Haiti mitolojisi, Batı Afrika’dan gelen inançların Karayipler’e özgü yerel kültürlerle, yerli Taino halkının inanç sistemleriyle ve Hristiyanlık etkisiyle birleşerek oluşturduğu son derece zengin ve karmaşık bir inanç sistemini ifade eder. Haiti’nin kültürel yapısını şekillendiren bu mitolojik sistem, özellikle Vodou (Voodoo) inançlarıyla bilinir. Vodou, ruhlar dünyasıyla doğrudan iletişim kurmayı hedefleyen ritüeller, semboller ve ilahlarla dolu bir dini ve kültürel sistemdir. Haiti mitolojisi, insanın doğa, ölüm, atalar ve ruh dünyasıyla ilişkisinin güçlü bir ifadesidir.
Vudu, Karayiplere özgü Batı Afrika kökenli (Fon-Eve halkları) animist bir dinin adıdır. Batı Afrika’da (Benin) Vodun, Haiti ve Dominik’te Vudu adıyla bilinmektedir. Benin’de yaklaşık 7 milyon kişi Fon-Eve dilinde ‘ruh’ anlamına gelen Vodun dinine inanmaktadır.
Vudu Dini
Benin’den taşınan köleler dolayısıyla Vudu dini ve bu dine özgü inanç sistemi Karayiplerde Dominik Cumhuriyeti, Porto Riko, Küba, Brezilya, Gana, Haiti ve Togo’da dek yayılmış, asırlar boyunca gizlilik içinde uygulanmıştır. Katolik inancının benimsenmesiyle eski Tanrıların kimlikleri Hıristiyan azizleri arkasına saklandığı senkretik bir inanca dönüşmüştür. Vudu temel düşüncesinde tek bir tanrının varlığına inanılmakla birlikte ayrıca diğer ruhani varlıklar üç önemli kategoride ele alınabilir:
1. Loalar: Evrenin temel güçleri olan varlıklar olup, iyi ya da kötü olabilirler.
2. İkizler: Birlikte var olan çelişkili ikililerdir (iyi-kötü, mutlu-mutsuz)
3. Ölüler: Ölen aile üyelerinin ruhlarıdır.
Erkek (houngan) veya kadın (mambo) olabilen Vudu rahipleri şifacıdır, dini seremonilerde ruhları sakinleştirip, gelecekten haber verip, rüya tabiri yapıp, çeşitli amaçlar için iksirler hazırlamaktadır.
Haiti Mitolojisinin Kökenleri
Haiti mitolojisi, tarih boyunca köle ticareti yoluyla Afrika’dan Karayipler’e getirilen inanç ve pratiklerin bir karışımıdır. 16. yüzyıldan itibaren Batı Afrika’dan zorla getirilen milyonlarca Afrikalı kölenin beraberinde taşıdığı inançlar, yerli Taino halkının kültürel mirası ve Katolik Hristiyanlıkla etkileşime girerek Haiti mitolojisini yaratmıştır.
Afrika Kökenleri
Haiti mitolojisindeki ana etkiler Batı Afrika’nın Yoruba, Fon ve Ewe halklarının inançlarından gelir. Özellikle Yoruba mitolojisindeki “Orisha” adı verilen ruhlar, Haiti mitolojisinin ruhani figürleri olan Lwa’lara dönüşmüştür.
Taino Halkının Mirası
Haiti’nin yerli Taino halkı, doğa tanrıları ve ruhlarla dolu bir inanç sistemine sahipti. Ancak Avrupa sömürgeciliği sırasında Taino kültürü büyük ölçüde yok olmuş olsa da, bu kültürün doğaya bağlı mistik unsurları Haiti mitolojisine entegre edilmiştir.
Katolik Hristiyanlık ve Senkretizm
Fransız sömürge yönetimi sırasında Katolik Hristiyanlık, Afrika’dan gelen inançlarla birleşmiştir. Bu birleşim senkretizm (kültürlerin harmanlanması) olarak bilinir ve Vodou inançlarının karakteristiğidir. Katolik azizler, Vodou ruhlarıyla özdeşleştirilmiş ve dini ritüellerde Hristiyanlık sembollerine yer verilmiştir.
