Albastı
Albastı Türk ve Altay mitolojilerinde bir çeşit kötü ruh ve onun neden olduğu ruh çarpması. Albıs’ın (veya Alkarısı’nın) neden olduğu ruh hastalığı.
Özellikleri
Albastı bir varlığın adından daha ziyade, neden olduğu hastalığı ifâde eder. Alvastı veya Alpastı da denir. Albasmak (bazı Türk dillerinde Alvasmak, Alpasmak) fiili ile de kullanılır. Bu fiil Albastı olmak anlamına gelir. Almastı, Halmastı söyleyişine de rastlanır. Albastı olan kişiye Albıstar adı verilir. Boğucu sıkıntı. Sara hastalığı. Lohusahumması denilen ve yüksek ateşle ortaya çıkan, temizliğe dikkat edilmediği için meydana gelen hastalık. Bunlara bağlı baygınlık. Bir çeşit korku halidir.
Gebe kadın kan kaybetmeye başladığında değişik varlıklar görmeye başlar. En çok korktuğu şey gözünün önüne gelir. Bunun sonucunda bazen bayılır. Alkarısı o esnada göğsüne dizleriyle çökerek soluğunu keser. Hattâ ölüme bile neden olabilir.
Gebe kadın yiyemez, içemez, nefesi daralır. Bu durumdan kurtulması için “Al Ocağı”na götürülür. Bu yer genelde kutlu bir mekândır ve bir evliya mezarıdır.
“Kulbastı” biçimiyle de Adıge diline geçmiştir. Albastı ve Kulbastı ayrıca isimleri farsça kökenli olan Aleybanı (Alyabani) ve Kuleybanı (Gulyabani) adlı varlıkları da akla getirmektedir. Aleybanı, Albastı’nın Fars kültürüyle etkileşiminin bir ürünüdür. Aynı şekilde Gulyabani de, Kulbastı (Gulbastı)’nın bir yansımasıdır. Ayrıca Udmurt ve Mari dillerinde de Alvasta ve Alvastı olarak yer almaktadır.
Al Ana ile de bağlantılı görünmektedir.
Alkarısı
Alkarısı – Türk, Anadolu ve Altay halk inancında lohusa dönemindeki kadınlara ve atlara musallat olduğuna inanılan yaratıktır. Efsânenin temeli Şamanizm’e kadar uzanır.
İnanışa göre lohusaların ve yeni doğmuş çocukların ciğerleriyle beslenir. Alkarısından korunmak için çeşitli çarelerin olduğuna inanılır. Lohusa kadını yalnız bırakmamak, ışıkları sürekli yakmak, başucuna Kuran koymak, yüzünü kırmızı örtüyle örtmek bunlardan bazılarıdır. Albastıya neden olduğuna inanılır. Albıs adlı yaratık ile de alâkalıdır.
Aynı zamanda Lilith’e karşılık gelmektedir. Lilith’in Âdem’in ilk karısı olduğuna ve onunla aynı anda yaratıldığı için Âdem’e tabi olmayı reddettiğine ve bu yüzden lânetlendiğine inanılır
Alcı
Alcı – Eski Türklerde, yeni doğum yapmış lohusa kadınlara musallat olan Alkarısı denilen kötü ruhlar taşıyan kadını kovarak, yeni doğum yapmış kadınları albasmasına karşı koruyan kişilere denirdi.
Şaman inancına göre Alkarısı yeni doğum yapmış lohusa kadınlarda Albasması denilen hastalığa neden olurdu. İşte bu Alkarısını kovan kişilere Alcı denirdi. Türkler Anadolu’ya göç edince Alcı’lar da Anadolu’nun çeşitli yörelerine bu göçler sırasında yerleşmişlerdir. Zaman içinde adları “alcu”, “alcılı”, “alculu” şekilde değişime uğramıştır. Bir kısmı Alevî, bir kısmı Sünni mezhebe sahiptir. Pörnek aşiretine bağlı Türkmen boyudur.
Albanlar
Alban – Türk ve Yakut mitolojisinde kötü ruhlardan bir gruptur. Albastı ile bağlantılı varlıklardır. Çok kötü isimleri ve çok kötü yüzleri vardır. İntihar etmiş insanların ruhlarından meydana gelirler. Türk kültüründe intiharın hoş görülmediğinin en açık örneğidirler. Ters dönmüş gözleri, yukarıya kalkık olarak uzayan saçları vardır.
