Filipinler, binlerce adadan oluşan bir takımada ülkesi olmanın ötesinde, zengin bir kültürel mirasa ve mitolojik bir hazineye sahiptir. Bu mitolojik hikâyeler, yüzyıllar boyunca sözlü gelenekle nesilden nesile aktarılmış ve Filipin halkının inançlarını, değerlerini ve doğayla olan derin bağlarını yansıtmıştır. Filipinler mitolojisi, tanrılar, ruhlar, kahramanlar ve doğaüstü varlıklarla dolu bir evren sunar. Bu makalede, bu büyüleyici dünyaya bir yolculuğa çıkacak ve Filipinler mitolojisinin derinliklerine dalacağız.
60 etnik gruptan oluşan Filipinler halkının büyük bölümü Hıristiyanlığı benimsemiş olsa da bir bölümü çoktanrılı eski inançlarını sürdürmekte, Filipinler Mitolojisinin kaynağını yerel inanışların yanı sıra Hint mitolojisinden de etkilenen eski efsaneler ile bunların kalıntılarını taşıyan masallar oluşturmaktadır.
Her etnik grup kendi efsane (alamat) ve masallarını (kuwentong bayan) farklı panteon ve yaradılış öyküleri anlatmaktadır. Bagobo halkı Eugpamolak Manobo, Bilaan halkı Mele, Tagalog halkı Bathakla (veya Kabunian), Tinguan halkı Tadaklan adlı yaratıcı tanrıların dünya, evren ve insanı yarattığına inanırken Kapampangan halkı Ayı yöneten Malyari ile güneşi yöneten Sinukuan adlı hermafrodit tanrılar arasındaki çatışmanın evrenin dengesini sağladığına inanmaktadır.
Bu halklar yaratıcı tanrıların eş ve çocuklarını da bereket, yıldırım, ay ve gökyüzü ile ilişkilendirilen küçük tanrılar olarak görmektedir. Volkanik adalardan oluşan ülkenin coğrafyası da inançlar üzerinde etkili olmuştur sözgelimi Kapampangan halkı Pinatubo yanardağının tanrıların ikametgâhı olduğuna inanmakta ve Haziran 1991’da gerçekleşen patlamayı tanrıların öfkesine bağlamaktadır.
Mitolojinin Kökenleri: Çeşitlilik ve Zenginlik
Filipinler, coğrafi olarak parçalı bir yapıya sahip olduğu için, mitolojik hikâyeler de bölgeden bölgeye farklılık gösterir. Her ada grubu, hatta her köy, kendi benzersiz mitolojik öğelerini barındırır. Ancak, bu çeşitliliğin altında yatan ortak temalar vardır: doğaya saygı, atalara tapınma ve ruhlar dünyasıyla kurulan derin bağlar.
Filipinler mitolojisi, animistik inançlardan beslenir. Bu inanç sisteminde, doğadaki her şeyin bir ruhu olduğu kabul edilir. Dağlar, nehirler, ağaçlar ve hatta kayalar bile canlı kabul edilir ve saygı görür. Bu animistik bakış açısı, mitolojik hikâyelerin temelini oluşturur ve doğaüstü varlıklarla insanlar arasındaki etkileşimi şekillendirir.
Tanrılar ve Tanrıçalar: İlahi Hiyerarşi
Filipinler mitolojisinde, tanrılar ve tanrıçalar genellikle belirli bir hiyerarşi içinde düzenlenmiştir. En üstte, evrenin yaratıcısı veya en güçlü tanrısı bulunur. Örneğin, Tagalog mitolojisinde Bathala, en yüce tanrı olarak kabul edilir. Bathala, gökyüzünün ve yeryüzünün efendisidir ve insanların kaderini belirler. Onun yanında, diğer tanrılar ve tanrıçalar da farklı alanlarda hüküm sürer.
Visayan mitolojisinde ise Kaptan, gökyüzünün tanrısıdır ve Magwayen, denizlerin tanrıçasıdır. Bu iki tanrı, evrenin dengesini sağlar ve insanların yaşamını etkiler. Magwayen, aynı zamanda ölülerin ruhlarını öteki dünyaya götüren bir rehber olarak da bilinir. Bu tanrılar, insanların doğayla ve ölümle olan ilişkisini simgeler.