Haiti Mitolojisindeki Ana Ruhlar: Lwa
Haiti mitolojisinin merkezinde Lwa adı verilen ruhlar yer alır. Lwa, Tanrı (Bondyè) ile insanlar arasında bir aracı görevi gören ruhani varlıklardır. Lwa’lar, tıpkı insanlar gibi farklı kişiliklere, arzulara ve sorumluluklara sahiptir. Genellikle farklı ailelere veya gruplara ayrılırlar ve bu gruplar belirli özellikler, ritüeller ve sembollerle ilişkilendirilir.
Ana Lwa Grupları
- Rada Lwa: Barışçıl ve koruyucu ruhlar olarak bilinir. Afrika kökenli Lwa’lardır. Örneğin:
- Legba: Kapıların ve geçişlerin koruyucusu olan Lwa’dır. O, insanlar ile ruh dünyası arasında bir köprü işlevi görür. Ritüellerde her zaman ilk çağrılan ruh Legba’dır.
- Erzulie: Aşk, güzellik ve şefkat tanrıçasıdır. Erzulie’nin farklı yönlerini temsil eden birçok varyasyonu vardır, örneğin Erzulie Freda (aşk ve zenginlik) ve Erzulie Dantor (koruma ve annelik).
- Petro Lwa: Daha agresif ve güçlü ruhlardır. Karayipler’de kölelik döneminde doğmuşlardır ve özgürlük mücadeleleriyle ilişkilendirilirler. Örneğin:
- Ogou: Savaş, cesaret ve güç Lwa’sıdır. Aynı zamanda adaletin koruyucusu olarak görülür.
- Gede Lwa: Ölüm ve yeniden doğumun ruhlarıdır. Mizah, eğlence ve ölümle ilişkilendirilirler. En bilinen Gede Lwa’lardan biri Baron Samedi’dir.
Lwa ve İnsanlar Arasındaki İlişki
Haiti mitolojisinde, insanlar Lwa’larla ritüeller, dualar ve adaklar aracılığıyla iletişim kurar. Lwa, bir kişinin bedenine geçici olarak girerek onu “ele geçirebilir” ve böylece ruhun istekleri insanlara doğrudan iletilir. Bu ritüeller, genellikle dans, müzik ve davul eşliğinde yapılır.
Haiti Mitolojisinde Tanrı: Bondyè
Bondyè, Haiti mitolojisinde tek Tanrı olarak kabul edilir. Ancak Bondyè, uzak ve erişilemez bir varlık olarak görülür. İnsanlar doğrudan Bondyè’ye dua etmezler; bunun yerine Lwa, yani ruhlar aracılığıyla onunla iletişim kurarlar. Bondyè’nin yaratıcı olduğu inancı, Afrika mitolojisinin etkisini taşır ve Katolik Hristiyanlıktaki Tanrı figürüyle uyumlu hale getirilmiştir.
Haiti Mitolojisinin Ritüelleri ve Uygulamaları
Haiti mitolojisi, ritüeller ve törenler aracılığıyla uygulanır. Bu törenler, insanların ruhlar ve doğa ile bağlarını güçlendirmek, iyileşme, koruma ya da rehberlik aramak için gerçekleştirilir.
Vodou Törenleri
Vodou ritüelleri, Haiti mitolojisinin pratikteki yansımasıdır. Bu törenlerde insanlar davul çalar, şarkılar söyler, dans eder ve Lwa’ları çağırır. Ritüelin amacı, Lwa’yı memnun etmek ve onun yardımlarını kazanmaktır.
Adaklar ve Kurbanlar
Lwa’lara sunulan adaklar arasında yemek, içecek, mumlar ve hatta hayvan kurbanları yer alır. Örneğin, Erzulie’ye çiçek ve tatlılar sunulurken, Ogou’ya genellikle rom ve puro adanır.
Ele Geçirme ve Trans
Ritüel sırasında bir Lwa, bir kişiyi ele geçirebilir. Bu, ritüelin en kutsal anlarından biridir. Ruhun kişinin bedenini kontrol etmesiyle, o kişi ruhun karakteristik davranışlarını sergiler ve çevresindekilere mesajlar iletir.
Haiti Mitolojisindeki Semboller
Haiti mitolojisinde semboller, ruhlar dünyasıyla iletişim kurmak için kullanılan önemli araçlardır. Özellikle veve adı verilen semboller, her bir Lwa’ya özgüdür. Veve’ler, yerde beyaz tozla çizilir ve ritüellerde Lwa’nın ruhunu çağırmak için kullanılır.
