Istustaya ve Papaya, Hitit mitolojisinde kaderi belirleyen iki tanrıça olarak öne çıkar. Genellikle deniz kenarında ip bükerek insanların ve kralların yaşam sürelerini tayin ettikleri anlatılır. Bu motif onları bir tür kader dokuyucusu olarak tanımlar ve hem Hitit hem Hurri kültürlerinde karşılığı vardır. Hurri etkisi barizdir ve Mezopotamya’daki kader tanrıçalarıyla paralellikler taşır. Ayrıca Hitit krallarının kaderinin belirlenmesi ritüellerinde özel önem kazanırlar.
Antik Yakın Doğu’nun gizemli perdesini araladığımızda, kadim Hitit medeniyetinin sadece güçlü kralları ve göz alıcı şehir mimarisiyle değil, aynı zamanda zengin ve karmaşık bir mitolojiyle de karşımıza çıktığını görürüz. Bu mitolojinin derinliklerinde, kaderin iplerini dokuyan, insan ve kral yazgısını belirleyen iki önemli figür yatar: Istustaya ve Papaya. İsmi belki de Yunan tanrıçaları kadar bilindik olmasa da, bu iki tanrıça Hititlerin inanç dünyasında hayati bir rol oynamıştır. Gelin, Anadolu’nun kalbinden yükselen bu kadim seslere kulak verelim ve Istustaya ve Papaya‘nın kim olduğunu, isimlerinin kökenini ve kaderin nasıl dokunduğunu keşfedelim.
Istustaya ve Papaya Kimdir? İsimlerin Kökeni ve Anlamı
Istustaya ve Papaya, Hitit panteonunda genellikle bir ikili olarak anılan, kaderin ve yaşamın dokuyucuları olarak bilinen tanrıçalardır. Onlar çoğunlukla aynı metinlerde, benzer işlevlerle ve birbirlerini tamamlayıcı bir şekilde karşımıza çıkarlar. İsimlerinin kökeni tam olarak kesinleşmemiş olsa da, genellikle Hattian veya Hurri dillerinden geldiği düşünülmektedir. Bu, Hitit inanç sisteminin ne kadar katmanlı ve farklı kültürlerin etkileşiminden beslendiğini gösterir.
“Istustaya” isminin “iplik” veya “dokuma” ile bir bağlantısı olabileceği öne sürülürken, “Papaya” isminin ise “büyükanne” veya “yaşlı kadın” gibi anlamlara gelebilecek bir kökenden türediği düşünülmektedir. Bu yorumlar, onların kaderi dokuyan ve insan yaşamına yön veren yaşlı, bilge figürler oldukları imajını güçlendirir. Onlar, tıpkı Yunan mitolojisindeki Moira’lar (Kader Tanrıçaları) gibi, hayatın ipliğini eğiren, ölçen ve kesen güçler olarak algılanmışlardır. Hitit metinlerinde sadece kaderi belirlemekle kalmayıp, aynı zamanda doğum ve refahla da ilişkilendirilmeleri, onların yaşamın tamamlayıcı döngüsündeki merkezi rollerini vurgular.
Hitit Mitolojisinde Kader Kavramı
Hititler için kader ya da yazgı, sadece bir soyutlama değil, tanrıların doğrudan müdahalesiyle şekillenen somut bir gerçeklikti. Yunan mitolojisindeki gibi her şeyin önceden belirlendiği katı bir kadercilikten ziyade, Hititler kaderin tanrılar tarafından belirli sınırlar içinde çizildiğine, ancak insanların (özellikle de kralların) ve ritüellerin de bu akışı bir ölçüde etkileyebileceğine inanmış olabilirler. Istustaya ve Papaya, bu ilahi “kader planının” uygulayıcıları ve dokuyucularıydı. Onlar, her bireyin ve hatta krallığın kaderini belirleyen “iplikleri” kendi elleriyle işleyen, yaşamın ve refahın akışını yönlendiren varlıklardı.
“Antik dünyada, kader çoğu zaman tanrıların elinde dokunan, bazen görünmez, bazen de açıkça görünen karmaşık bir iplik yumağı olarak algılanırdı.”
