı’nda sonsuz bir uykuya yatırdı, böylece Selene’nin geceleri dünyaya inmek için başka bir nedeni kalmayacaktı.
Hikayenin üçüncü versiyonu, Endymion’un ölümlü bir hayat yaşamak yerine yaşlanmayan bir uykuyu seçmesini sağladı. Uyuyor olsa bile sevdiği tanrıçadan ölümle ayrılamazdı.
Farklı Ailelerin Hikayeleri
Endymion’un hikâyesindeki çelişkiler yaşadığı yer ve mesleğiyle sınırlı değildi. Onun soyundan gelenler de pek çok kafa karışıklığının konusuydu.
Bir kral olarak bazen Selene’den başka bir karısı olduğu söylenir.
Apollodorus, ya bir naiadla ya da Iphianassa adında bir insan kadınla evlendiğini söyledi. Pausanias seyahat günlüğünde Yunanlıların Endymion’un ölümlü karısına üç farklı isim verdiklerini, ancak hepsinin çocuklarının kim olduğu konusunda hemfikir olduklarını kaydetti.
Ancak Pausanias bu konuda tamamen haklı değildi. Endymion’un çocuklarının kim olduğu ve hatta kaç çocuğu olduğu konusunda bir fikir birliği yoktu. Bunlar şunları içeriyordu:
- Epeius – Pausanias’ın adını verdiği üç oğuldan biri, Elis’in kralı olarak babasının tahtını miras aldı.
- Aetolus – Epeius’un erkek kardeşi, Korint Körfezi’nin kuzey kıyısındaki dağlık bir Yunan devleti olan Aetolia’nın kurucusuydu.
- Paeon – Elis’in tahtı için yarışan üçüncü kardeş, kaybına o kadar üzülmüştü ki gidebildiği kadar uzaklara seyahat etti. Makedonya’daki Paeonia bölgesine onun adı verilmiştir.
- Euycyda – Bazen Eurypyle olarak da anılır, Poseidon’un metresi oldu . Oğulları Eleius, annesinin memleketi Elis’e adını verdi.
- Naxos – Daha çok Apollon’un oğlu olduğu söylenir ve aynı adı taşıyan adayı kurmuştur.
- Narcissus – Endymion’un sözde çocukları arasında tartışmasız en ünlüsü olan Narcissus, perisi Echo’yu reddeden güzel genç adamdı. Bir havuzdaki kendi yansımasına aşık olduğu ve adını taşıyan çiçek gibi o noktaya kök saldığı için kendini beğenmişliği cezasına yol açtı.
- Selene’nin isimsiz elli kızı.
Mitolojideki pek çok marjinal figür gibi Endymion da tanrıların hikayelerini çağdaş yer ve olaylarla ilişkilendirmek için kullanıldı. Oğulları, Yunan ve Romalı okuyucuların aşina olacağı yerlere isimlerini veren liderler oldular.
Yunanistan’dan sonra Endymion
Yunan mitolojisi elbette hiçbir zaman durağan değildi. Yüzyıllar boyunca karakterler ve efsaneler gelişti ve değişti.
Bazen tanrılar bile değiştirildi.
Selene, Yunanlılar tarafından hiçbir zaman tamamen unutulmadı ancak görev ve niteliklerinin birçoğu zamanla Artemis tarafından devralındı . Av tanrıçası ay ve ay döngüleriyle ilişkilendirilmeye başlandı.
Çoğu zaman, belirli bir alanda bir tanrı diğerinin yerini aldığında, o tanrıyı içeren hikayeler bunu yansıtacak şekilde değiştirildi. Ancak Endymion’un hikayesini Artemis’e devretmek o kadar kolay değildi.
Artemis bakire tanrıçalardan biriydi ve onun iffeti onun mitolojisinde ve tapınmasında merkezi bir rol oynuyordu. Selene bir ay tanrıçası olarak önemini yitirirken, sevgilisinin hikayesi erkeklerin arkadaşlığını reddeden bir tanrıçaya devredilemezdi.
Böylece Selene’nin önemi azaldıktan sonra bile Endymion’un hikayesi hiçbir zaman Artemis’e bağlanmadı.
Romalılar bu geleneği sürdürdüler. Avcı tanrıçaları Diana da bakire bir tanrıydı, dolayısıyla Endymion’un hikayesi de ona bağlı değildi.
