İskandinav mitolojisindeki hikayeler devlerden bahseder, peki bu inanılmaz yaratıklar kimdi? Aslında Jotun olarak adlandırılan bu yaratıkları bilmeniz gerekenler şunlardır.
Iskandinav mitolojisinden hikayeler okuduysanız, muhtemelen tanrılar ve devler arasındaki savaşları duymuşsunuzdur ve en azından bir dev, düzenbaz Loki’ye aşinasınızdır. Ancak geri dönüp orijinal hikayeleri okursanız, dev kelimesiyle karşılaşmazsınız. Bunun yerine, Jotun ile tanışırsınız .
Dev kelimesi bu eski hikayelerin modern yeniden anlatımlarında yaygın olarak kullanılsa da, jotunlar nadiren büyük boyda oldukları için sorunludur. Aksine, tanrıların kendilerine çok benzeyen bir grup doğaüstü varlık gibi görünürler. O kadar benzerler ki, tanrılar ve jotunların çiftleşmesine dair birçok örnek vardır. Jotunlar tanrıların eski düşmanları olarak tanımlansa da, onlar hakkında hayatta kalan hikayelerin çoğunda çok dost canlısı görünürler.
Jotun’un Yaratılışı
Jotunlar, İskandinav kozmosundaki en eski varlıklardan bazılarıdır, hatta tanrıların kendisinden bile daha eskidirler. İskandinav yaratılış mitine göre, zamanın başlangıcında, içinde hiçbir şeyin var olmadığı Ginnungagap adlı dev bir boşluk vardı . Ancak boşluğun en uç noktalarında, en tepesinde, Muspell olarak bilinen bir ısı ve ateş kaynağı vardı . Boşluğun en dibinde bir buz ve sis kaynağı vardı.
Uzun bir süre boyunca, ısı ve sis Ginnungagap’a sızdı ve ilkel bir çamur yaratmak için karıştı. Yaşam bu çamurdan ortaya çıktı. İlk iki yaratık Audumbla adlı ilkel bir inek ve ilk jotun Ymir’di.
Jotun, Audumbla’nın sütünü içerek kendini idame ettirirken, Audumbla da ilkel sümükten çıkan tuz kayalarını yalayarak kendini idame ettiriyordu. Üç günlük beslenmeden sonra, bu tuz kayasından tanrıların ilki olan Buri’yi yaladı.
Hem Ymir hem de Buri üremeye devam ettiler ve tüm jotunların ve tanrıların atalarıydılar. Ymir’in aseksüel olarak doğum yaptığı, terlerken birçok jotun’un derisinden atladığı anlatılır. Çoğu “insansı” olsa da, erkek ve kadın olarak tanımlanan Ymir, bacaklarından birinden çıkan altı başlı bir yaratık da dahil olmak üzere, canavar görünümlü bazı jotun’ları da doğurmuştur.
Bu arada, hem Buri’nin hem de Ymir’in jotun yavrularının “eski usul” doğum yaptığı anlaşılıyor. Buri’nin Bor adlı oğlunu nasıl doğurduğunu tam olarak bilmesek de, oğlunun jotun Bestla ile çiftleştiğini ve Odin, Vili ve Ve adında üç oğlu olduğunu biliyoruz.
İskandinav yaratılış mitinin bu kısmı birkaç önemli bilgi parçası sağlar. Birincisi, jotun tanrılardan önce var olmuştur. İkincisi, jotun ve tanrılar birlikte çocuk sahibi olabildikleri için o kadar da farklı değildirler. Ama aynı değillerdir. Gylfaginning in the Prose Edda’da , Odin, Yüksek kılığında, Kral Gylfi’ye Ymir’in bir tanrı olmadığını, tüm yavruları gibi korkunç bir jotun olduğunu garanti eder. Yine de, Odin ve kardeşleri hiçbir zaman “yarım jotun” olarak tanımlanmaz veya düşünülmez, onlar her zaman sadece tanrılardır.
Ymir’in yıkımı
Tanrılar ve daha küçük jotunlar çiftleşip çoğalırken, Ymir’den daha fazla jotun çıkmaya devam etti. Bu, jotunların tanrıları hızla geride bıraktığı anlamına geliyordu. Yaratılış miti jotunların neden olduğu herhangi bir suç veya sorundan bahsetmese de, belki de onların doğasından evrende kaos yarattıkları sonucunu çıkarmamız gerekiyor. Gerekçeleri ne olursa olsun, Odin ve kardeşleri Ymir’i öldürmeye karar verdiler.
