Gökyüzü Tanrısı Ayığ Han
Ayığ Han – Türk, Altay ve Yakut mitolojilerinde Gökyüzü Tanrısı. Ayıh Han olarak da söylenir.
Özellikleri
İlk insanı o yaratmıştır. Dünyayı idare eder. Yaratıcı ruhların en büyüklerindendir. İnsanlara yeteneklerini ve becerilerini o verir. İlham kaynağıdır. Toprağın verimli olmasını sağlar. Kısaca yaratıcılıkla ilgili tüm unsurların kaynağıdır. Bereket ve hayvanların çoğalması onun isteğiyle olur. Yiğitleri ölümden kurtarır, ölen kahramanlara yeniden can verir. İnsanlardan ve diğer canlılardan sorumludur. Ürüng (ak, beyaz, saf, temiz) olarak tasvir edilir. Kendisine beyaz at kurban edilir. Bu kurban “Idık” şeklindedir. Yâni canlı olarak doğaya salınır. Bir daha kimse o hayvana el sürmez.
Bu canlılar ışığın doğduğu yöne yâni doğuya doğru sürülür. Göğün 13. katında oturur. İnsanların ısınması için Güneş’i yaratmıştır. Ulu, kutlu, nurlu bir varlığa sahiptir. İnsanların özel işlerine karışmaz. Ongunu Kartal’dır. Ayığı (Ayığ) adı verilen ruhlar onun emrindedir. Ürüng Ay Toyon ile aynı kişilik olduğu da söylenir.
Güç Tanrısı Aykun
Aykun Han – Türk mitolojisinde Güç Tanrısıdır. Aykoyun Han da denir. Gücü ve kuvveti sembolize eder. İktidar, otorite kavramlarını içerir. Koyun Türk kültüründe gücün sembollerinden birisidir. Aslında sâkin ve uysal bir hayvan olan koyunun bu şekilde algılanması birkaç sebebe dayalı olabilir. Öncelikle erkeğinin (koçun) boynuzları olması. Çünkü boynuz güç sembolüdür. İkinci olarak ne kadar çok koyuna sâhip olunursa o kadar zengin olunduğunun, dolayısıyla o kadar çok nüfuzlu olunduğunun anlaşılması.
Bir başka görüşe göre de koyunun renginin çoğunlukla beyaz olup (nâdiren de siyah), bu nedenle bu renklerin iktidar ve otoriteyi vurgulaması ve bu yöndeki bir algısal çağrışımın oluşması.
Kötü Ruh Aza
Aza – Türk, Altay, Yakut, Çuvaş ve Moğol mitolojisinde kötür ruh. Asa şeklinde de söylenir. Moğollar Ada derler. Azalar biçiminde çoğul olarak kullanılır.
Özellikleri
Yeraltındaki karanlık yurtlarında yaşarlar. Genel olarak kötücül ruhların ve kötü varlıkların tamamına verilen bir addır. Çoğu zaman, görüntüleri yoktur, yalnızca sesleri ve çıkardıkları gürültüler işitilir. İnsanlar onlardan korktukları için harabelerde ve kalıntılarda gezmeye çekinirler. Oyrotlarda 13 farklı kötücül ruh kategorisinin tamamını anlatır. Karşıtı Aya’dır. Bazı kaynaklarda üç türü sayılır.
- Azabuk: Kötücül ruhlar.
- Azaşulbus: Kötücül cadılar.
- Azahortan: Kötücül hortlaklar
Bu sözcüklerin hepsi de farklı niteliklerde olmak üzere hep kötü ruh demektir. Azar sözcüğü yine kötü ruhlara dayalı hastalıkları ifâde eder. Azarlamak fiili de buradan türemiştir. İnsanlara kötü ruhları göndermek demektir. Yakut mitoljisinde Abası adı ile kullanılır. Kumandılarda ise iki farklı sınıf olarak yer alırlar.
Ruhsal ve fiziksel hastalıkları tanımlamakta kullanılan Azar-Bazar (Asar-Masar, Eser-Meser, Azar- Pazar, Ezar-Bezar) veya Azar-Kazar (Ezer-Kezer) ya da Kasar-Pasar (Kazar-Pazar) tamlamaları da yine bu kavramla yakından alâkalıdır ve olasılıkla üç tür kötücül varlıkla ilgilidir:
1. Azar (Ezer), 2. Kazar (Kezer), 3. Pazar (Bezer).
Çertegriler Türk ve Altay mitolojisinde ve halk inanışında Şeytan ile özdeşleşmiştir. Azaların en tehlikeli ve en kötüleridir. İnsanlara geri dönüşü olmayan zararlar verebilirler. Korkunç ve güçlü yetenekleri vardır. Yertanrı (Cer Tengri) ile de alâkalı görünmektedir. Çorlar ise daha çok cinlere benzeyen varlıklardır.
Azar-Bazar
Azar-Bazar, Azerbaycan Türkçesinde, “her tür hastalık” manasına gelir. Yılın son Çarşamba gününde, Azerbaycan kırsal bölgelerinde tüm evlerin önünde ateşler yakılır ve herkes ateşin üstünden atlayarak, “Azarım-Bazarım, bu ateşin üstüne dökülsün” der.
Buradaki “Azar-Bazar”, şeytanî ruhların adlarıdır. Sonradan anlam kaymasına uğrayarak “her türlü hastalık” içeriğini ifâde etmeye başlamıştır.