Bu inanç, Hititlerin günlük yaşamlarında ve özellikle de ritüel pratiklerinde kendini gösteriyordu. Hastalıklar, kıtlıklar, savaşlar ya da başarılar, genellikle tanrıların iradesinin bir yansıması olarak görülürdü ve bu iradeyi şekillendirenlerin başında Istustaya ve Papaya geliyordu. Onların yazgıyı şekillendirme gücü, sadece bireysel yaşamları değil, aynı zamanda tüm Hitit devletinin kaderini de kapsıyordu.
Deniz Kıyısında İp Büken Tanrıça İmgesi
Istustaya ve Papaya‘nın en çarpıcı ve akılda kalıcı imgelerinden biri, onları deniz kıyısında ip bükerken (veya eğirirken) betimleyen sahnedir. Bu imge, bilhassa Hitit ritüel metinlerinde sıkça geçer ve sembolik anlamlarla yüklüdür. Deniz, antik kültürlerde genellikle yaşamın, başlangıcın ve sonsuzluğun kaynağı olarak görülürken, iplik bükmek veya dokumak ise yaşamın akışını, kaderin çizilmesini ve olayların örgüsünü temsil eder.
Deniz kıyısında ip bükme imgesi, tanrıçaların hem yaşamın kaynağıyla (deniz) hem de bu yaşamın seyrini belirleyen güçle (iplik/kader) doğrudan bağlantılı olduğunu gösterir. Bu, aynı zamanda onların doğaüstü güçlerini ve yeryüzündeki olaylar üzerindeki etkilerini de vurgular. Onlar, sadece bireysel yazgıları belirlemekle kalmaz, aynı zamanda doğal döngülerin, mevsimlerin ve refahın da birer belirleyicisi olarak işlev görürlerdi. Bu imge, Hititlerin dünyayı, tanrıların elleriyle sürekli olarak şekillenen ve yeniden dokunan devasa bir kumaş olarak gördüklerini düşündürür.
Hurri Etkileri ve Mezopotamya Bağlantıları
Hitit medeniyeti, çevre kültürlerle yoğun etkileşim içinde olmuş, özellikle Hurri ve Mezopotamya uygarlıklarından önemli ölçüde etkilenmiştir. Bu etkileşim, Hitit panteonunda da kendini gösterir ve Istustaya ve Papaya‘nın kökeninde de bu izler görülebilir. Bazı araştırmacılar, bu tanrıçaların Hurri kökenli olabileceğini veya Hurri tanrıçalarıyla benzerlikler taşıdığını öne sürmektedir. Örneğin, Hurri mitolojisindeki “İki Yazgı Tanrıçası” (The Two Fate Goddesses) ile aralarında bir paralellik kurulabilir.
Mezopotamya mitolojisinde de benzer kader veya doğum tanrıçaları (örneğin Ninhursag veya Mami/Nintu) bulunur ki bunlar genellikle insanlığın yaratılışı ve kaderinin belirlenmesiyle ilişkilendirilir. Hititler, fetihler ve kültürel alışverişler yoluyla bu kavramları kendi inanç sistemlerine dahil etmiş, ancak onlara Anadolu’ya özgü bir kimlik kazandırmıştır. Bu durum, Istustaya ve Papaya‘nın sadece yerel öneme sahip figürler olmadığını, aynı zamanda daha geniş Yakın Doğu inanç ağının bir parçası olarak değerlendirilebileceğini gösterir. Onlar, farklı kültürel katmanlar üzerine inşa edilmiş, benzersiz bir Hitit kimliği kazanmışlardır.
Kader Dokuyuculuğu: İnsan ve Kral Yazgısının Belirlenmesi
Istustaya ve Papaya‘nın kader dokuyuculuğu rolü, özellikle Hitit kraliyet ailesi ve devletinin refahı için büyük önem taşıyordu. Antik Yakın Doğu’da kral, tanrılarla insanlar arasındaki aracı olarak görülür ve ülkenin kaderi, kralın sağlığı, başarısı ve tanrılarla olan ilişkisiyle doğrudan bağlantılı kabul edilirdi. Bu nedenle, Istustaya ve Papaya gibi kaderi belirleyen tanrıçaların lütfu, bir kralın uzun ömürlülüğü, başarılı seferleri ve genel olarak Hitit devletinin istikrarı için hayatiydi.
