Sfenks, Mısır çöllerinde ünlü bir antik harikadır, peki nasıl oldu da bir Yunan kralı hakkındaki bir hikayeye dahil oldu? Sfenks mitolojisinin antik Yunanistan’a nasıl getirildiğini öğrenmek için okumaya devam edin!
Sfenks, dünyadaki en bilinen imgelerden biridir. Mısır’daki yaklaşık beş bin yıllık heykel, binlerce yıldır ülkenin kültürel mirasının bir simgesi olmuştur.
Ancak Sfenks’in neredeyse aynı derecede ünlü olan başka bir resmi daha var. Bu, geniş kanatlı ve korkunç bir üne sahip bir dişi.
Mısır sfenksi kraliyet koruyucusuyken, Yunan versiyonu daha az asildi. O vahşi, kana susamış ve kurnazdı.
Bu iki koruyucunun arasındaki fark sadece duruşlarında ve cinsiyetlerinde değil. Giza’nın Büyük Sfenksi Mısır’ın bir ikonuyken, zeki ama acımasız kadın versiyonu Yunan mitolojisinin bir canavarıdır.
Peki Sfenks nasıl klasik Yunan canavarına dönüştü?
Oidipus ve Sfenks
Yunanlılara göre Sfenks eşsiz bir canavardı.
İnsan başlı, dişi aslan gövdeli bir yaratıktı. Kartal kanatları ve birçok resimde yılan başıyla sonlanan bir kuyruğu vardı.
Yaşlı Plinius, Etiyopya’da bu tür birçok yaratığın bulunabileceğini ancak Yunanistan’a yalnızca bir tanesinin getirildiğini söyledi. Birçok efsane, Apollon veya Hera’nın Sfenks’i Thebes şehrine taşıdığını söylüyordu.
Bu Sfenks’in genellikle yabancı iblislerden ziyade iyi bilinen Yunan canavarlarının kızı olduğu söylenirdi. Kaynaklar çeşitlilik gösterirdi ancak Typhon, Echidna , Orthrus ve Ceto gibi iyi bilinen canavarları olası ebeveynler olarak gösterdiler.
Yunan mitolojisinde Sfenks, Thebes şehrinin koruyucusu olarak atanmıştı. Hiç kimse onun bilmecesini çözmeden şehre giremezdi.
Ancak Sfenks kurnaz bir yaratıktı, bu yüzden hiçbir adam onu alt edemezdi. Bir gezgin yanlış cevap verdiğinde, onları boğar ve acımasızca yerdi.
Bazı tarihçiler Sfenks’in isminin kendisine karşı gelenleri boğmasından kaynaklanmış olabileceğine inanıyor. Yunanca kelimeler arasında bazı benzerlikler var.
Boğma ayrıntısı, onun gerçek aslanlardan olduğu kadar Mısır anıtlarından da ilham aldığını gösterebilir. Doğada, dişi aslanlar genellikle avlarını boğarak öldürmek için boyunlarını ve yüzlerini ısırırlar.
O şehrin kayıp prensi Oedipus, Thebes’e doğru seyahat ederken canavarla karşılaştı. En eski anlatımlar Sfenks’in ona verdiği bilmeceyi belirtmese de daha sonraki bir versiyon iyi bilinir hale geldi.
Çoğu kaynağa göre Sfenks’in bilmecesi “Sabah dört ayaklı, gündüz iki ayaklı, akşam üç ayaklı yürüyen yaratık nedir?” idi.
Oedipus, Sfenks’in bilmecesine doğru cevap veren ilk insan oldu. Doğru cevap insandı; bebekken dört ayak üzerinde sürünür, hayatının çoğunda dik yürür ve yaşlılığında bir bastona yaslanır.
Bazı rivayetlere göre Sfenks, Oedipus’un geçmesini engellemek için ikinci bir bilmece sormuş. “İki kız kardeş var. Biri diğerine doğum yapıyor, o da birincisine doğum yapıyor. Bunlar kim?”
