İnka mitolojisinin zengin dokusunda, Mama Quilla veya Quechua dilinde Killari, önemli bir figür olarak durmaktadır. “Ay Ana” anlamına gelen ismi, İnka panteonundaki üçüncü en güçlü güç olan ay tanrısı ve İnka yöneticilerinin mitolojik atası olarak oynadığı önemli rolü yansıtmaktadır.
Kardeşi güneş tanrısı Inti, Hanan Pacha’da (üst dünya) eşit rütbeye sahipken, Mama Quilla İnka halkının yaşamlarında benzersiz ve hayati bir yer işgal etmiştir. Genellikle ışınlarla süslenmiş altın bir elips olarak tasvir edilen Mama Quilla, geceyi aydınlatan gök cismi ile olan ilişkisinin bir kanıtı olarak ritüelistik bir biçimde gümüş bir diskle temsil edilmiştir.
Mama Quilla’nın İnka Medeniyetindeki Önemi
Mama Quilla’nın İnka dünyasındaki önemi, zamanın akışı üzerindeki hakimiyetinde hemen belli olur. Göklerin annesi olarak, İnka takvimine hükmeder, mevsimleri işaretler ve tarımsal yaşamın ritimlerini belirlerdi (Cobo, 1979). Ay döngüleri, ekim ve hasat mevsimleriyle ayrılmaz bir şekilde bağlantılıydı ve bu da Mama Quilla’yı İnka İmparatorluğu’nun geçimini ve hayatta kalmasının ayrılmaz bir parçası haline getirdi.
Ay ve güneş döngülerini birleştiren karmaşık bir sistem olan İnka takvimi, ayın evrelerinin ve güneşle ilişkisinin gözlemlenmesine dayanıyordu. Zamanın bu hassas hesaplanması, İnkaların ekim, hasat ve önemli dini törenler için uğurlu zamanları tahmin etmelerine olanak sağladı. Bu ritüellerin çoğu ay takvimine göre planlandı ve güneş yılıyla uyumlu hale getirildi ve Mama Quilla’nın İnka dünya görüşündeki kritik işlevini pekiştirdi.
Etkisi zamansal alemin ötesine uzanarak kadınların hayatlarını ve İnka toplumundaki yerlerini derinden etkiledi. Mama Quilla, adet döngülerinin ve evliliklerin gözetmeni olarak saygı gördü ve kadınların işlerinin koruyucusu ve koruyucusu oldu (Cobo, 1979). Onların arzularına ve korkularına karşı derin bir empati duyduğu, aradıkları teselli ve güvenliği sunduğu düşünülüyordu.
Kadın deneyimiyle olan bu yakın bağ, onun “Ay’ın Annesi”, kadınlığın karmaşıklıklarını gerçekten anlayan kişi olarak statüsünü sağlamlaştırdı. Belki de bu yüzden kadınlar onun en sadık takipçilerinin çekirdeğini oluşturuyordu ve ona rehberlik ve rahatlık için bakıyorlardı. Ataerkil bir toplumda, Mama Quilla güçlü bir kadınsı varlık sağladı ve kadınlara benzersiz deneyimlerini anlayan ve değer veren bir tanrıyla bağlantı kurmaları için bir alan sundu. Onların gücünün, dayanıklılığının ve İnka soyunun devamında oynadıkları hayati rolün bir simgesiydi.
Mama Quilla’nın kökenleri İnka yaratılış hikayesinin mitolojik anlatılarına işlenmiştir. Gelenekler değişse de en yaygın anlatılar onu yaratıcı tanrı Viracocha ve deniz tanrıçası Mama Cocha’nın kızı olarak tanımlar. Alternatif olarak, bazı mitler onu Dünya Ana Pachamama’nın kızı olarak tasvir ederek onun doğal dünyayla olan bağlantısını vurgular. Küçük kardeşi güneş tanrısı Inti ile evliliği, İnka panteonundaki konumunu daha da sağlamlaştırdı. Birlikte, ilk İnka olan Manco Capac ve ilk Coya (kraliçe) olan Mama Ocllo’yu doğurdular ve onları İnka kraliyet soyunun ataları olarak belirlediler.
İnka yöneticilerinin ilahi soyuna olan inançları otoritelerinin merkezindeydi. Mama Quilla ve Inti’nin soyundan gelenler olarak, onlara saygıyla davranılırdı, dokunuşları nesneleri kutsal kılardı. Manco Capac ve Mama Ocllo gibi kardeşler arasındaki evlilik uygulaması, kraliyet ailesi içinde yaygındı ve ilahi kan hatlarının saflığını koruma arzusundan kaynaklanıyordu. Bu uygulama, İnka yöneticilerinin yalnızca ölümlü liderler değil, aynı zamanda kozmik düzeni korumakla görevli ilahi varlıklar olduğu fikrini güçlendirdi.