Ruhlar ve Doğaüstü Varlıklar: Görünmez Dünyanın Sakinleri
Filipinler mitolojisinde, tanrıların yanı sıra sayısız ruh ve doğaüstü varlık da vardır. Bu varlıklar, genellikle insanların günlük yaşamında etkili olur ve bazen koruyucu, bazen de tehlikeli olabilir. Örneğin, “diwata” adı verilen ruhlar, ormanların, dağların ve su kaynaklarının koruyucularıdır. Diwatalar, genellikle güzellikleriyle ünlüdür ve insanlara şifa veya bereket bahşedebilir. Ancak, onları kızdırmak, büyük talihsizliklere yol açabilir.
Bir başka önemli varlık da “engkanto”dur. Engkantolar, doğal dünyada yaşayan ve büyülü güçlere sahip olan varlıklardır. Genellikle güzel ve çekici görünümleriyle insanları cezbedebilirler. Ancak, onlarla etkileşime girmek tehlikeli olabilir, çünkü engkantolar insanları büyüleyip kendi dünyalarına hapsedebilir.
Ayrıca, “aswang” adı verilen korkutucu varlıklar da Filipinler mitolojisinde önemli bir yer tutar. Aswanglar, genellikle insan etiyle beslenen ve gece avlanan yaratıklardır. Bu varlıklar, insanların korkularını ve bilinmeyene duydukları endişeyi simgeler. Aswang hikâyeleri, özellikle kırsal bölgelerde hâlâ anlatılır ve insanları gece vakti dikkatli olmaları konusunda uyarır.
Kahramanlık Destanları: Epik Hikâyeler
Filipinler mitolojisi, sadece tanrılar ve ruhlarla değil, aynı zamanda kahramanlık destanlarıyla da doludur. Bu epik hikâyeler, genellikle bir kahramanın maceralarını ve zorlu görevlerini anlatır. Örneğin, “Biag ni Lam-ang” (Lam-ang’ın Hayatı), Ilocano halkının en ünlü destanıdır. Lam-ang, olağanüstü güçlere sahip bir kahramandır ve hikâyesi, doğumundan ölümüne kadar birçok mucizevi olayla doludur. Lam-ang, sadece fiziksel gücüyle değil, aynı zamanda zekâsı ve cesaretiyle de öne çıkar.
Bir başka önemli destan da “Hinilawod”dur. Bu epik hikâye, Panay adasının Sulud halkına aittir ve üç kardeşin maceralarını anlatır. Hinilawod, sadece bir kahramanlık hikâyesi değil, aynı zamanda aile bağlarının, sevginin ve sadakatin önemini vurgular.
Filipinler Mitolojisinde Doğaüstü Varlıklar
- Batibat, ormanda yaşayan büyük, şişman kadın formunda tasvir edilen dişi ruhlar olup, üzerinde yaşadıkları ağaç kesene zarar verebilirler.
- Boroka, kadın başlı at gövdeli, kartal kanatlı bir canavarın adıdır.
- Diwata, ağaç ve ormanlarda yaşayan zararsız ruhların adıdır.
- Kama-Kama, kızdırılmadıkça insanlara zarar vermeyen küçük insanların adıdır.
- Manananggal, dolunayda ortaya çıkan dişi bir vampirin adıdır.
- Mantyo, ağaçlarda yaşayan uzun saçlı varlıkların adı olup, insanlara dostça davranmaktadırlar.
- Ukoy, kendisine yaklaşanları öldüren dev bir ahtapot olup okyanusta yaşamaktadır.
- Bagat, yağmur sonrası veya dolunay zamanı ortaya çıkan zararsız varlıklardır.
- Agta, balıkçılara yardım eden küçük siyah varlıkların adıdır.