İlkel jotun’u öldürdüklerinde, dünyayı şekillendirmek için onun muazzam bedenini kullanmaya karar verdiler. Bu, jotun’un “dev” olarak nitelendirildiği birkaç referanstan biridir ve Ymir gerçekten de özel bir durum gibi görünüyor.
Ymir’in bedenini Ginnungagap’ın ortasına götürdüler ve onu dünyayı şekillendirmek için kullandılar ve fışkıran kanını gölleri ve denizleri yaratmak için kullandılar. Kemikleri ve dişleri kayalar ve taşlar oldu. Kafatasını aldılar ve gökyüzünü yaratmak için yeni dünyalarının üzerine astılar.
Bu yeni dünya, İskandinav kozmosunun dokuz dünyasından ikisini kapsıyor gibi görünüyor . Yarattıkları dünya dairesel bir diskti ve bu toprakların dış kısımlarını jotun’a verdiler. Orası onların vatanı, Jotunheim oldu. Daha sonra Ymir’in kirpiklerini kullanarak Jotunheim’ı iç topraklardan ayırdılar ve oraya Midgard adını verdiler. Tanrılar ayrıca insanlığı da orada yaşamak için yarattılar.
Muhtemelen bu sırada tanrılar diğer dünyaların bazılarını ayırdılar. Yeni yaratımlarından ayrı olarak kendi ana dünyaları Asgard’ı inşa etmeye karar verdiler ancak Midgard’a erişim sağlamak için Rainbow Bifrost Köprüsü’nü de inşa ettiler.
Bu sırada, Muspell’i kapatmış ve Muspelheim adlı bir dünya yaratmış gibi görünüyorlar. Surtr adlı bir ateş jotun’unun önderlik ettiği bazı jotun’lar da, bu dünya kapatıldığında bu dünyada mahsur kalmışlardı. Popüler kültürde bazen don jotun’u olarak adlandırılan diğer jotun’lardan ayırt edilmeleri için ateş jotun’u olarak adlandırılırlar, ancak bu terim hayatta kalan mitlerde yaygın değildir.
Tanrılar soğuk ve sisli dünyayla benzer bir şey yapmış ve Niflheim’ı yaratmış olabilirler. Tanrılar Niflheim’a seyahat edebilirken, Odin’in Mimir’i sık sık oradaki Bilgelik Kuyusu’nda ziyaret ettiğini biliyoruz, Helheim’ın yeraltı dünyası da oraya yerleştirilmişti. Ölüler diyarına geçmek zorlu ve tehlikeliydi. İskandinav kozmosunun diğer dünyalarının nasıl yaratıldığı belirsizdir. Açık olan şey, Vikinglerin bir jotun cesedinden yapılmış bir dünyada yaşadıklarına inanmalarıdır.
Jotunheim Krallığı
Hayatta kalan kaynaklardaki açıklamalara göre Jotunheim karanlık ormanları ve çorak dağları olan kasvetli ve sert bir diyardır. Ekilecek verimli topraklar yoktur, bu yüzden jotunlar avcılığa ve balıkçılığa güvenirler.
Jotunheim bazen “çitin ötesindeki dünya” anlamına gelen Utgard olarak da adlandırılır. Bu, Odin’in yarattığı çite atıfta bulunsa da, aynı zamanda yerleşik medeniyetin sınırlarının ötesinde var olan topluluklar için genel bir terimdir. Bu, Jotunheim’ın, özellikle tanrıların kanunu ve koruması içinde olan “gardlar” olan Midgard ve Asgard’dan farklı olduğu bir başka yoldur.
Bu, Snorri Sturluson tarafından kaydedilen Thor’un Utgard-Loki salonunu ziyaret ettiği hikayede Jotunheim’ın nasıl tanımlandığıyla örtüşüyor . Varışından ayrılışına kadar her şey imkansız görünüyor. Ezilemeyen kafatasları olan jotunlar, kaldırılamayacak kadar ağır kediler ve dipsiz içki şişeleri var. Sonunda her şeyin bir illüzyon olduğu ortaya çıkıyor. Ancak bu hikayenin, alemin sadık bir tanımı olmaktan çok bir peri masalı olması amaçlanmış gibi görünüyor.