Öne Çıkan Semboller ve Anlamları
- Legba’nın Veve’si: Kapı ve yolları simgeler. Bu sembol, ruhlar dünyasının kapılarını açar.
- Baron Samedi’nin Veve’si: Haç ve mezar simgeleri içerir, ölüm ve yeniden doğumu temsil eder.
- Erzulie’nin Veve’si: Genellikle kalp sembolleriyle süslenir, aşk ve güzellik anlamına gelir.
Haiti Mitolojisinde Özgürlük ve Direniş
Haiti mitolojisi, kölelik döneminde bir direniş aracı olarak da işlev görmüştür. Köleleştirilen Afrikalılar, Vodou ritüelleri ve Lwa’lar aracılığıyla kültürel kimliklerini korumuş ve özgürlük mücadelelerini sürdürmüştür. Örneğin, Haiti Devrimi sırasında Vodou ritüelleri, kölelerin birleşmesinde ve güç kazanmasında kritik bir rol oynamıştır. Vodou’nun liderlerinden biri olan Boukman Dutty, devrimi başlatan ayaklanmayı organize eden bir isimdir ve Vodou ruhlarının desteğini aldığını söylemiştir.
Haiti mitolojisi, günümüzde hala Haiti toplumunun önemli bir parçasıdır. Vodou, halkın günlük yaşamında, kültürel etkinliklerde ve dini ritüellerde kendini gösterir. Ancak Hollywood filmleri ve popüler kültürde Vodou genellikle yanlış anlaşılmış ve korkutucu bir şekilde tasvir edilmiştir. Bu durum, Haiti mitolojisinin derinliklerinin göz ardı edilmesine yol açmıştır.
Akademik dünyada ise Haiti mitolojisi, dinler tarihi, antropoloji ve kültürel çalışmalar açısından büyük bir öneme sahiptir. Araştırmacılar, Vodou’nun yalnızca bir din olmadığını, aynı zamanda Haiti halkının direnişini, dayanıklılığını ve kültürel kimliğini yansıtan bir yaşam biçimi olduğunu vurgulamaktadır.
Haiti Mitolojisi Sözlüğü
ADJA Vudu dininde kaynak sularını yöneten kötü karakterli ve patlak gözlü bir dişi loanın adı olup, eski bir Yoruba tanrıçası ile ilişkili olmalıdır. Kaçırdığı insanlara cam kırıkları yedirip şifacılık bilgisi bağışladığına inanılmaktaydı.
ADJASSOU LİNGUETOR Kaynak sularını yöneten patlak gözlü ve kötü huylu tanrının (loa) adıdır.
ADJİNAKOU Agaou L’Ephant adıyla da bilinen fil formunda bir tanrı olup, en önemli tanrı grubu “Rada loa” ailesindendir.
ADYA HOUNTO Davulların ‘adya’ adı verilen çalınma usulünü tespit eden bir ruhun adıdır.
AGOVE MİNİORE Ormanların koruyucusu olduğuna inanılan dişi bir ruhun (loa) adı olup, sembolü ayna veya tahtadan oyulmuş bir penistir.
AGWE Vudu inancında balıkların ve deniz bitkilerinin koruyucusu kabul edilen bir okyanus tanrıçası olup, daha çok denizciler tarafından tapınılmaktadır. Erzulie veya La Sirene adlı bir denizkızıyla evli olan Agwe’nin sembolü büyük bir yelkenli tekne kutsal renkleri ise mavi ve beyazdır. Agwe, Vudu dininin de etkisinde kalan yerel Hıristiyanlarca 10. yüzyılda yaşamış piskopos St. Ulrich ile özdeşleştirilmekte ve balık figürü ile sembolize edilmektedir. Agwe’nin denizin altında yer alan ve ölen insanlarının ruhlarının gittiği bir adada yaşadığına inanılmaktadır.
AGWETA Vudu inancında Agwe’nin kızı, Agweto’nun kız kardeşi kabul edilen bir loanın (ruh) adıdır.
AGWETO Vudu inancında Agwe’nin oğlu, Agweta’nın erkek kardeşi kabul edilen bir loanın (ruh) adıdır.
