Atlantis , Yunan filozof Platon (M.Ö. 429 – 347) tarafından anlatılan efsanevi bir şehirdir. İnanılmaz derecede zengin ve gelişmiş bir medeniyet olan Atlantis , denize sürüklendi ve o zamandan beri okuyucuların hayal gücünü etkileyen bir hikayenin içinde sonsuza kadar kayboldu. Platon’un yanı sıra arkeolojik kanıtlar veya kaynaklardan elde edilen önemli bilgiler olmadan efsane, cevaplardan çok sorular ortaya çıkarıyor.
Gerçek bir Atlantis var mıydı? Hikaye antik Minos uygarlığına mı dayanıyordu ? Şehri silip süpüren felaket Ege’deki Santorini’deki Thera patlaması mıydı, yoksa tüm hikaye Platon’un kendi şehri Atina’nın ihtişamını anlatmak ve açgözlü hale gelen şehirlerin başına gelenlere ahlaki bir örnek vermek için yazdığı bir kurgu muydu?
Eğer gerçek bir devlet olsaydı onu kim kurdu? Neden onun hakkında bu kadar az şey biliyoruz? Şimdi nerede? Bunların hepsi, akademisyenler ve tarih meraklıları tarafından sürekli olarak spekülasyon yapılan, ancak hiçbir tatmin edici yanıta ulaşılamayan sorulardır.
Platon’un Timaeus’u
Atlantis’in hikayesi ilk olarak Platon’un daha sonraki eserlerinden biri olan Timaeus’ta görülür. Diyaloğun başlığı, Güney İtalya’dan Sokrates’le ruhu tartışan kurgusal bir Pisagorcu filozof olan baş kahramanından geliyor.
Ancak bu özel diyalog felsefi bir diyalog değil, daha ziyade bir safsata egzersizidir ve Timaeus’un dünyanın yaratılışı üzerine son derece uzun bir monologunu içerir. Felsefi fikirler tartışılıyor ancak Platon’un fikirlerinin tam olarak ne olduğu ve hangilerinin sadece onun karakterlerine ait olduğu konusunda çok eski bir soru ortaya çıkıyor.
Atlantis ile ilgili pasaj aslında diyaloğun başlarında M.Ö. MÖ 460 ila 403. Önemli olan, Critias’ın, tüm Sofistler gibi (Platon’un Phaedrus diyaloğunda açıkladığı gibi), dinleyicinin dikkatini çekmek ve fikirlerin yalnızca özünü aktarmak için fikirlerini abartma ve süslemelerle sunmasıdır.
Her şey şeffaf değil, hiçbir şey kesin değil. Karmaşık felsefi fikirleri ifade etmek ve onları daha anlaşılır kılmak için gerekli edebi araçlara başvurulmalıdır. Atlantis mitini belki de bunu akılda tutarak okumak gerekir.
Critias’ın öyküsü , Critias’ı “uzun bir geçmişe dayanan” öyküsünü anlatmaya teşvik eden başka bir konuk Hermocrates ( Syracuse’dan tarihi bir general) tarafından tanıtılıyor. Critias , öyküsünün doğru olduğunu ve M.Ö. 640 – c. MÖ 560. Critias, öyküsünün “çok tuhaf ama yine de her kelimesi doğru” olduğunu kabul ediyor.
Solon’un bunu Critias’ın büyük büyükbabası olan arkadaşı Dropides’e anlattığını ve bunun aile nesillerine aktarıldığını söylüyor. Bize söylenene göre Solon bu hikâyeyi Mısır’a yaptığı seyahatlerde, özellikle de Sais’teki rahip alimlerden duymuş ve bunu yazıya dökmek istemiş ama bir türlü fırsat bulamamış.
Critias bu hikayeyi anlatmak istiyor çünkü bu, Atina’nın şimdiye kadarki en büyük başarılarından birini gösteriyor ancak Mısırlı rahiplere göre Platon’dan 9000 yıl öncesine ait çok eski olması nedeniyle ne yazık ki zamanla unutulmuş durumda.
Bu antik Atina’nın büyük başarısı Critias tarafından doğrudan Solon’la konuşan rahibin alıntısıyla anlatılıyor:
Kayıtlar, şehrinizin bir zamanlar tüm Avrupa ve Asya’ya karşı küstah yürüyüşünü aynı anda durdurduğu muazzam bir güçten söz ediyor; Atlantik Okyanusu’nun ötesinden ortaya çıkan bir güç. Çünkü o zamanlar bu okyanus geçilebilir durumdaydı, çünkü boğazın önünde sizin Herkül’ün Sütunları adını verdiğinizi söylediğiniz bir ada vardı.
