Batara Guru: Endonezya’nın Yüce Bilge Tanrısı

Batara Guru, Endonezya’nın Javanese ve Balinese mitolojisinde Shiva’nın yerel biçimi olarak kabul edilen yüce bir tanrıdır. Sanskrit kökenli adı, kudretli bir öğretmen anlamına gelir. Wayang gölge tiyatrosunda, kahyangan’ın hâkimi olarak, Dewi Uma ile eşi ve Batara Kala, Dewi Sri gibi soylarıyla tanınır. Java’da Meru Dağı efsanelerine göre adanın sabitlenmesini sağlayan tanrıdır. Modern Endonezya’da hâlâ kültürel ve ritüel öneme sahiptir.

Endonezya takımadalarının zengin ve karmaşık kültürel dokusu, yüzyıllardır farklı inanç sistemlerinin etkisi altında şekillenmiştir. Hinduizm, Budizm, İslam ve yerel animist geleneklerin birleşimi, eşsiz bir mitoloji yaratmıştır. Bu mitolojinin en merkezi ve saygıdeğer figürlerinden biri, genellikle tanrıların en yücesi ve evrenin hakimi olarak kabul edilen Batara Guru‘dur. Özellikle Java ve Bali adalarında etkili olan bu figür, Wayang Kulit (gölge oyunu) geleneğinde ayrılmaz bir parçadır ve kozmik düzenin, bilginin ve otoritenin sembolüdür.

Sanskrit Kök

Batara Guru adının kökeni, Endonezya’nın erken dönemlerdeki Hint etkisiyle yakından ilişkilidir. İsim, iki ayrı kelimeden oluşur: “Batara” ve “Guru”.

“Batara” kelimesi, Sanskritçe’deki “bhattara” kelimesinden türemiştir. “Bhattara”, lord, efendi, yüce kişi veya saygıdeğer kimse gibi anlamlara gelir. Endonezya bağlamında “Batara”, genellikle tanrısal ve yüce varlıkları tanımlamak için kullanılır. Örneğin, Endonezya mitolojisindeki diğer tanrılar genellikle “Batara” unvanıyla anılırlar (Batara Wisnu, Batara Brahma vb.). Bu unvan tek başına bile Batara Guru‘nun ilahi ve üstün statüsünü vurgular.

“Guru” kelimesi de Sanskritçe kökenlidir ve orijinal anlamı “ağırlık” veya “önem”dir. Zamanla bu kelime, ruhsal öğretmen, bilge kişi, üstat veya saygıdeğer hoca anlamlarını kazanmıştır. Hinduizm’de Guru, bilgi ve aydınlanmayı aktaran kişi olarak büyük bir saygı görür.

Bu iki kelimenin birleşimi olan “Batara Guru“, tam anlamıyla “Yüce Öğretmen Lord” veya “Soylu Bilge Efendi” gibi anlamlara gelir. Bu isim, onun sadece evrenin yöneticisi olmakla kalmayıp, aynı zamanda tanrıların ve insanların rehberi, bilge bir hükümran ve kozmik bilginin kaynağı olduğunu da yansıtır. Adı, onun yalnızca gücünü değil, aynı zamanda bilgeliğini ve öğretici rolünü de öne çıkarır. Bu isim, onun genellikle Hinduizm’deki Büyük Tanrı Shiva ile özdeşleştirilmesinin nedenlerinden biridir, zira Shiva hem bir yaratıcı hem de yoganın, meditasyonun ve bilginin kaynağıdır, sıklıkla “Adi Guru” (İlk Guru) olarak anılır. Endonezya mitolojisindeki Batara Guru figürü, Shiva’nın bu yönlerini güçlü bir şekilde taşır.

İlk Görünümler: Javanese Wayang Kulit Sahnesi

Batara Guru‘nun Endonezya kültüründeki en canlı ve popüler görünümlerinden biri, şüphesiz Javanese Wayang Kulit, yani Cava gölge oyunudur. Wayang Kulit, sadece bir performans sanatı değil, aynı zamanda toplumsal değerlerin, ahlaki derslerin ve Endonezya mitolojisinin aktarıldığı önemli bir araçtır.

Wayang Kulit sahnesinde Batara Guru, genellikle tanrılar aleminin en üst düzeydeki figürü olarak tasvir edilir. Genellikle “Sang Hyang Jagad Nata” (Evrenin Kralı) veya “Sang Hyang Guru” (Yüce Öğretmen) gibi unvanlarla anılır. Kuklası (wayang), diğer tanrılarla karşılaştırıldığında genellikle daha zarif ve heybetlidir. Klasik tasvirlerde, Batara Guru dört kollu olarak gösterilebilir, bu onun ilahi gücünü ve çok yönlülüğünü simgeler. Bazen binek hayvanı Nandi (ilahi boğa) üzerinde otururken tasvir edilir, bu da Hinduizm’deki Shiva ile olan güçlü bağlantısını gösterir.

