Atina’nın yükselişi ve Peloponez Savaşı’nın yıkıcı etkileri, kuşkusuz Antik Yunan tarihini şekillendiren dönüm noktalarıdır. Ancak bu dönemin tam kalbinde, tarihin seyrini değiştiren bir figür daha yer alır: Thukydides. Bu bölümde, Thukydides’in olağanüstü tarih anlayışını kavramak için, onu yetiştiren ve etkileyen dünyaya birlikte yolculuk edeceğiz.
Yüzyıl Yunanistan’ı: Politik Alevlenme ve Kültürel Çiçeklenme
M.Ö. 5. Yüzyıl Yunanistan’ı, dinamik bir siyasi ortam ve entelektüel canlılıkla kaynayan bir dönemdir. Şehir devletleri arasında güç mücadeleleri yaşansa da, sanat, felsefe ve edebiyat alanlarında olağanüstü bir gelişme göze çarpar. Atina, demokrasisiyle ön plana çıkarak, Perikles Dönemi’nde altın çağını yaşar. Bu dönemde felsefe Sokrates ve Platon gibi isimlerle zirveye ulaşırken, Parthenon gibi mimari harikalar inşa edilir.
Ancak bu parlak dönemin gölgesinde, diğer önemli güç Sparta ile giderek büyüyen bir gerilim de mevcuttur. Atina’nın denizcilik gücü ve demokratik yapısı, Sparta’nın oligarşik gelenekleriyle temelden çatışmaktadır.
Peloponez Savaşı: Yunan Tarihinin Dönüm Noktası
M.Ö. 431 yılında patlak veren Peloponez Savaşı, Yunanistan’ın kaderini sonsuza dek değiştirir. Ticaret yolları, siyasi dengeler ve toplum yapısı bu uzun ve yıpratıcı savaştan derin bir şekilde etkilenir. Atina ile Sparta arasındaki çekişme, tüm Yunanistan’ı içine alan bir çatışmaya dönüşür.
Savaşın yıkıcı sonuçları, Yunan şehir devletlerinin gücünü tüketir ve bölgeyi dış güçlere karşı savunmasız bırakır. Bu dönem, Yunan tarihinde bir altın çağın sonu ve yeni bir dönemin başlangıcı olarak kabul edilir.
Thukydides: Fırtınada Yakalanan Tanık ve Bilgin
Thukydides’in hayatı ve eseri, Peloponez Savaşı ile iç içe geçmiştir. Atinalı bir general olarak savaşa katılan Thukydides, salgın hastalığa yakalanarak görevinden ayrılmak zorunda kalır. Bu dönemde, tarafsız bir gözlemci olarak savaşın seyrini takip etme ve tarihi kaydetme fırsatı bulur.
Thukydides’in tarih yazımındaki en önemli özelliklerinden biri, olayları kendi tecrübelerine ve tanıklıklarına dayandırmasıdır. Ayrıca, savaşın yıkıcı etkilerinden bizzat etkilenmesi, onun insan doğasına dair derin bir anlayış geliştirmesine yol açar.
Thukydides’in “Peloponez Savaşı Tarihi” adlı eseri, bilimsel tarih yazımının temellerini atması bakımından bir dönüm noktasıdır. Bu eserde, mitolojik anlatılardan ziyade, analitik düşünce, kanıt toplama ve tarafsız bir yaklaşım ön plana çıkarılarak, tarih yazımı yeni bir çağ başlatır.
Thukydides ve Peloponnesos Savaşı Tarihi
Açılış satırlarında Thukydides, Atina ile Sparta arasındaki Peloponnesos Savaşı hakkında yazdığını , “patladığı andan itibaren başladığını ve bunun büyük bir savaş olacağına ve kendisinden önceki savaşlardan daha değerli bir savaş olacağına inandığını” söylüyor.
O zamanlar Atina, demokratik siyasi sistemi ve onu zorlu bir güç haline getiren yenilikçi liderliğiyle büyük bir deniz gücüydü. Mora Yarımadası’nda ( Yunanistan ana karasının güney yarımadası ) bulunan Sparta, kara kuvveti olarak en güçlüydü. Hükümet sistemi katı militarizmi ve geleneğe bağlılığı destekliyordu. Thukydides, Spartalıların 430’da ilk önleyici saldırılarını yapmalarına neden olan şeyin Spartalıların Atina korkusu olduğunu öne sürüyor.
Çatışmanın ilk 10 yılı, Spartalıların yıllık kara baskınlarına Atina’nın deniz saldırılarıyla karşılık verdiğine tanık oldu. 422’de liderleri Cleon komutasındaki Atinalılar Amphipolis’i geri almak için başarısız bir girişimde bulundular. Hem Cleon hem de Spartalı general Brasidas savaşta öldü ve savaştan yorulan tarafları bir anlaşma müzakere etmeye zorladı.