AİDO QUEDO İnsanların kaderini etkileyen bir dişil bir ruhun (loa) adı olup, Hıristiyanlıktan Meryem Ana figüründen ödünçlenmiş olmalıdır.
ANAGO Bir Vudu tanrısının adıdır.
ARADA Bir Vudu tanrısının adıdır.
ASON Houngan veya Mambo olabilmek için gerekli olan sihirli çıngırağının adıdır. Büyücüler bu çıngırağı kullanarak loa adıyla bilinen tanrılarla iletişim kurabilmekteydi.
ASSEZ MEDİA Bir Vudu tanrısının adıdır
AYİZAN Pazaryeri tanrıçasının adıdır.
AZAKA MEDEH Vudu dininde dağ ve bahçelerin koruyucu ruhu olup, hasat ile ilişkilendirilmekte ve onuruna siyah keçi kurban edilmekteydi. Medeh “kuzen” anlamına gelmekte olup bu loa aynı zamanda St. İsadore ile özdeşleştirilmekteydi.
AZAKA TONNERRE Vudu dininde şimşek tanrısının adı olup tarımla uğraşanların da efendisi kabul edilmekteydi.
AZETO Kan içip insan eti yediğine inanılan kötü bir ruhun (loa) adıdır.
BADESSY Vudu dininde rüzgâr ile ilişkilendiren önemsiz bir gök ruhunun (loa) adıdır.
BAKA Öfkesini dindirmek için siyah horoz veya keçi kurban edilen kötü bir ruhun (loa) adı olup, genç kızlara tecavüz etmektedir. Babako adıyla da bilinmekte hayvana dönüşen zombi olarak düşünülüp, iki kırık haç figürüyle sembolize edilmekteydi.
BAKALAU Vudu dininde kötü bir ruhun adı olup, çapraz kemikler ve bir kafatasıyla sembolize edilmekteydi.
BARON SAMEDİ Ruhların yeryüzüne yayıldığına inanılan yol kavşakları ile mezarlıkların koruyucusu olup, Baron Cimitière adıyla da bilinen bir loa adıdır.
BOKOR Vudu dininde Kurbanlarının yeteneklerini çalarak onları zombilere çeviren bir büyücülere verilen isimdir.
BOSSU AŞADEH Vudu dininde Batı Afrika kökenli bir loa grubunun adıdır.
BOUMBA MAZA Vudu dininde bir loa ailesinin adıdır.
CİGOUAVES Geceleri ortaya çıkarak erkekleri hadım eden bir iblisin adı olup, iştahını kesmek için hayvanların cinsel organları kesilerek Cigouaves’e sunulurdu.
DAMBALLAH Vudu dininde insanlara hastalık bulaştıran ama aynı zamanda tedavi edebilen en önemli ve en eski tanrı (loa) olup, Danbhalah, Damballa Wédo, Dan-Gbe adlarıyla da bilinmekteydi. Damballah, su kaynakları yakınlarındaki ağaçlarda yaşayan bir yılan tanrı olup, hem bereket tanrısı hem de tüm tanrıların babası, gökkuşağı tanrıçası Ayide Weddo’nun kocasıdır. Karayipler’e Batı Afrika’dan taşınan tanrının öncülü Kutsal Yılan veya Gökkuşağı Yılanı Dan Ayido Hwedo olduğu sanılmaktadır.
DİAB Erkeklerin cinsel isteklerini kontrol eden bir iblisin adı olup, sembolü erkek cinsellik organıdır.
DİABLE TONNERE Şimşek ruhunun adı olup, loa adı verilen tanrılardan birisidir.
DİABLESSE Kadınların cinsel isteklerini kontrol eden bir iblisin adı olup, sembolü kadın cinsellik organıdır.
DİEJUSTE Vudu inancında cömert bir tanrının adıdır.
DUPPİ Vudu dininde ölü insanların kötü huylu ruhlarına verilen isimdir.
ERZULIE Vudu dininde lüks içinde yaşayan, su yılanı formunda kişileştirilen, aşk ve tabiat güçlerinin yanı sıra kıskançlık, intikam ve uyumsuzluk le ilişkilendirilen bir ana tanrıçanın adıdır. Kötü karakterinden dolayı Marinette-Bois Çèçe, Erzulie Toho, Erzulie Zandor ve Erzulie Mapiangueh adlarıyla bilinen tanrıça parmaklarında üç kocasından (Damballa ‘yılan tanrı’, Agve ‘deniz tanrısı’, Ogoun ‘savaşçı mitolojik kahraman’) üç evlilik yüzüğü taşımaktadır. İyi görünümü ise Tsilah Wédo ve Ayida adlarıyla bilinmekte bir kılıçla ikiye bölünmüş kalple sembolize edilmekteydi.