Wayang hikayelerinde Batara Guru‘nun rolü çeşitlidir. Genellikle ilahi düzenin koruyucusu, tanrılar arasındaki anlaşmazlıkların hakemi ve önemli kararların vericisi olarak görülür. Olay örgüsünde, tanrıların dünyası Kahyangan’da oturur ve genellikle kriz zamanlarında veya kahramanların ilahi yardıma ihtiyaç duyduğunda devreye girer. Karakteri hem yüceliği hem de bazen insani zayıflıkları (öfke, kıskançlık gibi) gösterebilir, bu da onu izleyiciler için daha relatable kılar.

Batara Guru‘nun Wayang’daki sahneleri genellikle Kahyangan’daki yüce mecliste geçer. Burası, tanrıların toplandığı, evrenin işlerinin konuşulduğu ve önemli kararların alındığı yerdir. O, genellikle bu meclisin başında başkanlık eder. Wayang ustası (dalang), Batara Guru‘nun karakterini ses tonu, dil ve hareketlerle büyük bir saygı ve incelikle yansıtır. Onun diyalogları genellikle bilgelik, otorite ve kozmik gerçekler üzerine odaklanır.

Wayang Kulit’teki varlığı, Batara Guru‘nun sadece kutsal metinlerde yer alan soyut bir figür olmadığını, aynı zamanda Endonezya halkının kültürel bilincinde canlı ve etkileşimli bir karakter olduğunu göstermektedir. Onun hikayeleri, nesilden nesile aktarılarak Endonezya’nın manevi ve ahlaki mirasının korunmasına yardımcı olmuştur.

Kahyangan’ın Egemenliği ve Triloka Hakimiyeti

Endonezya mitolojisinde, özellikle Cava ve Bali’de, evren genellikle üç ana âleme (Triloka) ayrılır:

1. Svastraloka / Kahyangan: Tanrıların, ilahi varlıkların ve yüce benliklerin yaşadığı en üst âlem.
2. Martyaloka: İnsanların, canlıların ve maddi dünyanın bulunduğu orta âlem (Dünya).
3. Bhur Loka / Naraka: Alt âlemler, yeraltı dünyası veya bazen cehennem olarak da anılır, genellikle kötü ruhların ve cezalandırılanların yeridir.

Bu üç âlemin en üstünde, tanrıların diyarı olan Kahyangan yer alır ve bu diyarın mutlak egemeni Batara Guru‘dur. O, Kahyangan’ın yüce meclisine başkanlık eder ve diğer tanrılar (Batara Brahma, Batara Wisnu, Batara Indra, Batara Bayu vb.) onun otoritesi altındadır.

Batara Guru‘nun hakimiyeti sadece Kahyangan ile sınırlı değildir; o aynı zamanda Triloka’nın tamamı üzerinde nihai otoriteye sahiptir. O, kozmik düzeni (dharma) korumakla, dengeyi sağlamakla ve evrenin işleyişini yönetmekle sorumludur. Hem tanrıların hem de insanların kaderi üzerinde söz sahibidir ve çoğu zaman olaylara müdahale ederek kozmik düzeni yeniden tesis eder veya önemli dönüşümleri başlatır.

Bu rolüyle Batara Guru, Hinduizm’deki Shiva’nın “Mahadeva” (Yüce Tanrı) veya “Ishvara” (Kontrol Eden) rolüne benzer. Shiva gibi o da hem yaratıcı, hem koruyucu hem de yok edici potansiyele sahiptir, ancak Endonezya bağlamında genellikle düzeni sağlayan ve bilgelik bahşeden yönü daha fazla vurgulanır. Kahyangan’daki konumu, onu tüm varoluşun zirvesine yerleştirir ve onun kararları genellikle sorgulanamaz kabul edilir.

Batara Guru‘nun yönetimi, sadece fiziksel veya metafiziksel alanları kapsamaz, aynı zamanda ahlaki ve ruhsal düzeni de içerir. O, doğruluğun, adaletin ve kozmik yasanın temsilcisidir. Wayang hikayelerinde, onun adaletsizliğe veya kaosa karşı müdahale ettiği sahneler sıkça yer alır. Onun egemenliği, Endonezya toplumunda iyi yönetişim, bilgelik ve ilahi otoriteye saygı kavramlarıyla yakından ilişkilidir.

Siboru Uma ile İttifak ve Soy Bağları

Batara Guru‘nun hayatındaki en önemli figürlerden biri, eşi ve ilahi konsortu olan tanrıçadır. Kullanıcının belirttiği “Siboru Uma” ismi, muhtemelen Batara Guru’nun eşi Batari Uma’ya (veya Parvati’ye) atıfta bulunmaktadır. Batari Uma, Endonezya mitolojisinde de Hinduizm’deki eşi Parvati gibi, Batara Guru‘nun (Shiva’nın) tamamlayıcısıdır. O, dişilik enerjisini, yaratıcılığı ve bazen de korkunç gücü temsil eder.

