Kut, Türk, Moğol ve Altay şamanizminde ve halk inancında derin köklere sahip olan bir kavramdır. Bu kutsal enerji, doğanın güçlerinin ve ruhların insanlarla olan etkileşimini simgeler. Türk mitolojisinde kut, yaşamı şekillendiren ve yönlendiren evrensel bir güç olarak kabul edilir. Moğol ve Altay kültürlerinde de benzer bir anlam taşır.
Kut – Türk, Moğol ve Altay şamanizminde ve halk inancında kutsal enerji, yaşam gücü. Hut, Kud, Gut da denir. Moğollar Kutag, Hutag derler.
Kut, doğanın dengesi ve insanların ruhsal ve fiziksel refahı için hayati bir role sahiptir. Bu kutsal enerji, şamanların aracılığıyla hareket ettirilir ve toplumun iyiliği için kullanılır. Kutun gücü, doğaüstü olaylara müdahale etme yeteneği olarak da görülür.
Kutsal yaşam gücü, bereket, hayat verici, mübareklik, canlılık gibi anlamları vardır. Yiğitler kut sayesinde ölümden kurtulur veya yaşama döner. Bu güç Tanrı’dan kaynaklanır. Tanrı bu gücü geri çekerse kağanlar tahtı ve yaşamlarını yitirirler. Padişahların ve soylarının kanı kutlu sayıldığından, hanedandan birisi idam edileceği zaman boynu kılıçla vurulmaz, yay kirişiyle boğularak öldürülür. İnsanın kutu doğmadan önce gökyüzünde yer alır. Şarap gibi akıcı, su gibi durudur.
Türk, Moğol ve Altay Kültüründe Kutun İzleri
Türk, Moğol ve Altay kültürlerinde kut, çeşitli ritüeller ve törenlerle kutlanır ve korunur. Şamanlar, doğanın ruhlarıyla iletişim kurarak kutun akışını dengelemeye çalışırlar. Bu, toplumun refahı ve başarısı için hayati bir öneme sahiptir.
Kut, Orta Asya’daki şamanist, göçebe Altay uluslarında “yaşam gücü” anlamına gelen bir kelimedir. Çağdaş Türkiye Türkçesinde kut şu anlamlarda kullanılmaktadır:
- Devlet idaresinde güç, yaratıcılık ve yetki bakımından sâhip olunan üstün güç.
- Mutluluk.
- lahi bir kaynaktan gelen rahmet, bereket.
Jean-Poul Roux “Altay Türklerinde Ölüm” adlı eserinde kut kavramına çok geniş yer vermiş olup, bu kitabında kutu şu şekilde izah etmektedir;
- Akışkan, jelatine benzer bir madde,
- Zihin, ruh, hayati güç,
- Şans, talih, uğur,
- Sürüleri koruyan bir muska ya da nazarlık.
Eski Orta Asya Türk ve Moğol inanışlarına göre yaşam kaynağını Göktanrı’dan alır. Yiğitler Tanrı’nın kendilerine inayet ettiği; kut sayesinde ölümlerden kurtulur ve başarıdan başarıya koşarlar. Beyler ve kağanlar kutsanmıştır, yâni kut sahibidir. Ancak doğuştan itibaren kut sahibi olabilmek için çeşitli ritüeller gerekir. Tanrı’nın kutu geri çekmesi kağanın tahtını ve yaşamını yitirmesi anlamını taşır. Bunun için eski Altay inanışlarına göre Tanrı’dan kut dilenir.
Örneğin, ilk Türk eserlerinden Irk Bitig’de; Tanrı tarafından kutu alınan bir savaşçının, Göktanrı’ya yakarışı ve eski gücünü yeniden kazanması anlatılır. Kutun değişik türleri vardır.
- Bor Kut: Cisimleşmiş kuttur. Bir nesneyi temsil eden bir modeli gibidir. Yer ruhudur.
- İye Kut: Bir varlığı koruyan ruhsal enerjidir ve tamamen soyuttur. Ana ruhtur.
- Sal Kut: Hareketli kuttur. Rüzgâr gibi esebilir. Hava ruhudur.
