Kültür ve Sanat

Pāli Edebiyatı: Budist Öğretilerin Kutsal Yazılı Mirası

Budizm, MÖ 6. yüzyılda Hindistan’da Siddharta Gautama (Buda) tarafından kurulduktan sonra hızla yayıldı. Buda’nın ölümünden sonra öğretilerinin korunması ve gelecek nesillere aktarılması hayati önem taşıyordu. İlk başlarda öğretiler ezber yoluyla, dilden dile dolaşarak aktarılıyordu. Ancak zamanla bu sözlü geleneğin kaybolma riskine karşı yazılı hale getirilme ihtiyacı doğdu. İşte bu süreçte Pāli dili, Theravada Budizminin ana yazı dili haline geldi ve kutsal metinlerin derlenmesiyle Pāli edebiyatı oluştu.

Pāli, Kuzey Hindistan’da konuşulan eski bir Prakrit dilidir ve Buda’nın konuştuğu veya öğretilerinin ilk olarak aktarıldığı dillere yakın olduğu düşünülür. Pāli edebiyatı, sadece kutsal yazıları değil, aynı zamanda bu metinler üzerine yazılmış yorumları, kronikleri ve diğer yardımcı eserleri de kapsar. Bu zengin külliyatın kalbinde ise “Üç Sepet” anlamına gelen ve ana Budist kutsal yazılarından oluşan Tipiṭaka yer alır.

Tipiṭaka’nın Derlenişi: Sutta, Vinaya ve Abhidhamma Bölümlerinin Ortaya Çıkışı

Buda’nın vefatından kısa bir süre sonra, ilk yandaşları (Bhagavant’ın ilk 500 takipçisi veya “Mahakassapa öncülüğündeki 500 Arahant” olarak da geçer) Rajagaha (modern Racgir) şehrinde bir araya gelerek ilk Budist Konseyi’ni topladılar. Bu konseyin temel amacı, Buda’nın öğretilerini (Dhamma) ve manastır kurallarını (Vinaya) toplu hafızada birleştirmek, doğrulamak ve standartlaştırmaktı.

Bu ilk konseyde, Buda’nın yakın takipçileri olan Anandā (Dhamma için) ve Upāli (Vinaya için) metinlerin sözlü olarak okunmasında öncülük ettiler ve topluluk tarafından bu anlatımlar onaylandı. Bu oturumlar, Tipiṭaka’nın ilk iki bölümü olan Vinaya Piṭaka ve Sutta Piṭaka’nın çekirdeğini oluşturdu. Abhidhamma Piṭaka’nın ise daha sonraki bir dönemde, belki de İkinci veya Üçüncü Konsey’den sonra, Sutta Piṭaka’daki felsefi ve psikolojik temaların daha sistematik ve analitik bir şekilde işlenmesiyle ortaya çıktığı düşünülür.

Öğretiler ve kurallar, nesilden nesile aktarıma özel önem verilerek ezberlendi ve korundu. Bu sözlü gelenek yaklaşık 400 yıl sürdü. MÖ 1. yüzyılda, Sri Lanka’da yaşanan kıtlık ve manastır topluluğunun dağılma tehlikesi nedeniyle, öğretilerin kaybolmasını engellemek amacıyla Tipiṭaka ilk kez Pāli dilinde yazıya geçirildi. Bu tarihi olay, Sri Lanka’daki Aluvihara (Aloka Lena) mağara tapınağında gerçekleşti. Bu yazılı metinler, günümüzdeki Pāli Tipiṭaka’sının temelini oluşturur ve Theravada geleneğinin en yetkin kaynağı olarak kabul edilir.

image 41
Pāli Edebiyatı: Budist Öğretilerin Kutsal Yazılı Mirası 14

Khuddaka Nikāya: Gündelik Öğretilere Odaklanan Kısa Metinler

Tipiṭaka’nın Sutta Piṭaka bölümü, Buda’nın ve bazen de yakın öğrencilerinin konuşmalarını içeren “Sutta” (sutralar) veya söyleşiler koleksiyonudur. Sutta Piṭaka beş ana “Nikāya”ya (koleksiyon) ayrılır: Digha Nikāya (Uzun Söyleşiler), Majjhima Nikāya (Orta Uzunlukta Söyleşiler), Samyutta Nikāya (İlişkili Söyleşiler), Anguttara Nikāya (Numaralandırılmış Söyleşiler) ve Khuddaka Nikāya (Kısa Metinler).