Bu ada, Libya ve Asya’nın (o zamanki Yunanlılar için Asya, Nil’den Hellespont’a kadardı) toplamından daha büyüktü ve o dönemde seyahat eden insanların diğer adalara geçişini sağlıyordu. Bu adalardan, diğer taraftaki gerçek denizi çevreleyen tüm kıtaya seyahat edilebilir.
Bahsettiğimiz boğazın içindeki her şey, girişi dar olan bir limandan başka bir şey değil, oysa dışarısı aslında bir okyanus ve onu dört bir yanından kucaklayan kara, kıta olarak adlandırılmayı gerçekten hak ediyor. Şimdi bu Atlantis Adası’nda büyük ve muhteşem bir kraliyet gücü kendini kurdu ve adanın tamamını değil, diğer adaların çoğunu ve kıtanın bazı kısımlarını da yönetti.
Üstelik egemenlikleri boğazın içine kadar, Libya’dan Mısır’a, Avrupa’da Tiren’e (orta İtalya) kadar uzanıyordu. Artık bir gün bu güç bütün gücünü toplayıp, bir çırpıda sizin bölgemiz ve bizim bölgemiz dahil, boğazın içindeki tüm toprakları köleleştirmeye koyuldu.
İşte o zaman Solon, şehrinin gücü tüm insanlığın görebileceği şekilde mükemmellik ve güçle parlıyordu. Ruhunun asaleti ve tüm savaş sanatlarını kullanma becerisiyle herkesten üstün olarak Yunan davasının liderliğine yükseldi. Daha sonra müttefikleri tarafından terk edilerek yalnız kalmaya zorlandı ve aşırı tehlike noktasına ulaştı.
Yine de işgalcileri yendi ve zafer anıtını dikti. Henüz köleleştirilmemiş olanların köleleştirilmesini önledi ve Herkül’ün sınırları içinde yaşayan geri kalanımızı cömertçe serbest bıraktı. Bir süre sonra aşırı şiddetli depremler ve su baskınları meydana geldi ve dayanılmaz bir gün ve gecenin başlamasından sonra, tüm savaşçı gücünüz bir anda yerin altına battı ve Atlantis Adası da aynı şekilde denizin altına batarak ortadan kayboldu.
İşte bu yüzden o bölgedeki okyanus, sığ derinlikteki bir çamur tabakası tarafından engellendiği için şu anda bile seyredilemez ve keşfedilemez hale geldi.
Critias daha sonra, önceki gün Sokrates’le (muhtemelen Cumhuriyet ) yaptığı tartışmanın ve büyük filozofun önerdiği ideal şehir ve siyasi kurumlar hakkındaki konuşmanın kendisine hikayeyi hatırlattığını açıklıyor. Daha sonra hikayeyi o günkü tartışmanın temeli olarak kullanmayı önerir.
Sokrates, bunun tam da Atina’nın koruyucu tanrıçası Athena’nın kutlanması olduğu konusunda hemfikirdir ve ayrıca Sokrates, “bunun uydurma bir hikaye değil, gerçek bir anlatım olduğunu” söyler. Aslında Atlantis’ten bir daha bahsedilmiyor ve Timaeus evrenin ve insanlığın kökeni hakkında uzun bir konuşma yapmaya devam ediyor. Diğer karakterlerin hiçbiri bir daha konuşmuyor.
Platon’un Critias’ı
Atlantis hikayesi, Platon’un , adını öykücü Timaeus’lu Sofist’ten alan diyalog olan Critias’ta bu kez daha ayrıntılı olarak yeniden ortaya çıkıyor.
Bu çalışma Timaeus’un konuşmasının devamı niteliğindedir ve şimdi Critias, Sokrates’in ideal devletine ilişkin teorileri gerçek bir şehir, yani 9000 yıl önceki Atina şehri bağlamında sunacaktır. Böylelikle bu kurumların Atinalıların Atlantis’teki teknolojik açıdan gelişmiş bir medeniyeti yenmelerine ve sonrasında refaha ulaşmalarına nasıl olanak sağladığını gösterecek.
Critias’ın konuşması Atina ile Atlantis arasındaki savaşa kadar gitmediği ve hikayenin ortasında kaldığı için diyalog eksiktir ve dördüncü karakter Hermokrates, Sokrates’in başlangıçta şunu belirtmesine rağmen konuşma sırası kendisine gelmemektedir.
Critias konuşmasına şöyle başlıyor:
En başta, Herkül’ün sütunlarının dışında yaşayan halklar ile içinde yaşayanlar arasında bir savaşın çıktığı kaydedilen zamandan bu yana, çok kaba bir ifadeyle yaklaşık 9.000 yıl geçtiğini hatırlamalıyız. Şimdi bu savaşı anlatmam gerekiyor.