Batari Uma ve Batara Guru arasındaki ilişki, tanrısal bir evliliğin idealini yansıtır, ancak aynı zamanda karmaşıklıkları da içerir. Wayang ve diğer mitlerde, ilişkileri sevgi, bilgelik ve işbirliğine dayanır. Batari Uma, sık sık Batara Guru‘ya öğütler veren, onun kararlarında etkili olan ve kendi başına önemli güçlere sahip olan bir figür olarak tasvir edilir.

Ancak, Batari Uma’nın karanlık ve korkutucu bir yönü de vardır: Batari Durga. Durga’nın kökenine dair çeşitli mitler bulunur. Bir anlatıya göre, Batari Uma, Batara Guru‘ya karşı geldiği veya bir hata yaptığı için öfkelenir veya lanetlenir ve korkunç bir form alır. Bu form, genellikle cüzzamlı, çirkin veya korkunç bir tanrıça olan Batari Durga’dır. Durga, yeraltı dünyasıyla, büyülerle ve yıkım gücüyle ilişkilidir. Bu mit, aynı ilahi varlığın hem yaratıcı/yapıcı (Uma/Parvati) hem de yıkıcı/dönüştürücü (Durga) yönlerini nasıl bünyesinde barındırdığını gösterir, bu da Shiva’nın kendi doğasıyla paralellik gösterir.

Batari Uma/Durga ile Batara Guru‘nun ittifakı ve soy bağları, Endonezya mitolojisinin temelini oluşturur. Onlar sadece ilahi bir çift değil, aynı zamanda birçok diğer önemli ilahi figürün de ebeveynidirler. Çocukları aracılığıyla soy ağacı genişler ve evrenin farklı yönlerini yöneten tanrıları içerir. Bu aile bağları, tanrılar arasındaki ilişkileri, çatışmaları ve işbirliklerini anlatan Wayang hikayelerinin ve mitlerin merkezindedir. Onların hikayeleri, hem kozmik düzenin işleyişini açıklar hem de aile içi dinamikler, sorumluluklar ve sonuçlar hakkında ahlaki dersler sunar.

Çocukları: Batara Kala, Bayu, Sambu ve Sri

Batara Guru ve Batari Uma (veya Parvati/Durga)’nın birçok çocuğu vardır ve her biri Endonezya mitolojisinde kendi önemli rolüne sahiptir. En bilinenlerinden bazıları şunlardır:

1. Batara Kala: Belki de Batara Guru‘nun çocukları arasında en meşhur ve en karmaşık olanıdır. Onun doğuşu genellikle bir felaketle veya ilahi bir hatayla ilişkilendirilir. Bir mite göre, Batara Guru‘nun cinsel enerjisi veya menisi, uygun olmayan bir zamanda denize veya yeryüzüne düşer ve bu anormal enerji yoğunlaşarak korkunç görünümlü, sürekli aç olan Batara Kala’yı yaratır. Batara Kala, zamanın, yıkımın ve şanssızlığın tanrısıdır. Genellikle uğursuz olaylarla, özellikle de çocukları (özellikle belirli bir doğum gününde doğanları) yeme arzusuyla ilişkilendirilir. Wayang’da, Batara Kala’nın yenilmez olduğu veya belirli dualarla (ruwatan) sakinleştirilebildiği hikayeler anlatılır. Onun karakteri, evrendeki kaçınılmaz yıkım döngüsünü ve her şeyin Batara Guru’nun nihai kontrolü altında bile mükemmel olmadığını temsil eder.
2. Batara Bayu: Rüzgarın, havanın ve yaşam gücünün tanrısıdır. Batara Bayu, genellikle gücü, hızı ve erişilmezliğiyle tanınır. O, aynı zamanda Wayang’daki önemli kahramanlardan biri olan Bima’nın (Bhima) babasıdır (mitolojik birleşmeler veya ilahi müdahaleler yoluyla). Batara Bayu, sık sık ilahi mesajları ileten veya belirli görevleri yerine getiren bir haberci gibi davranır. Onun varlığı, nefesin ve hareketin temel gücünü simgeler.
3. Batara Sambu: Endonezya mitolojisindeki tanrılar pantheonunda yer alan Batara Sambu, genellikle Hinduizm’deki Shiva’nın sekiz tezahüründen (Asta Dik Bala) biri olan Sambhu ile ilişkilidir. Bu sekiz tezahür, genellikle evrenin farklı yönlerini veya elementlerini temsil eder. Batara Sambu’nun spesifik rolü mitlere göre değişebilir, ancak o genellikle Batara Guru‘nun yakın çevresindeki önemli ilahi figürlerden biridir ve kozmik düzenin belirli bir yönünü denetler.
4. Dewi Sri: Pirinç, bereket ve refah tanrıçasıdır. Dewi Sri, Endonezya’nın tarıma dayalı toplumları için hayati öneme sahiptir. Onun doğuşu da ilginç mitlere dayanır. Bir anlatıya göre, Dewi Sri, bir ilahi varlığın (bazen Tuna Wulung adlı gizemli bir yaratık, bazen Batara Guru’nun kendisinin bir tezaürünün) ölümünden sonra onun vücudundan filizlenen pirinç bitkisinden doğmuştur. Bu mit, yaşamın ölümden, bereketin ise fedakarlıktan nasıl doğduğunu simgeler. Dewi Sri’nin figürü, mahsulün başarısı, gıda güvenliği ve genel refahla doğrudan ilişkilidir ve Endonezya’da ona adanmış birçok ritüel ve tapınak bulunur.