Ritüel metinlerinde, kralların ve kraliçelerin Istustaya ve Papaya‘ya dua ettikleri, onlardan iyi bir yazgı, sağlık, zenginlik ve zafer diledikleri görülür. Örneğin, yeni doğan bir prensin veya prensesin kaderinin iyi olması için bu tanrıçalara yakarışlar düzenlenir, onlardan “iyi bir iplik eğirmeleri” rica edilirdi. Bu, tanrıçaların sadece bireylerin yaşam çizgilerini değil, aynı zamanda hanedanlığın devamlılığını ve böylece tüm krallığın geleceğini de şekillendiren güce sahip oldukları inancını açıkça ortaya koyar. Onlar, iyi bir yönetim ve refah için tanrısal garantiyi sağlayan, görünmez kudretli ellerdi.
Hitit Ritüel Metinlerinde İstustaya ve Papaya
Istustaya ve Papaya‘nın varlığı ve işlevleri hakkında en değerli bilgilerimiz, Hititlerin kil tabletler üzerine yazdıkları ritüel metinlerinden gelir. Bu metinler, genellikle dini törenlerin nasıl yapılacağını, hangi tanrılara nasıl yakarılacağını ve hangi adakların sunulacağını detaylı olarak anlatır. Istustaya ve Papaya‘ya adanmış veya onların adlarının geçtiği pek çok ritüel metni bulunmaktadır.
Örneğin, bazı doğum ritüellerinde yeni doğan bir bebeğin veya bir prensin kaderini iyileştirmek, hastalıklardan korumak veya bereketli bir yaşam sağlamak amacıyla Istustaya ve Papaya‘ya hitap edildiği görülür. Ayrıca, temizlik ve arınma ritüellerinde de adları geçer; sanki onlar kötü kaderi, hastalığı veya uğursuzluğu “ipliği keserek” veya “yeniden dokuyarak” uzaklaştırma gücüne sahiplerdir. Bu ritüellerde genellikle sembolik olarak iplikler kullanılır, sanki kaderin ipliği fiziksel olarak manipüle edilerek istenen sonucu elde etmek amaçlanır. Onların ritüellerdeki varlığı, Hititlerin yaşamın her alanında ilahi müdahaleye ne kadar inandıklarını ve bu müdahaleyi kendi lehlerine çevirmek için ne kadar çaba gösterdiklerini açıkça ortaya koyar.
Sonuç
Istustaya ve Papaya, Hitit mitolojisinin pek bilinmeyen ama son derece önemli figürleridir. Onlar, sadece kaderin dokuyucuları olarak değil, aynı zamanda yaşamın, doğumun ve refahın da garantörleri olarak Hitit inanç sisteminde merkezi bir yere sahiptirler. Deniz kıyısında ip büken yaşlı, bilge tanrıça imgeleri, onların hem doğal dünyanın güçleriyle hem de insanlığın yazgısıyla olan derin bağlarını sembolize eder. Hurri ve Mezopotamya etkileriyle şekillenmiş olsalar da, Hititlerin kendi özgün kültürel dokusuna bürünmüşlerdir.
Bugün, kil tabletlerin sessiz tanıklığında gün ışığına çıkan bu tanrıçaların hikayesi, bize antik Anadolu insanının kader, yaşam ve ilahi güçler hakkındaki derin düşüncelerini fısıldar. Istustaya ve Papaya, bize Hititlerin zengin iç dünyasını ve tanrılarla olan karmaşık ilişkilerini daha iyi anlama fırsatı sunar. Onlar, Hititlerin sadece büyük bir imparatorluk kurmakla kalmayıp, aynı zamanda insan varoluşunun temel sorularına derinlemesine cevaplar arayan bir medeniyet olduğunu hatırlatır.