EZİLİ İnananlarına pembe ve mavi cübbeler, parfüm ve tozlar hediye eden dişi bir ruhun adı olup, sarı tenli güzel ve çekici bir kadın formunda tasvir edilmektedir. Ezili sunaklarında bir tarak ve ruj bulundurulmakta olup, delikli bir kalp figürü ile sembolize edilmekteydi. Kimi yazarlara göre bir tanrıça üçlemesi olan Ezili “Acının Hanımı” (Mater Dolorosa) adıyla da anılmıştır.
FA Vudu kehanet tanrısının adı olup, Batı Afrika kökenli olmalıdır.
GHEDE Vudu dininde ölüler tanrısı olup, aynı zamanda maiyetindeki diğer tanrıların da adıdır.
GOVİ Vudu inancında ölü ataların kurtarılan ruhunun saklandığı toprak çanağın adıdır.
GRAN MAİTRE Vudu dininde yaratıcı tanrının adı olup, ölen insanların tanrılaştırılmış ruhları loalardan farklı ve yüksek statüde değerlendirilmektedir.
GRAND BOİS D’ILET Vudu dininde gece ve ormanlarla gibi tabiatta var olan çeşitli güçlerle ilişkilendirilen bir ruhun adıdır.
GREDE Ölüm ve yaşamın efendisi kabul edilen bir tanrının adı olup, haç ile özdeşleştirilmekte, tapımında penis heykelcikleri ve mezar kazma aletleri kullanılmaktadır.
GUİNEE Vudu dininde tanrıların yaşadığı mevkinin adı olup, ölüler tanrısı Ghede tarafından korunmaktadır.
KALFU Vudu inancında gece ve karanlığın ruhuna verilen isim olup, sembolü aydır.
KLERMEİL Nehirlerin taşmasına sebep olan beyaz bir adam olarak tasvir edilen bir ruhun adıdır.
KOFRİT Bir Haiti loasının adı olup, Fransızca confrère ‘kardeş’ kelimesiyle ilgili olmalıdır.
KOKO MAKUE Kendi kendisine yürüyebilen bir sopanın adıdır. Sopanın sahibi onu düşmanlarını cezalandırmak için uzaklara gönderebilir. Eğer sopa düşmana vurmaya başarabilirse adam sabah olmadan ölecektir.
KONGO Miskin, kalın kafalı ama güzel görünüşlü bir ruhun adıdır.
KOUZİNN Ticaret ile ilişkili bir ruhun adı olup, eşi Azaka ile birlikte tapınılmaktadır.
LİMBA Vudu inancında kayalık alanlarda yaşayan doymak bilmez iştahıyla insanları parçalayıp yiyen bir loanın adıdır.
LİNGLESOU Dar vadi ve kayalıklarda yaşayan Limba ile ilişkili olması muhtemel bir loanın adı olup, kendini rahatsız edenleri öldürmektedir.
LOA Vudu dininde tabiat güçlerinin kişileştirilmiş hali veya ölü ataların ruhları olan tanrılara verilen isimdir. Kökleri Batı Afrika’ya uzanan Vudu inancında en önemli tanrının adı ‘Damballa’ olup, sayısız loanın babası kabul edilmektedir. Bazı loalar özel bir bölgenin (yol kavşağı, deniz, mezarlık) koruyucu tanrısı olarak saygı görmektedir.
Vudu ayinleri hizmeti karşılığında küçük hediyeler alan bir rahip (hungan) rahibe (mambo) veya büyücü (bokor) tarafından yönetilmektedir. Loa ayin sırasında içine girdiği kişinin tüm davranışlarını kontrol edebilmekte, bilincini yitiren kişi bu sırada at (cheval) olarak adlandırılmakta, doğasına yakırı davranışlar gösterebilmektedir.
Sözgelimi yaşlı bir adamın içine giren genç bir loa onu gençlere özgü davranışlar sergilemeye itebilmektedir. Loa kelimesinin kaynağı belli olmamakla birlikte Fransızca yasa anlamına gelen lois kelimesiyle ilişkili olduğu sanılmaktadır.