- Aswang, gündüz hayvan formunda zararsız bir yaratıkken geceleri insan avlayan bir canavara dönüşmektedir
Mitolojinin Günlük Yaşamdaki Yansımaları
Filipinler mitolojisi, sadece eski hikâyelerden ibaret değildir. Bu mitolojik öğeler, günümüzde bile Filipin halkının günlük yaşamında etkisini sürdürür. Örneğin, birçok Filipinli, doğal dünyaya saygı göstermeyi ve ruhlara kurbanlar sunmayı hâlâ önemser. Özellikle tarım ve balıkçılıkla uğraşan topluluklar, bereketli bir hasat veya bol bir av için diwatalara dua eder.
Ayrıca, mitolojik varlıklarla ilgili inançlar, modern eğlence ve sanat dünyasında da kendine yer bulur. Aswang hikâyeleri, korku filmlerine ve kitaplara ilham kaynağı olurken, diwatalar ve engkantolar, şiirlerde ve resimlerde sıkça tasvir edilir.
Filipinler Mitolojisi Sözlüğü
Abog Avcılık tanrısının adıdır
Adam Kadaklan ile Agemem’in oğlu ve Balujen’in kardeşi olan bir tanrının adıdır.
Adarno Hastalıkları iyileştirme gücüne sahip büyülü bir kuşun adıdır.
Agemem Luzon adasının dağlık bölümünde yaşayan Tinguan halkının inanışında şimşek tanrısı Tadaklan’ın eşi olup güneş, ay, yeryüzü ve yıldızların yaratıcısı bir tanrıçadır.
Amanikable Deniz tanrısının adıdır.
Amihan Kuzey rüzgârı tanrısının adıdır.
Anitan Şimşek tanrısının adıdır.
Anito Tapınılmaya değer ölmüş ataların ruhları ve tanrılarına verilen isimdir.
Anitun Tabu Rüzgâr ve yağmur tanrıçasının adıdır.
Apo Katavan Aeta halkının tanrıya verdikleri isim olup, ‘baba’ veya ‘Efendi’ adlarıyla da bilinmektedir.
Apo Lake Güneşin koruyucusu olan savaş tanrısının adıdır.
Apo Lake Güneşin koruyucusu olan savaş tanrısının adıdır.
Bakonava Yeraltı dünyasını yöneten kertenkele tanrının adıdır.
Balujen Kadaklan ile Agemem’in oğlu, Adam’ın kardeşi olan bir tanrının adıdır.
Bathala Tagalog halkının en önemli tanrısının adıdır.
Bulan Bkz. Mayari
Bungisngis İnsan eti yiyen,çok büyük bir üst dudağı olan olağanüstü güçlü bir devin adı olup, elinden sopasını eksik etmemektedir.
Bungisngis İnsan eti yiyen,çok büyük bir üst dudağı olan olağanüstü güçlü bir devin adı olup, elinden sopasını eksik etmemektedir.
Dian Masalanta Aşk tanrıçasının adıdır.
Divata, Enkantada Akasya ağaçlarında yaşayan, perilere benzeyen tabiatın koruyucu ruhlarının adıdır. Engkanto adlı divata deniz kenarında yaşar ve balıkçıların koyurucusu olarak tanınır.
Divata Magbabaya Paralardan yapılmış kulübesinde yaşadığına inanılan bir göyüzü ruhunun adıdır.
Eugpamolak Manobo, Manama, Kalayá-gan Bagopo halkının inanışında gökyüzünde yaşayıp insanları gözetleyen yaratıcı tanrının adıdır.
Gimokodan Mindanao bölgesinde yaşayan Bagobo halkının inanışında ölüler diyarının adıdır. Suyu kara akan bir nehrin çevrelediği Gimokodan’a girmeden önce ölü ruhlar çok göğüslü dev bir kadın tarafından emzirilirler. Gimokodan, savaşçıların ve savaşta ölenlerin gittiği kırmızı ve sıradan insanların gittiği beyaz olmak üzere iki bölümdür.
Hukluban Ölüm tanrıçasının adıdır.
İdianale Tarım tanrıçasının adıdır.
İkapati Bereket tanrıçasının adıdır.