Khuddaka Nikāya, diğer Nikāya’lara kıyasla oldukça heterojen bir koleksiyondur ve hem Buda’nın kendisinin hem de öğrencilerinin öğretilerini, şiirsel ifade biçimlerini, ahlaki öğütleri, hikayeleri ve hatta manastır disipliniyle ilgili bazı ek metinleri içerir. Bu çeşitlilik, ona özel bir yer kazandırır. Khuddaka Nikāya’da yer alan bazı ünlü eserler şunlardır:

  • Dhammapada: Budist ahlak ve bilgelikle ilgili özdeyişler içeren en popüler Budist metinlerinden biridir.
  • Udana: Buda’nın kendiliğinden coşku anlarında sarf ettiği kısa, ilham verici sözleri içerir.
  • Itivuttaka: Buda’nın “Şöyle buyrulmuştur ki” tarzında başlayan kısa söyleşilerini barındırır.
  • Sutta Nipata: Genellikle şiirsel formda olan, erken dönem öğretilerini içeren önemli bir metindir.
  • Theragatha ve Therigatha: Aydınlanmış keşişlerin ve rahibelerin kendi ruhsal yolculuklarını ve başarılarını anlatan şiirsel metinlerdir.
  • Jataka: Buda’nın önceki yaşamlarına dair hikayeleri anlatan, ahlaki dersler içeren popüler bir koleksiyondur.

Khuddaka Nikāya, öğretileri daha erişilebilir, pratik ve gündelik yaşamla ilgili bir şekilde sunduğu için geniş kitleler tarafından sevilir ve okunur.

Vinaya Pitaka: Rahip Disiplini ve Erken Manastır Yasalarının Belirlenmesi

1280px Burmese Pali Manuscript. Wellcome L0026547
Pāli Edebiyatı: Budist Öğretilerin Kutsal Yazılı Mirası 15

Vinaya Piṭaka, Budist manastır topluluğunun (Sangha) disiplin kurallarını ve prosedürlerini içeren bölümdür. Buda, Sangha’nın düzenini ve ahlaki saflığını korumak için bu kuralları yavaş yavaş, duruma göre belirlemiştir. Vinaya Piṭaka, sadece kuralların listesini (Pātimokkha) değil, aynı zamanda bu kuralların neden ve hangi olay sonucunda konulduğuna dair arka plan hikayelerini, ayrıca Sangha’nın işleyişine dair çeşitli usul ve esasları (toplantılar, kabul törenleri vb.) da içerir.

Vinaya Piṭaka, üç ana bölüme ayrılır:

  1. Suttavibhanga: Keşişler (Bhikkhu) ve rahibeler (Bhikkhuni) için ayrı ayrı Pātimokkha kurallarının detaylı açıklamalarını ve her kuralın ortaya çıkış hikayesini içerir.
  2. Khandhaka: Sangha’nın operasyonel işleyişine dair kuralları ve prosedürleri barındırır. Mahavagga ve Cullavagga olarak iki alt bölüme ayrılır. Manastıra katılım törenleri, yiyecek, giyecek, barınma gibi konular ele alınır.
  3. Parivāra: Vinaya kurallarının özetlerini, sınıflandırmalarını ve ek materyalleri içeren daha sonraki bir ektir.

Vinaya Piṭaka, Budizmin manastır geleneğini anlamak için temel bir kaynaktır. Sangha’nın binlerce yıldır varlığını sürdürmesini sağlayan yapıyı ve disiplini belgeler.

Sutta Pitaka: Dhamma Dersleri ve Buda’nın Konuşmalarının Kayda Alınması

Sutta Piṭaka, Tipiṭaka’nın en hacimli bölümüdür ve Buda’nın aydınlanmasından sonra verdiği tüm önemli dersleri, vaazları, tartışmaları ve söyleşileri içerir. Bu metinler, Budist öğretinin temelini (Dhamma) oluşturur ve Dört Yüce Gerçek, Sekiz Aşamalı Asil Yol, Karma, Yeniden Doğuş, Koşullu Oluşum (Paticcasamuppada), Anicca (geçicilik), Dukkha (ızdırap) ve Anattā (ben-olmayanlık) gibi temel kavramları açıklar.