Şimdi bu Atina şehrinin [ Akdeniz ] halklarının hükümdarı olduğunu ve tüm savaş boyunca savaştığını söylediler . Ayrıca Atlantis adasının krallarının diğer halkların hükümdarları olduğunu da söylediler. Bu ada, [ Timaeus’ta ] söylediğimiz gibi , bir zamanlar hem Libya’nın hem de Asya’nın toplamından daha büyüktü.
Ancak şimdi depremler nedeniyle büyük Okyanus’a çökmüş ve Yunan sularından Büyük Okyanus’a yelken açacak denizcilerin geçişini engelleyen geniş bir çamur denizi oluşturmuş ve bu nedenle artık gemi seferleri yapılamamaktadır.
Atlantis, tanrılar Athena ve Hephaistos’a Atina’yı yönetmeleri için nasıl verildiği, o şehrin ilk dönemleri ve antik krallarının anlatılmasından birkaç sayfa sonra yeniden ortaya çıkıyor :
Böylece Poseidon, Atlantis adasını mülklerinden biri olarak aldı ve ölümlü bir kadından doğurduğu çocukları için adanın anlatacağım belli bir yerinde barınma yerleri kurdu.
Daha sonra Atlantis’in uzun ve ayrıntılı bir açıklaması geliyor. Ada dağlıktı ve doğrudan denizden yükseliyordu. Poseidon’un halkını korumak için yarattığı deniz ve kara halkalarıyla çevrili merkezi bir tepeye sahip verimli merkezi ovalara sahipti.
Bize ilk kralın Atlas olduğu ve bu nedenle karaya Atlantis, çevresindeki okyanusa da Atlantik denildiği söylendi . Irk birçok nesil boyunca zenginleşti ve Akdeniz çevresindeki toprakları fethettiler.
Atlantis ülkesi ağaçlar, metaller, bol miktarda yiyecek üretiyordu ve filler de dahil olmak üzere birçok canlının yaşadığı bir yerdi.
Atlantis halkı iyi yaşadı, hayvanları evcilleştirdi, ürünlerini suladı, limanlar ve güzel tapınaklarla şehirler inşa edildi, adanın etrafındaki deniz halkalarını birleştirmek için duvarları ve kapıları olan köprüler ve kanallar inşa edildi. Bunlar daha sonra bronz ve kalayla süslendi ; kaynakların bolluğu böyleydi.
Şehrin merkezinde, tamamı gümüşle kaplanmış ve çatısı fildişinden yapılmış bir Poseidon tapınağı vardı. Daha sonra kompleksin tamamı saf altından bir duvarla çevrelendi ve altın heykellerle süslendi. Şehirde sıcak ve soğuk su çeşmeleri, hamamlar, spor salonları, at yarışı pisti ve devasa bir savaş gemisi filosu vardı. Nüfus muazzamdı ve ordu 10.000 savaş arabasından oluşan bir kuvvet konuşlandırabiliyordu.
Daha sonra dini uygulamalar anlatılıyor ve bunlar boğaların kovalanmasını ve kurban edilmesini içeriyor.
Basitçe söylemek gerekirse, Atlantis’teki bu yarış şimdiye kadar görülen en kalabalık, teknolojik açıdan en gelişmiş, en güçlü ve en müreffeh yarıştı. Ancak düşüşleri hızlı ve dramatik olacaktır:
Ancak içleri, mala ve güce karşı haksız bir şehvetle doluydu. Ancak kanunlara göre kral olarak hüküm süren tanrıların tanrısı Zeus , bu durumu açıkça görebildiğinden, bu soylu ırkın bu sefil durumda olduğunu gözlemlemiş ve onları cezalandırmaya ve sonuç olarak onları daha dikkatli ve uyumlu hale getirmeye karar vermiştir. onların cezası.
Bu amaçla tüm tanrıları, evrenin ortasında bulunan ve nesilde payı olan her şeye yukarıdan bakan en şerefli mekanlarına çağırdı. Ve onları bir araya toplayınca şöyle dedi:
Ve hikaye burada kesintiye uğruyor ve Critias’ın metni bitiyor. Ancak Critias ve Timaeus’taki önceki referanslardan Atlantis’in bir savaşta Atinalılar tarafından mağlup edildiğini ve Atlantis’in depremler ve su baskınları nedeniyle bir daha asla görülmeyecek şekilde denize sürüklendiğini biliyoruz.
