Dolun Han
Dolun Han – Türk ve Altay mitolojisinde Verimlilik Tanrısı. Tolun Han da denir. Hayvanların ve ekinlerin verimli olmalarını, çoğalmalarını sağlar. Yeryüzüne bereket verir. Dolunay ile bağlantılı olma ihtimali yüksektir. Çünkü dolunay bereketin, tamlığın ve güzelliğin sembolüdür. Masallarda, türkülerde güzel kızlar hep dolunaya benzetilir. Eski uygarlıklarda ve halk inançlarında insanların uykularında gezinmeleri dolunay ışığı tarafından çekilmelerine bağlanmıştır.
Dolunayın ışığının pencereden içeri girmesinin rüyâları bile etkilediğine, dolunayda cinsel içgüdülerin, tarlaların bereketlerinin arttığına hattâ Kurt Adama dönüşüldüğüne bile inanılmıştır.
Eziyet Tanrısı Duyar Han
Duyar Han – Türk ve Altay mitolojisinde Eziyet Tanrısı. Tuyar veya Toyar da denir. Ateşten yaratılmıştır. Boynuzlu ve kuyrukludur. Eli ve ayağı yoktur. Ölüm tohumu eker. Mutsuzluk getirir. İnsanlara eziyet eder ve delilik verir. Alnının ortasında tek gözü vardır. Bazen yarı insan yarı şeytan olarak tanımlanır. Üç ayaklı atı vardır. Ulu Tuyar ya da Dohsun Duyar olarak da bilinir. Yeraltında yaşar.
Dohsun Han
Dohsun Han – İşkence Tanrısı. Yeraltında yaşar. Ateşten yaratılmıştır. Boynuzlu ve kuyrukludur ama elleri, ayakları yoktur. Tek gözü olduğu söylenir. Bir görüşe göre Duyar (Tuyar) Han ile aynı varlıktır. Dohsun Duyar olarak da anılır. Toksun olarak da söylenir. Kelime kökünde zarar vermek anlamı yer alır (dokunmak gibi). Tokmak, tokat gibi sözcüklerle aynı kökten türemiştir.
Şeytaların Piri Diren
Diren – Türk ve Altay halk inancında ve mitolojisinde Şeytan Piri. Tiren (Tiyren, Teyren) de denir. Şeytâni İnsan. Kuran-ı Kerim’deki “Şeytan Evliyası” tabiri ile benzerlik gösterir. İnsanların her tür isteklerini yerine getiren kötücül ruhlara da bu ad verilir. Fakat bu ruhun karşısındaki insan o kadar kötüdür ki, onun tarafından kandırılır. İşte bu kişilere Diren denilir. Eren kavramının karşıtı olarak algılanır.
Teyren
Teyren – Türk ve Altay mitolojisinde İblis. Tayran da denir. Tek ayaklı, tek kollu, tek elli, tek bacaklı ve tek ayaklıdır. Tek gözlüdür ve o gözünü de uzun kirpikler örter. Gözüne göründüğü kişinin sahibi olur ve o ne istiyorsa yapar fakat karşılığında onun ruhuna sâhip olur. Bu yönüyle Faust’taki Mefisto’yu (İblisi) andırır. Sözcüğün Arapça Tayran (Kuşlar) ile hiçbir ilgisi yoktur. Çünkü bu varlığın yer aldığı Vugur Türkleri’nin İslam veya Arap Dünyası ile hiçbir bağı olmamıştır.
Ölüm Balığı Doydu
Doydu – Türk ve Altay mitolojilerinde dev Ölüm Balığı. Toydu Balık olarak da bilinir. Yeraltındaki büyük denizde yaşadığına inanılan efsânevi devâsa balık. Ağzı gırtlağının altında, gözü ise ensesindedir. Belkemiği ters çevrilmiştir. Zincirlerle bağlı tutulur. Başını ve vücûdunu oynatınca depremler olur, tufanlar kopar. Ker Balık da denir. Ker sözcüğünü Kör olarak anlamlandıran bir görüşe göre, bu onun öte âleme ait olduğunun ilk belirtisidir. Adı Abra ve Yutpa ile birlikte anılır.