Daha önce bahsedildiği gibi, Sutta Piṭaka beş Nikāya’ya ayrılır. Her bir Nikāya, farklı bir uzunlukta veya temada söyleşileri bir araya getirir:

  • Digha Nikāya: Genellikle daha uzun ve ayrıntılı konuşmaları içerir. Budist kozmoloji, metafizik veya bir dönemin olayları hakkında önemli bilgiler sunar.
  • Majjhima Nikāya: Orta uzunluktaki söyleşileri barındırır. Çeşitli konuları ele alır ve Buda’nın farklı dinleyicilere nasıl konuştuğunu gösterir.
  • Samyutta Nikāya: Belirli konular (örneğin, Beş Yığın, Dört Yüce Gerçek, Koşullu Oluşum) veya kişiler (örneğin, keşişler, tanrılar) etrafında gruplandırılmış daha kısa söyleşileri içerir.
  • Anguttara Nikāya: Öğretileri sayısal bir düzene göre (birli gruplardan onbirlik gruplara kadar) sıralayan kısa söyleşileri barındırır. Pratik ahlak ve meditasyon konularına odaklanabilir.
  • Khuddaka Nikāya: Çeşitli kısa metinleri içeren bölümdür (yukarıda detayları verildi).

Sutta Piṭaka, Budist felsefenin, etiğin ve meditasyonun temelini oluşturan, doğrudan Buda’nın ağzından çıktığına inanılan veya ilk takipçileri tarafından aktarılan öğretileri barındırması açısından merkezi bir rol oynar.

Abhidhamma Pitaka: Felsefi Analiz ve Zihin Kuramının Derinleştirilmesi

Pali MSS Abhidhamma chet kamphi
Pāli Edebiyatı: Budist Öğretilerin Kutsal Yazılı Mirası 16

Abhidhamma Piṭaka, Tipiṭaka’nın üçüncü ve teknik olarak en karmaşık bölümüdür. “Abhidhamma”, genellikle “Yüksek Dhamma” veya “Özel Dhamma” olarak çevrilir. Bu bölüm, Sutta Piṭaka’da sunulan öğretileri daha derinlemesine, analitik, sistematik ve felsefi bir yaklaşımla inceler. Abhidhamma, gerçekliğin nihai doğasını atomize edilmiş bir şekilde analiz etmeyi amaçlar.

Abhidhamma Piṭaka’nın ana konuları şunlardır:

  • Dhammalar: Gerçekliğin nihai, indirgenemez bileşenleri olarak kabul edilen olguların (fiziksel ve zihinsel) sistematik sınıflandırılması ve analizi.
  • Citta (Zihin) ve Cetasika (Zihinsel Faktörler): Zihinsel anların incelenmesi, farklı bilinç durumları ve bu durumlara eşlik eden zihinsel faktörler (duygular, algılar, niyetler vb.).
  • Rupa (Madde): Fiziksel olguların analizi.
  • Nibbana: Tüm şartlı olguların ötesindeki koşulsuz gerçeklik.

Abhidhamma, sık sık karmaşık listeler, şemalar ve matrisler kullanarak gerçekliği anlama girişiminde bulunur. Bu bölüm, geleneksel olarak Buda’nın tarafından doğrudan değil, aydınlanmış öğrencileri tarafından veya Buda’nın Abhidhamma’yı Tavatimsa cennetinde annesine öğrettiği şeklindeki bir inanca dayanarak derlenmiş olarak kabul edilir. Abhidhamma Piṭaka, özellikle Theravada geleneğinde derin bir felsefi ve psikolojik sistem olarak büyük saygı görür ve ileri düzey çalışmaların temelini oluşturur.

Pāli Komentariler (Atthakathā): Buddhaghosa ve Diğer Yorumcuların Eserleri

Tipiṭaka metinleri, zamanla dilin değişmesi, kültürel bağlamın farklılaşması veya metinlerin kısa ve öz anlatımları nedeniyle anlaşılması zorlaşabilir. Bu nedenle, Tipiṭaka üzerine yorumlar ve açıklamalar yazma geleneği erken dönemlerde başlamıştır. Bu yorumlara Aṭṭhakathā (kelime anlamı: “açıklama, yorumlama”) adı verilir.

Komentaryalar, metinlerdeki zor pasajları açıklar, terimlerin anlamlarını izah eder, bağlamı sağlar, paralel pasajlara atıfta bulunur ve hatta metinlerle ilgili hikayeler veya fabllar ekler. Pāli yorum geleneğinin altın çağı, özellikle M.S. 4.-5. yüzyıllarda Sri Lanka’da yaşamış olan ve tüm Tipiṭaka üzerine kapsamlı yorumlar yazan büyük bilgin Buddhaghosa ile ilişkilendirilir.