Bu çocuklar, Batara Guru‘nun soy ağacının sadece birkaç örneğidir. Diğer tanrılar ve ilahi varlıklar da genellikle Batara Guru’nun soyundan gelir veya onunla yakın ilişki içindedir. Bu geniş aile yapısı, Endonezya mitolojisinin karakterlerinin birbirine nasıl bağlı olduğunu ve kozmik hiyerarşiyi nasıl oluşturduğunu gösterir.

Dünyanın Yerleşimi

Batara Guru‘nun sadece tanrılar aleminin ve kozmik düzenin hakimi olmakla kalmayıp, aynı zamanda fiziksel dünyanın şekillenmesinde de rol oynadığını gösteren önemli bir mit bulunmaktadır. Bu mit, özellikle Java adasının oluşumu ve istikrar kazanmasıyla ilgilidir.

Efsaneye göre, dünya yeni yaratıldığında Java adası dengesizdi. Sürekli olarak sallanıyor, devriliyor ve dalgalanıyordu. Bunun nedeni, adanın henüz temelinin sağlam olmamasıydı; adeta su üzerinde yüzen, sabitlenmemiş bir tekne gibiydi. Bu dengesizlik, adada yaşayan canlılar için büyük bir tehlike oluşturuyordu ve yerleşimi imkansız hale getiriyordu.

İnsanların ve diğer canlıların acı çektiğini gören Batara Guru ve yüksek tanrılar, bu sorunu çözmek için bir araya geldiler. Dünya’nın stabilize edilmesi gerektiğine karar verdiler. Çözüm olarak, evrenin merkezindeki veya tanrıların diyarındaki (bazen Hindistan’daki) büyük ve kutsal Meru Dağı’nın bir parçasını Java’ya taşımaya karar verdiler. Meru Dağı (veya Mahameru), hem Hindu hem de Budist kozmolojisinde dünya eksenini ve evrenin merkezini temsil eden devasa, kutsal bir dağdır.

Batara Guru‘nun komutası veya onayıyla, tanrılar Meru Dağı’nın bir parçasını alıp Java adasının üzerine getirdiler. Dağın ağırlığı ve kutsallığı, adayı sabitledi ve sallanmasını durdurdu. Bu aktarılan dağın, bugün Doğu Java’da bulunan ve Endonezya’nın en yüksek yanardağlarından biri olan Semeru Dağı olduğuna inanılır. Semeru Dağı, bu mite göre, Java’nın ‘çivisi’ veya ‘temeli’ olarak kabul edilir.

Özet Bilgiler

Batara Guru, “noble lord” anlamına gelen Sanskritçe kökenli bir isimle anılır ve Hindu Shiva’nın Endonezya’daki yorumu olarak öne çıkar. Wayang kulit sahnesinde dört kollu, mavi boyunlu ve sabit duruşlu olarak tasvir edilir.

Üç dünyayı (triloka) yöneten bu tanrı, tanrıların yaşadığı Kahyangan âleminin hükümdarıdır. Eşi Dewi Uma’dır; Batara Kala (ölüm tanrısı) ve yeryüzüyle ilişkilendirilen Dewi Sri onun çocuklarındandır.

Tantu Pagelaran anlatısında Java Adası’nın merkezine Meru Dağı’nın yerleştirilmesi, Batara Guru’nun emriyle gerçekleşir. Vishnu, bu görevi yerine getirirken Meru’yu dev bir kaplumbağa üzerine oturtur.

Günümüzde Bali, Java ve Sumatra’da hâlen saygı gören Batara Guru; ritüellerde, danslarda ve gölge oyunlarında önemli bir figürdür. Aynı zamanda Hindu-Budist sentezinin de önemli bir kültürel temsilidir.