Bu inancın Sahalardaki adı Kut-Sür İteğele (Kut-Sür İnancı) veya Tañara Üöreteğe (Tanrı Öğretisi)’dir. Sahaların günlük yaşamlarında bu inancının izlerini her zaman görmek mümkündür. Kut, bütün canlı varlıkların ruhu ve yaşam enerjisidir. Kut üç unsurdan oluşmuştur. Bor kut (toprak-can), Salgın kut (hava-can) ve İye kut (ana-can). Bazı saha efsânelerine göre kut Ürüñ Ayı Toyon tarafından verilmektedir.
Bunu ilahe Ayıhıt insanlara getirmektedir (ulaştırmaktadır). Bazı kikâye ve masallarda Ağa kut (baba-can) ve Sür kut (hayat-can) ifadelerine de rastlanmaktadır.
Kutun İzlerini Sürmek
Türk, Moğol ve Altay kültürlerinde kutun izlerini sürmek, bu toplumların derin inançları ve gelenekleri hakkında önemli bir anlayış sağlar. Kutun gücü, insanların doğayla, ruhlarla ve evrenle olan bağlarını güçlendirir ve toplumsal dengeyi korur.
Abdülkadir İnan’ın aktardığı bilgilere göre, kutun bedenden ayrılması ile ölüm gerçekleşmez ama kişide var olan kutsallık ortadan kalkar, o kişi sıradanlaşır. Kut, insan için kesinlikle bir güç ve uzun ömür kaynağıdır. Birey onsuz hayatını çok da fazla uzun sürdüremez. Ancak tin bedenden ayrıldığı vakit, kişinin ölümü hemen gerçekleşmiş olur.
Altay kavimlerinde kut
Eski Türklerde öldükten sonra göğe çıkılacağı inancı hâkimdir. Bununla birlikte başlıca ikametgahı gökte olan insan ruhları, bir dağda mensup olduğu boyun ilk yerinde evinin çevresinde, bozkırda gezebilir. Ruh, mezarda boyun atalarını temsil eden ongunlarda, öldürülen düşman yansıtan balbal taşlarında ve boyun bayrağında (tuğ) barınabilir. Bu biçimde ruhun dünyaya dönüşü mümkündür. Ayrıca ölen kişinin öldürdüğü hayvanların ve insanların öteki dünyada ona hizmet edeceğine inanılır. Bu yüzden hayvanları ile birlikte gömülür. Her öldürdüğü düşman içinse taş (bal-bal) dikilir.
Hayvanları öldürmek bu yüzden kurallarına uygun bir biçimde yapılmak zorundadır. Hayvanın iskeleti korunmak zorundadır ve kanı -yâni “Yaşam gücü” sayılan kutu– akıtılmamalıdır. Moğol Kağanı Cengiz Han Büyük Yasası; kan akıtılmadan öldürme biçimini şöyle açıklar:
“Bir hayvan kesilirken bacakları bağlanmalı, karnı açılmalı ve ölünceye kadar kalbi elle sıkılmalıdır”.
Altay kavimlerince (Türkler, Moğollar…) böyle olursa hayvanın yeniden dünyaya geleceğine inanılır. Nitekim Osmanlı’da da bu eski Türk geleneği vardır. Padişahların kardeşlerini öldürmesi bir gelenektir.
Ama öldürme biçimi eski adetlere uygun yapılır. Kanı yâni kutu (Yaşam Gücü) akıtılmadan yay kirişiyle veya kayışla boğulur. Günümüzde bu kelime uğur, şans anlamında kullanılmaktadır. Kutsamak, kutlamak… gibi bereket ve esenlik bildiren kelimeler kut- kökünden türetilmiştir.
Devlet geleneğinde Kut İnancı
Kut inancı, Türk devletlerinde başta olan insanların, kendilerine bu görevin Allah tarafından verilmiş olduğuna inanması. Osmanlı padişahlarında da bu inanç görülür ve yazdıkları fermanlarda Zillullah unvanını da kullanırlardı. Zamanla bu inanç halk tarafından da benimsenmişdir. Bu inançın etkisiyle padişahlar katledilirken kanları akıtılmaz genellikle kendi yaylarının ipi ile boğulurlardı.