Diğer hikayeler Jotunheim’ı daha çok insanların diyarına benzetiyor, güçlü liderler büyük salonlardan yönetiyor. Asgard da aynı şekilde, her tanrının büyük bir salonu olduğu şekilde tanımlanıyor. Bu, tüm dünyaların insan dünyasının bir yansıması olarak kabul edildiğini gösteriyor.
Örneğin, jotun Thrym Thor’un çekicini çaldığında, Thor onu yalnızca Freyja’nın eliyle evlenme karşılığında geri verecektir. Freyja reddederken, Thor çekicini geri almak için Freyja gibi giyinir ve gelin kılığına girer. Geleneksel bir düğün töreninin yapılacağı büyük bir ziyafete katılır, ancak Thor çekicini kaptığında ve tüm jotunları öldürdüğünde tören bozulur.
Jotun’lar da boyları, güçleri ve yapabilecekleri şeyler açısından tanrılara benzer görünüyor. Genellikle insanlar ve tanrılar gibi “insansı” olarak tanımlanıyorlar, ancak her zaman değil. Ymir’in en az bir altı başlı canavara doğum yaptığını ve bunun tek canavar jotun olmadığını biliyoruz.
Jotun cadısı Angrboda’nın Demir Orman’da yaşadığı ve kurt sürüleriyle koştuğu anlatılıyor. Kendisi de bir kurt olabilir ve çocuklarının çoğu kurttur. Dahası, jotun Loki’den üç çocuğu vardı . Fenrir adında büyük bir kurdu, Jormungandr adında dev bir yılanı ve Hel adında yarı canlı yarı ölü bir kızı vardı. Tipik olmasa da, bu yavrular da jotundu.
Tanrıların Düşmanları
Jotunlar genellikle tanrıların kadim düşmanları olarak tanımlanır. Tanrıların en güçlüsü olan Thor, hem Asgard’ı hem de Midgard’ı jotunlardan korumakla görevlendirilir ve bunu çekici Mjolnir ile yapar . Ancak hayatta kalan çoğu hikayede, jotun ve tanrılar samimi görünür.
Jotun Loki’yi ele alalım. Kendisi ve Odin arasındaki bir anlaşma nedeniyle Asgard’da tanrılar arasında yaşamasına izin verilir. Tanrılardan biri olarak kabul edilir, toplantılarına katılır ve tavsiyelerde bulunur. Örneğin, tanrıların bir inşaatçıyı hiçbir ücret almadan Asgard’ın surlarını inşa etmesi için kandırmasına yardım eder. Sonunda inşaatçının bir jotun olduğunu keşfederler ve onu sadece bu nedenle öldürürler. Yine de Loki bir tanrıçayı, Sigyn’i eş olarak alabilir.
Loki biraz sorun çıkarır, ancak bunlar genellikle sadece şakalardır, örneğin Thor’un karısı Sif’in saçını aldığında. Bu, Loki’nin bunun yerine bir şey elde etmek zorunda kalmasıyla sonuçlandı, bu da onun Thor’un çekici gibi diğer hazineleri elde etmesine neden oldu. Loki bazen daha ciddi sorunlar yaşar, örneğin Jotun Thjazi’nin tanrıça Idun’u kaçırmasına yardım ettiğinde. Ancak yine de, daha sonra tanrıların sorunu çözmesine de yardımcı oldu.
Loki, yalnızca Odin ve Sif’in oğlu Balder’in ölümüne neden olan komplo kurduğunda tanrılarla arası bozuldu. Bundan sonra, tanrılar onu artık kabul etmedi ve bu da Loki’nin çoğu tanrıya hakaret ettiği ve her biri hakkında bazı gizemli sırları ifşa ettiği ünlü
Lokasenna akşam yemeği hikayesine yol açtı. Sonunda onu hapse atmaya karar verdiler. Onu bir taşa zincirlediler ve üzerine zehirli bir yılan astılar, böylece vücuduna zehir damlattılar.