Kaboniyan İnsanlara tarım yapmayı ve kötü ruhları kovmayı öğreten kültürel bir kahramanın adıdır.
Kalinga Gök gürültüsü tanrısının adıdır.
Kaluvalhatian Cennet anlamında kullanılan bir terim olup, yeryüzünün altında bulunduğuna inanılmaktadır.
Kan-Laon Visayan adaları halkının inanışında zaman tanrısının adıdır.
Kara Nehir Öteki dünya Gimokodan’ın girişinde bulunan nehrin adıdır.
Kilot Ölüler dünyasının adı olup, sağ el gökyüzündeki cennete giderken, sol el Kalaloa Burada İkamet etmektedir.
Kimat Luzon’da yaşayan Tinguia halkının inanışında şimşek tanrısı Tadaklan’ın yıldırım köpeğinin adı olup, ısırdığı evlerde yangına sebep olmaktadır.
Lalahon Ateş, yanardağ ve hasat tanrıçasının adıdır.
Lam-ang İlokano halkının ‘Biag ni Lam-ang (Lam-ang’ın hayatı) adlı manzum destanının efsanevi kaframanının adı olup, destan ancak Pedro Bucaneg tarafından 1640 yılında yazıya dökülebilmiştir.
Maganda Yaratılan ilk kadının adı olup, ‘güzel’ anlamına gelmektedir.
Malakas Dünyanın yaratılışının ardından insanlar tarafından kaplanmasını anlatan bir efsane ve bu efsaneye adını veren ilk insanın adı (karısının adı: Maganda) olup aynı zamanda güç tanrısı olarak tapınılmaktadır.
Manggagavay Hastalık tanrıçasının adıdır.
Mangkukulam Ateş tanrısının adıdır.
Manisilat Karı kocanın boşanmış olduğu durumlardaki evlerin koruyucu tanrısıdır.
Maria Makiling Makiling dağının koruyucu tanrısının adıdır.
Mayari, Bulan Ay tanrıçasının adıdır.
Palayok [Filipinler Kültürü] Kenarları kulplu, ortası yuvarlak ve derin geleneksel toprak pişirme çömleğinin adıdır.
Sigrutan İsneg adası halkının inanışında kurbanlarını boğazından yakaladıktan sonra boğan bir ruhun adıdır.
Sitan Ölümden sonra gidilen yeraltı dünyasının efendisidir.
Tadaklan, Kadaklan Luzon adasında yaşayan Tingui halkının inanışında gök gürültüsü tanrısının adı olup, köpeği Kimat (şimşek) ile birlikte gökyüzünde yaşamaktadır.
Tala Yıldız tanrıçasının adıdır.
Ukoy Olağanüstü güce sahip bir ahtapotun adı olup, denizde yüzenlerin ölümüne sebep olmaktadır.
Vigon İnsanoğlunun önce yaratan sonra üzerlerine gönderdiği bir tufan ile bir çift dışında hepsini yok eden tanrının adıdır.
Sonuç: Mitolojinin Kalıcı Mirası
Filipinler mitolojisi, binlerce yıllık bir geçmişe sahip olan ve hâlâ canlılığını koruyan bir kültürel hazinedir. Bu mitolojik hikâyeler, sadece eğlence amaçlı değil, aynı zamanda insanların doğayla, birbirleriyle ve kendi iç dünyalarıyla olan ilişkilerini anlamalarına yardımcı olur. Tanrılar, ruhlar ve kahramanlarla dolu bu büyüleyici dünya, Filipin halkının kimliğinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Filipinler mitolojisi, bize sadece geçmişin hikâyelerini anlatmakla kalmaz, aynı zamanda doğaya saygı duymanın, atalara bağlılığın ve ruhlar dünyasıyla uyum içinde yaşamanın önemini hatırlatır. Bu kadim hikâyeler, modern dünyada bile büyüleyiciliğini koruyor ve bizi kendi köklerimizi düşünmeye davet ediyor. Filipinler mitolojisi, gerçekten de, insanlığın ortak mirasının bir parçasıdır ve keşfedilmeyi bekleyen bir hazinedir.
