Bitu, Mezopotamya’nın derinliklerinde, yeraltı dünyasının kapıcısı olarak görev yapan küçük ama önemli bir tanrıdır. Adı, Akad kökenli olup, hem Sümer hem de Akad metinlerinde farklı yazım biçimleriyle yer bulmuştur. Bitu’nun adı, Sümerce’deki D NE.TI yazımıyla ifade edilse de, eski kaynaklarda “Neti” olarak okunmuş; modern bilimde ise “Bitu” veya “Bidu” olarak kullanılmaktadır. Bu iki farklı yazım, onun farklı yazı biçimlerinin zaman içinde nasıl değiştiğine işaret ederken, tanrının yeraltı dünyasındaki rolünü de yansıtmaktadır.
Bitu veya Bidu (eskiden Neti veya Nedu olarak okunurdu ) yeraltı dünyasının kapıcısı olarak görev yapan küçük bir Mezopotamya tanrısıydı. Akad kökenlidir, ancak Sümer kaynaklarında da yer almaktadır. Geç dönem metni olan Asur Prensi’nin Yeraltı Dünyası Vizyonu, Bitu’yu aslan başlı, kuş ayaklı ve insan elleri olan melez bir yaratık olarak tanımlıyor.
İsim ve Etimoloji
Bitu’nun adı, Akadca kökenli olup, “açmak” anlamına gelen “petû” kelimesinin emir kipinden türetilmiştir. Bu etimoloji, yeraltı dünyasının kapısının “açılması” fikrini çağrıştırır. Bazı araştırmacılar, Bitu’nun isminin Akadca kökenli olabileceğini, çünkü bu kavramın yeraltı dünyasının bir şehir gibi düzenlenmiş ve sağlam bir yapıya sahip olduğunu anlatan eski metinlerde yer bulduğunu öne sürmektedirler. Diğer yandan, Bitu’nun daha eski yazımları, yazıcı hataları ya da dilsel değişimlerin etkisiyle zaman içinde evrilmiş olabilir.
Bitu ismi, 1982’de Antoine Cavigneaux ve Farouk al-Rawi tarafından hece yazımı Bitu (bi-tu) olarak tanımlanmış ve pek çok başka yazım biçimiyle birlikte doğruluğu kanıtlanmıştır. Bu yazımların arasında bí-ti, bí-du 8, bí-duḫ ve bi-ṭu–ḫi gibi çeşitli formlar yer alır. Michael P. Streck ise, du 8 içeren formların, “gevşetmek” anlamına gelen bir cirit işaretiyle bağlantılı olduğunu ve Sümerce’deki kapıcı kelimesi “ì-du 8” ile ilişkilendirilmesi gerektiğini savunmuştur.
Bitu’nun Görevi ve Rolü
Bitu’nun birincil işlevi, yeraltı dünyasının kapıcısı olmaktır. Bu görevi Sümer metinlerinde “ì-du 8” olarak ifade edilirken, Akadca’da “idugallu” (büyük kapıcı) olarak belirtilir. Kapıcı figürü, mezopotamya mitolojisinde önemli bir yer tutar; çünkü kapılar, sınırları ve geçiş yerlerini simgeler. Bitu, yeraltı dünyasında yalnızca bir bekçi değil, aynı zamanda ölüler ve hayaletler için bir denetleyici ve düzenleyicidir. Bazı büyülerde, ruhların yeraltı dünyasına gönderilmesi amacıyla Bitu’nun kontrolünü sağlamak için formüller kullanılmıştır.
Mitolojik Bağlamda Bitu
Bitu’nun adı, yeraltı dünyasına dair bazı efsanevi metinlerde yer alır. Örneğin, İnanna’nın İnişi adlı efsanede, Bitu, ölüler diyarına gelen tanrıçanın varışını Ereşkigal’a duyuran ilk figürdür. Ayrıca, İnanna’ya yeraltı dünyasının yedi kapısından her biri için farklı giysilerini çıkarmasını söyler. Bu motif, yeraltı dünyasındaki kapıların çokluğuna dair bir inancı yansıtır ve genellikle Bitu’nun görevine dair olan sembolizm ile ilişkilendirilir.
Yeraltı dünyasının kapı bekçilerinden bahseden metinler, Bitu’nun en önemli ve ilk kapıcılardan biri olarak vurgulanır. Ur-Namma’nın Ölümü adlı metinde, Bitu doğrudan anılmasa da, yeraltı tanrılarının arasında yedi isimsiz kapı bekçisi olduğu belirtilir. Bu detay, İnanna’nın İnişi’nde yer alan yedi kapı motifine bir göndermedir.
Bitu’nun en dikkat çekici olduğu metinlerden biri, Asur Prensi’nin Yeraltı Dünyası Vizyonu’dur. Bu metinde, Bitu’nun betimlemesi, ona ait çok ilginç bir figürasyon sunar: Aslan başlı, kuş ayaklı ve insan elleri olan melez bir yaratık olarak tanımlanır. Bu tanım, yeraltı dünyasının vahşi ve korkutucu doğasına uygun bir sembolizm sunarken, aynı zamanda Bitu’nun ruhsal ve fiziksel varlıklar arasında bir geçişi temsil ettiğini de gösterir.
MÖ ikinci bin yılın ortalarından kalma bir büyüde, Namtar ve Gılgamış arasında görünmektedir.
Bir Asur cenaze yazıtında Ningişzida ile birlikte ondan bahsedilmektedir.
Sonuç
Bitu, Mezopotamya mitolojisinde önemli ama genellikle gözden kaçan bir figürdür. Yeraltı dünyasının kapıcısı olarak, hem ölülerin dünyasına geçişin hem de ölülerin kontrol altında tutulmasının simgesidir. Bitu’nun adı zaman içinde farklı yazımlarla anılmış olsa da, onun rolü, yeraltı mitolojisinin temel unsurlarından biri olmuştur. Yeri geldiğinde bir bekçi, bazen bir büyücü ya da ruhları yönlendiren bir figür olarak Bitu, Mezopotamya’nın karmaşık dini yapısında merkezi bir karakteri temsil eder. Bu yüzden, onun mitolojideki rolü sadece kapı bekçisi olmanın ötesinde, yeraltı dünyasına dair daha derin ve çok katmanlı anlamlar taşır.