Buddhaghosa, Sri Lanka’ya giderek burada yüzyıllardır korunan eski Sinhala dilindeki yorumlardan faydalanmış ve bunları Pāli diline çevirip derleyerek standartlaştırılmış bir yorum külliyatı oluşturmuştur. En ünlü eseri olan Visuddhimagga (Arınma Yolu), Tipiṭaka’daki öğretileri, özellikle ahlak (sila), konsantrasyon (samadhi) ve bilgelik (pañña) gelişimini sistematik olarak açıklayan bağımsız bir başyapıttır ve sonraki tüm Theravada düşüncesi üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Buddhaghosa’nın yorumları, Tipiṭaka çalışmaları için vazgeçilmez kaynaklar olarak kabul edilir ve günümüz Theravada’sında metinlerin yorumlanmasında büyük ölçüde onun otoritesine dayanılır. Buddhaghosa dışında Dhammapala gibi başka önemli yorumcular da bulunmaktadır.

Pali MSS Abhidhamma chet kamphi 2
Pāli Edebiyatı: Budist Öğretilerin Kutsal Yazılı Mirası 17

Modern Dönemde Pāli Edebiyatı: Çeviriler, Akademik Çalışmalar ve Dijital Arşivler

  1. yüzyıldan itibaren Batılı bilim insanları, Pāli edebiyatına büyük ilgi göstermeye başladı. Bu ilgi, Pāli metinlerinin Avrupa dillerine çevrilmesini ve akademik olarak incelenmesini teşvik etti. 1881 yılında T.W. Rhys Davids tarafından Londra’da kurulan Pāli Text Society (PTS), bu alanda çığır açıcı bir rol oynadı. PTS, o zamana kadar büyük ölçüde Güneydoğu Asya ve Sri Lanka’daki manastır kütüphanelerinde el yazması olarak bulunan Tipiṭaka, yorumlar ve diğer Pāli metinlerinin Latin alfabesiyle kritik baskılarını yayınladı ve bunların İngilizce çevirilerinin yapılmasını sağladı.

Bugün Pāli edebiyatı üzerine yapılan çalışmalar hem Doğu’da hem de Batı’da devam etmektedir.

  • Çeviriler: Pāli metinleri, İngilizce başta olmak üzere Almanca, Fransızca, Japonca, Çince ve diğer birçok dile çevrilmeye devam etmektedir. Türkiye’de de Pāli metinlerinden çeviriler yapılmaktadır, bu da Budist felsefesine ilgi duyanların orijinal kaynaklara erişimine olanak tanır.
  • Akademik Çalışmalar: Üniversitelerde ve araştırma merkezlerinde Pāli dili, edebiyatı, Budist felsefesi ve tarihi üzerine akademik çalışmalar yürütülmektedir. Kritik edisyonlar hazırlanmakta, metinlerin tarihi, evrimi ve anlamları detaylı olarak incelenmektedir.
  • Dijital Arşivler: Teknolojinin gelişmesiyle birlikte Pāli metinleri artık dijital ortama aktarılmıştır. İnternet üzerindeki çeşitli veri tabanları ve web siteleri (örneğin, Tipitaka.org, SuttaCentral.net), Tipiṭaka’nın ve yorumların kolayca erişilebilir olmasını sağlamaktadır. Bu dijital kaynaklar, araştırmacılar ve pratisyenler için büyük kolaylık sağlamaktadır.

Pāli edebiyatı, sadece tarihi bir belge olmanın ötesinde, günümüz Budist pratiği ve felsefesi için hala canlı ve ilham verici bir kaynaktır. Buda’nın özgün öğretilerine ulaşmak ve Theravada geleneğinin derinliklerini anlamak isteyenler için Pāli metinleri vazgeçilmez bir mirastır. Modern dönemdeki çeviri ve dijitalleşme çabaları, bu kutsal yazılı mirasın daha geniş kitlelere ulaşmasını ve evrensel insanlık için bilgelik ve şefkat kaynağı olmaya devam etmesini sağlamaktadır.

Daha Fazla Göster

serkan

Herkese Selamlar. Mitoloji destanlar ve tarih konusunda sizlere en iyi bilgileri sunmak hazırlamak için buradayım. Herkese sevgi ve saygılarımla...

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

Başa dön tuşu