LOKO ile AYİZAN Bitki ve şifacıların koruyucusu kabul edilen ilk Vudu rahip (hungan) ve rahibeleri (mambo) olup, şifa sağlayıcı bir loa çiftidirler.
MAÎT CARREFOUR Vudu inancında yol kavşakları ve büyücülerin tanrısı olup, Kalfu adıyla da bilinmektedir. Gece iblislerini yöneten bu loaya yakarılarak kötülüklerden korunmaya çalışılmaktaydı.
MAÎT GRAN BOIS Vudu inancında ormanları yöneten bir loanın adıdır.
MAÎT SOURCE Vudu inancında göl ve nehirlerin koruyucusu kabul edilen bir loanın adıdır.
MAİTRESE DELAİ Vudu inancında tef çalanları takip eden bir loanın adıdır.
MAMALOİ Vudu dininde rahibelere verilen isim olup erkek karşılıklarına Paparloi adı verilmekteydi.
MAMAN BRİGİTTE Vudu dininde haç ile işaretlenen mezarları koruyan bir ölüm tanrıçasının adı olup, erkek karşılığının adı Ghede’dir. Pek çok loanın annesi olduğuna inanılan tanrıça mezarlıkların sahibesi olarak bilinmekteyse de adına inşa edilmiş bir tapınak bulunmamaktaydı. Maman Brigitte’ye söğüt veya karaağaç altında ibadet edilmekte ve çoğunlukla düşmanların cezalandırılması istenirdi. Baron Samedi’nin eşi olduğuna inanılan Maman’un sembolü siyah bir horoz olup, içine biber katılmış rom içen loanın sembolü ateş olan İrlandalı azize St. Brigid ile ilişkilendirilmekteydi.
MAMBO Vudu dininde hungan adlı erkek rahiplerle birlikte tanrılardan (loa) yardım dilenen ayinleri yöneten kadın rahiplerin adıdır.
MARASSA Vudu inancında ikiz tanrıların adı olup en önemlisi ölü ikizlerin ruhu Marassa Jumeauks’tur.
MARASTA Vudu inanışında ikizleri temsil eden bir loanın adıdır.
MARİNETTE Vudu inancında güçlü ve hiddetli bir loanın adıdır.
MARRE Vudu inancında bir loa ile yakın bağ kurabilmeyi ifade eden terim olup ‘bağlamak’ anlamına gelmekteydi.
MATMAZEL CHARLOTTE Avrupa kökenli beyaz kadınlara ait özellikler taşıyan bir loa (tanrı) olup, vudu ayini sırasında içine girdiği Haitili kadının zarif bir Avrupa Fransızca konuşmasını sağlamaktaydı.
MAUVAİS Vudu inancında insanları kem gözleriyle öldürebilen kötü insanlara verilen isimdir.
MOMBU Vudu dininde şiddetli yağmur ve fırtına getirdiğine inanılan bir loanın adıdır.
OGOUN Vudu dininde rom ve tütüne bayılan savaş, demir, entrika ve şimşek tanrısının adı olup, demirci ateşinin koruyucusudur. Kutsal rengi kırmızı ve favori içeceği rom olan loa kimi zaman St. George ile özdeşleştirilmektedir. Bkz. Ogun Onire
OUMPHOR Nuh’un gemisiyle özdeşleştirilen Vudu tapınaklarına verilen isim olup tüm ayinler poteau-mitan adlı beton dairesel kaide merkez bölümde gerçekleştirilmekteydi.
PAPA LEGBA Vudu dininde insanlar ile tanrılar (loa) arasında arabuluculuk yapan bir ruhun adı olup, kavşakların koruyucusu kabul edilmekteydi.
PAPARLOİ Vudu rahiplerine verilen isim olup rahibeler ise Mamaloi adıyla bilinmekteydi.
PETRA LOA Kolayca sinirlenen ve bir kamçı ile sembolize edilen bir grup ruhun adı olup, Dominik Cumhuriyeti’nin başkenti Santo Domingo’dan Don Pedro adlı bir adam tarafından köleliğin dayatılmasına tepki olarak sunulmuştur. İnsanlara acı çektirmekten hoşlanan kırmızı gözlü bir varlık olan Petra Loa, ağırbaşlı ve merhametli tanrı Rada loa’nın karşıtıdır.