Mama Quilla’yı çevreleyen mitoloji, onun yakın ilişkilerinin ötesine uzanıyordu. Başlangıçta Ichma olarak bilinen Chimú İmparatorluğu’nun İnka diyarına entegre edilmesinden sonra, tanrıları ve kahinleri Pachacámac da Mama Quilla’nın oğlu olarak tanındı. Fethedilen tanrıların İnka panteonuna bu şekilde asimile edilmesi, imparatorluğun çeşitli inançları ve uygulamaları bir araya getirme yeteneğini yansıtarak kültürel ve politik etkisini güçlendirdi.
Dahası, yıldızlar (Coyllur) sıklıkla Mama Quilla’nın göksel yolculuklarında yorulmak bilmez yoldaşları olarak tasvir edildi, Ay’ı çevreledi ve ışıklarını gece gökyüzüne ödünç verdi. Sürekli varlıkları, Mama Quilla’nın İnka halkını yönlendiren ve koruyan güçlü ve iyiliksever bir güç olduğu fikrini güçlendirdi.
Genel olarak algılanan iyiliğine rağmen, İnka halkı ay tutulmalarından da korkuyordu. Bu olayların, muhtemelen bir puma veya yılan olan vahşi bir hayvanın Mama Quilla’ya saldırması sonucu meydana geldiğine inanılıyordu. İnka halkı, hayvan saldırısında başarılı olursa dünyanın karanlığa gömüleceğine inanıyordu. Buna karşılık, yaratığı korkutmak için ayrıntılı ritüellere girişiyor, silahlarını fırlatıyor, jestler yapıyor ve mümkün olduğunca çok gürültü çıkarıyorlardı.
Bu ritüelistik davranış, bilinmeyene karşı kökleşmiş bir korkudan ve göksel annelerini koruma arzusundan kaynaklanıyordu.
İlginçtir ki, tutulmalardan korkma ve onlara tepki verme geleneği, İspanyol fethinden ve zorla Katolikliğe dönüştürülmesinden sonra bile devam etti. Bu korkunun gücünü fark eden İspanyollar, tutulmaları tahmin etme bilgilerini kendi avantajlarına kullandılar ve yerli halk üzerindeki otoritelerini sağlamlaştırdılar. Bu örnek, yerli inançlar ile sömürge stratejileri arasındaki karmaşık etkileşimi vurgulayarak, İspanyolların kontrolü sürdürmek için mevcut kültürel uygulamaları nasıl ustaca manipüle ettiğini gösteriyor.
Daha az bilinen bir diğer mit ise Mama Quilla’yı gök gürültüsü ve şimşek tanrısı Illapa ile ilişkilendirir. Bu efsaneye göre Illapa, Samanyolu’ndan topladığı suyu bir urpu’da (bir tür kil kavanoz) saklar ve bunu kız kardeşi olarak gördüğü Mama Quilla’ya emanet eder. Urpu dolduğunda Illapa, huaraca’sından (sapan) arybalo’ya ( başka bir kavanoz türü) bir mermi fırlatır ve gürleyen bir kükreme yaratırdı. Çarpmanın yarattığı kıvılcımlar yıldırıma dönüşür ve serbest kalan su yağmur olarak düşerdi.
Bu mit, İnka panteonunun birbiriyle olan bağlantısını daha da iyi göstererek, farklı tanrıların doğal dünyanın dengesini korumak için nasıl birlikte çalıştığını gösterir.
Sonuç olarak, Mama Quilla İnka mitolojisinde sadece bir ay tanrısından çok daha fazlasıydı. İnka takvimini etkileyen, kadınları koruyan ve İnka yöneticilerinin atası olarak hizmet eden güçlü ve çok yönlü bir figürdü. Zamanı düzenleme, kadın işlerine başkanlık etme ve kraliyet soyunun devamlılığına katkıda bulunmadaki rolü, İnka dünya görüşü içindeki önemini pekiştirdi.
Geceyi aydınlatan gümüş diskle olan ilişkisinden kişiliğini şekillendiren mitlere kadar, Mama Quilla İnka inançlarının zengin ve karmaşık dokusunun bir kanıtı olmaya devam ediyor. Rolünü anlayarak, doğal dünyanın güçlü güçlerini anlamaya ve onlarla uyum sağlamaya çalışan bir medeniyetin değerleri, korkuları ve özlemleri hakkında değerli içgörüler elde ediyoruz.
Referanslar
Cobo, B. (1979). İnka İmparatorluğunun Tarihi (R. Hamilton, Çev. ve Ed.). Teksas Üniversitesi Yayınları. (Orijinal çalışma 1653’te yayınlanmıştır).