Atlantis’in yorumlanması
O halde Platon, en azından görünürde, Atlantis’in öyküsünü sadece antik Atina’nın büyük bir şehir olduğunu ve hukukun üstünlüğüne sahip halkının saldırgan bir yabancı güce karşı özgürlüklerini savunabildiğini göstermek için tanıtıyor.
En azından karakter Critias’ın niyeti budur. Hikayenin kesinlikle ahlaki bir yanı da var; zenginlik ve güç hırsının yalnızca yıkıma yol açacağı.
Bir metafor olarak, Atlantis hikayesi ve Atina’nın zaferi, Yunanlıların Darius’un işgalci Pers ordusunu mağlup ettiği M.Ö. 490’daki Maraton Savaşı’nı temsil ediyor olabilir. Yunanlıların, centaurlar gibi efsanevi yaratıklar olarak temsil edilen ‘barbarlarla’ savaştığı metaforu, Platon’dan önceki Yunan sanatında zaten belirgindi.
‘Yalnız kalmak zorunda olmak’ ifadesi Spartalıların Maraton’daki yokluğuna mı gönderme yapıyor acaba?
Peki Atlantis’in fiziksel konumu ne olacak? Pek çok kişi adanın ve onun yok oluşunun, geç Tunç Çağı’nda Ege adası Thera’da meydana gelen, söz konusu kültürü yok eden ve adanın çoğunu batıran volkanik patlama, depremler ve bunun sonucunda meydana gelen tsunamilerden ilham aldığını düşünüyor.
Geniş ticaret ağı ve güzel sanatlarıyla Thera, çağdaş uygarlıklar tarafından mutlaka ileri ve müreffeh kabul edilirdi. Bu şok edici yok oluşu hatırlamanın renkli bir efsaneden daha iyi bir yolu var mı? Atlantis’in dik dağ tanımı kesinlikle volkanik bir ada tanımına uyuyor ancak Atlantik’teki büyüklüğü ve konumu Thera’ya uymuyor.
Sonra Atlantis’te boğaların kovalanıp kurban edilmesinden bahsediliyor. Bu , boğa atlamanın, tapınmanın ve ikonografinin arkeolojik kayıtlara yayıldığı Minos Girit’indeki iyi belgelenmiş uygulamalara atıfta bulunabilir mi ?
Pek çok bilim insanına göre Platon’un bir sonraki diyaloğunun başlığı (tesadüfen mi?) Platon’un yasa yapma becerilerine hayran olduğu adanın efsanevi kralının adını taşıyordu.
Daha Sonraki Yazarlar
Platon’dan sonraki diğer antik yazarlar, Crantor’dan (M.Ö. 335-275) başlayan Atlantis hikayesiyle ilgilendiler. Platon Akademisi’nde Timaeus hakkında ünlü bir yorum yazan ve Atlantis hikayesinin kelimenin tam anlamıyla doğru olduğunu savunan bir filozoftu .
Atlantis , Solon’un biyografisinde ünlü kanun koyucunun hikayeyi gelecek nesiller için belgelemek istediğini yineleyen Yunan biyografi yazarı Plutarch’ın (MS 45 – MS 125) çalışmalarında yeniden ortaya çıkıyor :
Solon ayrıca, Mısır’daki Sais’in bilgili adamlarından duyduğuna göre konunun Atina ile özel bir bağlantısı olduğu için, kayıp Atlantis’in öyküsünü veya efsanesini ele alan uzun bir şiir yazmaya çalıştı. Ancak sonunda, Platon’un önerdiği gibi zaman yetersizliğinden değil, yaşından ve bu görevin kendisine çok fazla geleceğinden duyduğu korkudan dolayı bu işten vazgeçti.
Ve bu, yüzyıllar boyunca, Rönesans ve Francis Bacon’un Yeni Atlantis’i , Thomas More’un Ütopyası aracılığıyla ve sayısız yeniden anlatım ve süslemeyle ve akla yatkından gülünç olana kadar ortaya atılan teorilerle günümüze kadar devam ediyor. tartışıldı, reddedildi ve yeniden tartışıldı.
Atlantis’in öyküsü, yanıt olarak yalnızca kışkırtıcı hipotezlerin yer aldığı pek çok soruyu geride bırakıyor. O halde belki de Platon’un tarihçi değil, filozof olduğunu, düşüncelerini ifade ederken sık sık benzetme ve metaforlar kullandığını ve kendi sözleriyle Critias’ın ağzından söylediğini hatırlasak iyi olur:
Sanırım hepimizin söylediği her şeyin bir tür temsil ve benzetme girişimi olması kaçınılmazdır” ( Critias 107b).