PETRO SİMBİ Vudu büyücülerinin koruyucusu kabul edilip, onuruna keçi ve domuz kurban edilen bir tanrı olup, merhametli ama kızdırıldığında saldırgan bir loa olarak düşünülmektedir.
PİE Sel baskınlarına sebep olan bir tanrının (loa) adı olup, nehir ve küçük göllerin dibinde yatan ölü bir asker olduğuna inanılmaktaydı.
SİMBİ Vudu dininde üç evrensel yılandan birisi olan su yılanı tanrısıdır.
SOBO Vudu dininde yakışıklı bir asker formunda tasvir edilen gök gürültüsü tanrısının adıdır.
SOUSSON-PANNAN Tüm vücudu yaralarla kaplı çirkin ve kötü yürekli bir tanrının adı olup, insan kanıyla beslenmekteydi.
Tİ ALBERT Tek bacaklı cüce formunda tasvir edilen bir loanın adı olup, Vudu rahiplerinin insanları delirtmesine yardım etmektedir.
Tİ JEAN QUİNTO Vudu dininde köprü altlarında yaşayan ve polis kılığında dolaşan arsız bir ruhun adıdır.
Tİ JEAN PETRO Çiftçilerin tanrısı Dan Petro’nun oğlu olan yılan tanrının adıdır.
Tİ MALİCE Kreol inancında düzenbaz bir ruhun adıdır.
Tien Yen Wang tarafından yönetilen ölüler dünyasının
VİLLE AU KAMP Vudu inancında loa adıyla bilinen tanrıların sualtındaki başkentidir.
WANGA Kurban seçilen kişiyi bir hafta içinde öldüren bir Vudu büyüsünün adıdır.
ZAKA Yoksul çiftçilerin koruyucusu olan bir tanrı (loa) olup, mısır veya üzerine yağ dökülen ekmek sunularak onurlandırılmaktaydı.
ZOMBİ Afrika kökenli bir inanış olup, Vudu büyücülerinin (bokor) hazırladığı bir çeşit zehir içirilerek ruhu esir edilmiş, yaşam ile ölüm arasında kalmış kişilere verilen isimdir. Zombilerin kendi bilinçleri ya da istekleri olmadığı için bokorun kontrolü altında hareket etmektedirler. Amerikan folklorist ve antropolog Zora Neale Hurston (1891-1960) 1937 yılında Haiti’deki gelenek ve adetler üzerinde çalışırken ilginç bir gözlemini, kaydetmiştir.
Hurston, köylülerin 1907 yılında 29 yaşındayken ölmüş ve gömülmüş Felicia Felix-Mentor adlı bir kadının ölümünden 30 yıl sonra yollarda sersem bir şekilde ve yanında birkaç kişi ile birlikte yürürken gördüklerini söylediğine şahit olmuştur. 80’lerde Harvardlı etnobotanist E. Wade Davis, Time dergisinde yayınlanan bir makalesi (17 Ekim 1983) ile Yılan ve Gökkuşağı (The Serpent and the Rainbow, 1985) ve Karanlığın pasajı: Haitili zombilerin etnobiyolojisi (Passage of Darkness: The Ethnobiology of the Haitian Zombie, 1988) adlı kitaplarında yaşayan bir insanın tetrodotoxin içeren zehirli toksin ile halüsinasyon görebileceğini bir başkasını almasıyla ise zombiye dönüştürülebileceğini iddia etmiştir.
Sonuç: Haiti Mitolojisinin Kültürel Zenginliği
Haiti mitolojisi, yalnızca bir inanç sistemi değil, aynı zamanda Afrika kökenli halkların kültürel direnişinin ve yeniden doğuşunun bir ifadesidir. Lwa’ların ruhani rehberliği, sembollerle zenginleştirilmiş ritüeller ve mitolojik hikayeler, Haiti mitolojisinin büyüleyici derinliğini oluşturur. Modern dünyada, bu mitoloji, halkın tarihsel mücadelelerini ve kültürel dayanıklılığını anlamak için bir pencere sunar. Haiti mitolojisi, insan ruhunun doğayla ve evrenle olan derin bağını anlatan bir destandır ve bu destan, nesiller boyu yaşamaya devam edecektir.