Bunu huzursuz bir barış izledi, ancak altı yıl sonra Atina, Sparta’nın uzak Sicilya’daki müttefiki Syracuse’a karşı deniz yoluyla bir sefer başlattı. Bu felaketle sonuçlandı ve Atinalılar, Sicilya ve Spartalıların birleşik güçleri tarafından 413 yılında adadan sürüldü. Thukydides şöyle yazıyor: “Dedikleri gibi, filoları, orduları tamamen yok edildi; her şey yok edildi ve pek çok kişiden çok azı evine döndü.”
“Peloponnesos Savaşları Tarihi”nin son bölümü, isyanların, devrimlerin ve Spartalıların kazanımlarının eksik bir açıklamasıdır ve cümlenin ortasında kesilir. Savaşın son yıllarında Atina’nın bir dizi savaşta toplandığı ve kalan filosunun Aegospotami’de Lysander yönetimindeki Spartalılar tarafından harap edildiği görüldü. Atina 404’te Sparta’ya teslim oldu.
Thukydides’in Stili ve Temaları
Thukydides’in birden fazla kaynağı tek bir ikna edici seste birleştirmesi nedeniyle, kronolojileri ve anlatımı açısından “Peloponnesos Savaşı Tarihi” doğrudan bir düzyazı harikasıdır. Çalışmanın tamamlanan bölümlerinde anlatı, savaşan tarafların önde gelen liderlerinin konuşmalarıyla kesintiye uğruyor.
Thukydides, zaman zaman söylenenlerin yalnızca ana hatlarını ya da söylenmesi gerektiğini düşündüğü şeyleri kaydettiğine dikkat ediyor. Bu konuşmaların en büyüğü, örneğin Atinalı lider Perikles’in , şehrinde savaşta ölenler için yaptığı konuşma gibi, savaş siyaseti ve insan doğasının karmaşıklıkları hakkında kalıcı bir içgörü sunuyor.
Diğer zamanlarda, güçlü ve zayıf taraflar savaşın etiğini tartışırken konuşmalar diyaloglar oluşturur. Çatışmanın başlarından itibaren Mylitene konuşmaları, Atina’nın bir isyanı bastırırken merhameti seçme yeteneğini gösteriyor.
Sadece birkaç yıl sonrasına ait Melian diyalogu, tarafsız bir adanın liderlerinin hayatta kalmaları için Atina’ya yalvarışlarını kaydediyor. Atinalılar, Melos’un kendilerini rahatsız edecek hiçbir şey yapmamasına rağmen, sırf bunu yapabildikleri için onları yok etmekte haklı olduklarını söyleyerek cevap veriyorlar:
“Dünyanın gidişatında, hak yalnızca eşit güçte olanlar arasında söz konusudur.”
Thukydides, Herodot’a Karşı
Thukydides, Herodot’un aksine, Yunan tanrılarına tarihteki aktif aktörler olarak çok az atıfta bulunur ve olayları insani nedenleri açısından anlamayı tercih eder. Yine de, Atina’nın Sicilya’daki kaybının hem zayıf liderliğin mantıksal sonucu hem de toplumun ahlaki çöküşünün neredeyse kozmik bir cezası olduğu tutarlı bir anlatı oluşturuyor.
Thukydides’in tanrılara bakış açısının, Herodot’a kıyasla oldukça farklı olduğunu gözlemlemek ilginç. Thukydides, tarihi olayları insani etkenler üzerinden açıklamaya odaklanırken, Herodot tanrıları aktif aktörler olarak tasvir ediyor. Bu durum, her iki tarihçinin de farklı dünya görüşlerine sahip olduğunu gösteriyor olabilir.Ancak, Thukydides’in Atina’nın Sicilya’daki yenilgisine dair anlatısında, tanrıların rolü tamamen göz ardı edilmiyor. Thukydides, bu yenilginin hem zayıf liderliğin mantıksal bir sonucu hem de toplumdaki ahlaki çöküşün ilahi bir cezalandırılması olduğunu ima ediyor. Bu, Thukydides’in tanrıların varlığını tamamen reddetmediğini, ancak onların insan işlerine doğrudan müdahale etmediğini düşündüğünü gösteriyor olabilir.Sonuç olarak, Thukydides’in tanrılara bakış açısı karmaşık ve nüanslıdır. Herodot’a kıyasla daha az teistik bir bakış açısına sahip olsa da, tanrıların insan tarihi üzerinde hala belirli bir etkisi olduğuna inanıyor gibi görünüyor.
Thukydides’in Mirası
Thukydides’in tüm zamanların en büyük tarihçilerinden biri olarak şu anda dokunulmaz olan konumuna ulaşması birkaç nesil aldı. Birkaç on yıl sonra yaşayan ve aynı dönem hakkında yazan Aristoteles ondan hiç bahsetmez. MÖ 1. yüzyılda Cicero gibi yazarlar onu büyük bir tarihçi olarak ilan ettiler.
Sonraki yüzyıllarda eserin çok sayıda kopyası yapıldı ve bu da onun karanlık çağlardan sonra hayatta kalmasını sağladı. Rönesans’tan sonra , Thomas Hobbes’tan Friedrich Nietzsche’ye kadar siyaset felsefecileri, Thukydides’in net görüşünü ve realistin siyaset ve savaş konusundaki kavrayışını övdüler.