Herhangi bir kişinin yönetici olmayı hak etmesi için Tanrı’nın ona “kut” vermesi gerekir. Türk yönetim felsefesinde “Göktengri” den gelen “kut”, yöneticilerin yönetmiş oldukları toplum üzerinde âdil bir yönetim tarzını ortaya koymaları için vermiş olduğu “geçici” bir yönetim yetkisidir. Başarılı olmayan, sorunları çözemeyen kağan Tanrı tarafından kendine verilmiş olan “kutu” kaybetmiş sayılır. “Kutu” alınmış olan kağanının Türk Milletini yönetme hakkı yoktur.
Kağanın almış olduğu “kut”, onun sezebilme, hissedebilme, anlayabilme, kavrayabilme ve toplumu yönetebilme yeteneğini canlı tutar. “Kut”un hakkını vermenin temel ölçüsü ise kağanın “bilgeliğidir”. Türk yönetim tarihinde kağan ve hükümdarlarının kullandığı ad ve unvanları kut anlayışı ile bağlantıları bakımından önemlidir. Meselâ, Türk tarihinin önemli liderlerinden Mete’nin unvanları; “Tanrı-kut” ve “İdi-kut”; Göktürk kağanının unvanı ise “Kutlug Beg”dir
Kutun Mirası ve Geleceği
Bugün bile, Türk, Moğol ve Altay kültürlerinde kutun mirası yaşamaya devam etmektedir. Şamanizm ve halk inancıyla bağlantılı olarak, kutun önemi ve etkisi hala güçlüdür. Gelecek nesiller, bu derin kültürel mirası korumak ve kutun gücünü anlamak için çaba göstermelidir.
Kutun, doğaya, ruhlara ve evrensel dengeye olan bağlılığı temsil eder. Güçlü bir sembol olan kutun, insanların doğayla uyum içinde yaşamasını ve ruhsal dengeyi sağlamasını simgeler. Günümüzde, birçok Türk ve Moğol halkı hala kutun ritüellerini gerçekleştirir ve bu kültürel mirası gelecek kuşaklara aktarmaya çalışır.
Kutunun anlamı ve önemi, kültürel mirasımızın bir parçası olarak korunmalı ve değer verilmelidir. Kutun, sadece bir sembol değil, aynı zamanda geçmişimizin ve kimliğimizin bir parçasıdır. Gelecek nesiller, bu değerleri öğrenmeli ve yaşatmalıdır. Kutunun gücünü anlamak, Türk, Moğol ve Altay kültürlerinin derin köklerini keşfetmek ve anlamak anlamına gelir.
Kut: Sonsuz Bir Güç
Kut, Türk, Moğol ve Altay kültürlerindeki önemli bir kavramdır ve yaşamın merkezinde yer alır. Doğanın güçlerini ve ruhlarını dengeleyen bu kutsal enerji, insanların hayatına şekil verir ve toplumların birliğini sağlar. Kut, geçmişten günümüze uzanan derin bir mirastır ve gelecek kuşaklar için de büyük bir öneme sahiptir.
Uta – Türk, Altay ve özellikle Moğol halk inancında ve şamanizmde ruh enerjisi. Koruyucu ruh ve (daha doğrusu ruh şeklinde düşünülen) koruyucu enerjidir. Kut’un farklı bir türü olarak kabul edilir. Bazen iyicil ruhları tanımlamakta da kullanılır. Sözcük Moğolca kökenlidir. Dagur dilinde Huta, Moğolcada Utaga duman anlamına gelir ve yarı şeffaf (yarı soyut) bir görüntüyü ifâde etmektedir. Utga ise Moğolcada his demektir.
Kut ve Tengrikut
“Kut” Tengrinin sadece hükümdarlara verdiği güçlü bir ruhtur. Tengri bu ruhu bir kağana, uygun gördüğü zaman verir ve yine uygun gördüğü zaman geri alır. Bu ruha sâhip olan bir kağanın unvanına “Tengrikut” eklenir.