Bunun yerine Roma ay tanrıçası Luna ile bağlantılıydı. Roma panteonunda küçük bir tanrıçaydı ama Endymion’un hikayesi onun en ünlülerinden biri olarak kaldı.
Rönesans’ta değişti. Güzel bir tanrıça tarafından ziyaret edilen uyuyan Endymion figürü, Rönesans sanatında popüler bir figürdü ve hikaye yeniden canlandı.
Selene ve Luna, Rönesans’ta daha az tanınan tanrıçalardı . Bir iffet tanrıçası olarak konumuna rağmen Diana, mitin sonraki tasvirlerinde çoğunlukla ay tanrıçası olarak gösterildi.
Uyku mu Ölüm mü?
Akademisyenler Endymion’un eskimeyen sonsuz uykusunun doğasını tartışıyorlar.
Endymion’un sonuyla ilgili mitlerden bazıları onun Latmus Dağı’ndaki eskimeyen yerini hiç içermiyor.
Endymion’un bir Yunan kralı olduğunu anlatan en az bir hikayede o da tüm ölümlüler gibi öldü.
Ancak Zeus, kralın ölüm zamanının yaklaştığını bilmesine izin verdi. Endymion, tahtını hangisinin devralacağını belirlemek için oğulları arasında oyunlar düzenledi veya bazı rivayetlere göre onları Olimpiyat Oyunlarında yarışmaya gönderdi.
Epeis galip geldi ve Elis’in kralı oldu. Yarışlardan sonra Endymion öldü ve Olimpiyat hipodromunun başlangıç çizgisine gömüldü.
Bazı Yunan hikayelerinde Endymion’un ölmesi ve gömülmesinin anlatılması, onun ve ay tanrıçası tarafından sevilen genç adamın hikayesinin aslında iki ayrı hikaye olduğu fikrini daha da güçlendiriyor.
Ancak en yaygın hikâyelerde, kendi seçtiği ya da sonsuz bir uykuya yatırıldığı hikâyelerde, hâlâ gerçekten yaşamaya devam etmediği iddia edilebilir.
Endymion’un derin, kesintisiz uykusu ölümün şiirsel bir biçimi olarak yorumlanabilir. Vücudu çürümedi ama aynı zamanda sonsuza kadar gençti ve hayatta hiçbir şey deneyimlemeyi bırakmıştı.
Daha sonraki yıllarda hikaye, büyülü bir uykunun hikayesi olarak daha iyi anlaşıldı. Bu kısmen, tanrıçanın kendisine olan devam eden sevgisine ve bazı efsanelere göre uyuyan adamdan elli kız çocuğu doğurduğuna dair herhangi bir olumsuz çağrışımdan kaçınmak içindi.
Endymion’un Karmaşık Hikayesi
Endymion’un hikayesinin tamamını anlatan bir metin bulunmadığından hikayesi birçok kaynaktan bir araya getirilmiştir. Bunlar çoğu zaman karmaşıklaşır ve birbiriyle çelişir.
Bazı masallarda Endymion ölümlü bir hayat yaşayan bir Yunan kralıydı. Ancak Endymion’un en popüler hikayeleri ay tanrıçası Selene’ye olan aşkını konu alır.
Bir kral, bir çoban ya da bir avcı olarak Endymion, geceleri tanrıçanın dikkatini çekecek kadar sık dışarıdaydı. Ona derinden aşık oldu, öyle ki ay tanrıçası olarak görevlerini ihmal etti.
Bazıları Endymion’un ayın hareketlerini ve döngülerini haritalandıran ilk kişi olduğunu ve bu durumun onu astronomi alanının babalarından biri yaptığını iddia etti.
Ancak ölümsüz bir tanrı ile kısa ömürlü bir insan arasındaki aşk her zaman kalp kırıklığıyla sonuçlanmıştır. İster aşıkları bu acıdan kurtarmak ister Selene’nin dikkatinin dağılmasını önlemek için Zeus, Endymion’u sonsuz, eskimeyen bir uykuya yatırdı.
Bir dağ mağarasında uyuyan yakışıklı genç adamın görüntüsü sanat ve edebiyatta popüler oldu. İster Selene, ister Romalı Luna, ister avcı Diana olsun, onu seven tanrıça, kendisini sonsuza dek uyuyan sevgilisine adamış olarak gösterildi.