Ancak Loki, tanrılarla oldukça yakınlaşan tek jotun değildir. Birçok tanrı Jotun kadınlarıyla çiftleşir. Odin, Thor’u jotun Jord ile doğurdu, Thor’un iki oğlu jotun Jarnsaxa ile oldu ve Freyr, jotun Gerd ile evlendi, bunlar sadece birkaç örnek.
Diğer jotunlar da Asgard’da hoş karşılanıyordu. Jotun Skadi, tanrılar babası Thjazi’yi öldürdükten sonra adalet aramak için Asgard’a geldi. Ona ölüm için ödeme yapmayı teklif ettiler ve bu ödeme, tanrılardan biriyle evlenmesine izin vermeyi içeriyordu. İşin püf noktası, kocasını sadece ayaklarına bakarak seçmek zorunda olmasıydı.
Skadi güzel tanrı Balder ile evlenmek isterken, deniz tanrısı Njord’u seçti. İkisi çok farklı olduğu için evlilik uzun sürmedi, ancak Skadi Asgard’da kabul görmeye devam etti. Hatta Odin’in sevgililerinden biri oldu. Ayrıca, Loki’nin cezalandırılması hikayesinde, yılanı temin eden ve Loki’nin başına asan kişi Skadi’dir.
Karşılığında, tanrılar da Jotunheim’a yaptıkları seyahatlerin çoğunda hoş karşılanmış gibi görünüyor. Başka bir hikayede, Thor, tanrı Tyr’ın babası olarak tanımlanan jotun Hymir’i ziyarete gider. Tanrıların Aegir adlı başka bir jotun’un salonunda planladıkları büyük bir parti için yeterli bal şarabı yapmak üzere bir kazan ödünç almak için oradadır.
Thor, gördüğü her şeyi yiyerek ve oltasına büyük yılan Jormungandr’ı takmaya çalışarak ev sahibini rahatsız ederken, hoş karşılanan bir misafir olarak karşılanır. Bu karşılıklı kabul atmosferi, tanrılar ve jotun arasındaki etkileşimlerin çoğu hikayesini karakterize eder.
Ragnarök’teki Jotun
Bu samimi ilişkilere rağmen, İskandinav kıyameti Ragnarök, tanrılar ve jotun arasında karşılıklı yıkıma kadar süren bir savaş olarak tanımlanıyor. Peki, ne oluyor? Kaynaklarda bize verilen belirli neden, tanrılar ve Loki arasındaki anlaşmazlık. Balder’in ölümünden önce bile, işler gerginleşmiş olabilir. Tanrılar Loki ve Angrboda’nın çocuklarını öğrendiklerinde, onları özgürce koşmak için çok tehlikeli buldular ve daha önce Ymir’le yaptıkları gibi onlarla da ilgilenmeye karar verdiler.
Çocukları öldürmek yerine, her birini en az zararı verebilecekleri bir yere yerleştirdiler. Fenrir’i zincirlediler, Jormungandr’ı Midgard’ı çevreleyen sulara attılar ve Hel’i yeraltı dünyasının metresi olarak gönderdiler. Hayatta kalan kaynaklarda belirtilmese de, Loki’nin Balder’ı öldürme kararlılığı kendi çocuklarına yaptığı muameleden kaynaklanmış olabilir.
Balder’in ölümü o zaman bardağı taşıran son damla olur ve tanrılar Loki’ye tamamen sırt çevirir. Bu, tanrılar ve en azından bir jotun ailesi arasında bir kama sokar. Ragnarök geldiğinde, hücumu yönetenlerin Loki ve çocukları olması şaşırtıcı değildir.
Ragnarök’teki diğer ana Jotun oyuncusu, Midgard’ın yaratılışından beri Muspelheim’da kendi türünden diğerleriyle birlikte hapsedilmiş görünen ateş jotun Surtr’dur. Ragnarök ayrıca onun hapishanesinden kaçmasına ve intikam almasına izin verir.
Sonunda, Odin Fenrir tarafından öldürülür ve Fenrir de Odin’in oğlu Vidarr tarafından öldürülür. Thor, Jormungandr’ı öldürür ancak kısa bir süre sonra yılanın zehrinden ölür. Loki ve Heimdall birbirlerini öldürür. Freyr ve Surtr birbirlerini öldürür. Savaş o kadar çok yıkım