Oedipus yine doğru cevabı verdi ve “Gece ve gündüz” dedi, ikisi de Yunancada dişil kelimelerdi. Sfenks sonunda onu alt edebilecek bir adama meydan okumuştu.
Çoğu kaynak Sfenks’in bundan o kadar utandığını ve kendini öldürdüğünü iddia ederken, birkaçı da Oedipus’un şoktan sersemlediğinde onu öldürdüğünü söyledi. Hikayenin en yaygın versiyonu, Oedipus güvenli bir şekilde geçerken Sfenks’in kendini uzun bir kayadan atmasıdır.
Modern Yorumum
Yunan kaynakları bile Sfenks’in kendi ülkelerinin yerlisi olmadığını kabul ettiler. Çok uzaklardan gelmişti ve bazılarına göre Afrika’da onun gibi başkaları da vardı.
Hem antik dünyada hem de modern dünyada en bilinen sfenksler Mısır’dan gelmiştir. Nil boyunca ticaret neredeyse kesin olarak Yunanlıları bu antik sembolle tanıştırmıştır .
Mısır’daki en ünlü sfenks, elbette, Giza’nın devasa koruyucusudur. Bu dönüm noktası, Oedipus’un hikayesi anlatıldığında zaten neredeyse iki bin yaşındaydı.
Yunanlılar bu imgelere aşinaydı; birçok antik kaynak bunlardan bahsetmişti. Fakat kendi hikayelerindeki Sfenks türünün tek örneğiydi
Mısır ve Yakın Doğu sanatında betimlenen sfenksler, Yunan canavarından birçok bakımdan farklıydı.
Giza’nın Büyük Sfenksi ve buna benzer diğerleri, bir kere, neredeyse her zaman erkek olarak gösterilir. Ancak Yunan Sfenksi her zaman dişi olarak gösterilirdi.
Mısır imgelerinin aksine, Yunan canavarının kanatları ve yılan gibi bir kuyruğu da vardı. Bu ayrıntılar Mezopotamya ve Mısır ikonografisinde neredeyse hiç görülmez.
Akdeniz’in başka yerlerinde sfenks birçok farklı biçime bürünebilirdi. İnsan başlı aslan, Giza’daki anıt nedeniyle en ünlüsüdür, ancak resimlerde şahin, kedi veya koyun başlı sfenksler de gösterilmiştir.
Koç başlı dokuz yüz koruyucu sfenks Mısır’ın Teb şehrinde inşa edildi. Bu, Yunan Teb’iyle aynı olmasa da, oradaki heykel sayısının koruyucu canavarın Yunan versiyonuna ilham vermiş olması muhtemel görünüyor.
Mısır’ın Thebes şehri, Yunan yazarlar tarafından yerel bir adın telaffuzuna dayanarak isimlendirilmiştir. Ancak, sfenks imgelerinin çoğalmasının, zihinlerinde Mısır tapınak alanı ile efsanevi Oedipus’un evi arasındaki bağlantıyı da oluşturmuş olması muhtemeldir.
Yunan Sfenksi açıkça Mısır’daki resimlere dayanıyordu. Bahsedildiği mitlerde bile yabancı bir ülkeden getirildiği söyleniyordu.
Ancak Sfenks’in Yunan mitolojisine uyarlanması sırasında hikâyeye, onu yalnızca Yunan mitolojisine özgü bir canavar yapan özellikler eklendi.
Yunan Sfenksi’nin kanatları ve yılan kuyruğu oradaki mitolojik canavarların ortak özellikleriydi . Sfenksin bazen akraba olduğu söylenenler de dahil olmak üzere birçok yaratık benzer özelliklere sahipti.
Yunan Sfenksinin dişi olması da Yunan geleneğiyle uyumludur. Sirenler ve Harpiler gibi birçok melez canavarın yüzü güzel kadın, vücudu ise hayvandı.
Mısır’da sfenks, genellikle bir tanrının veya kralın niteliklerine sahip olan koruyucu bir koruyucu olarak görülüyordu. Ancak Yunanlılar için çok daha tehditkar ve acımasız bir canavardı.
Özetle
Yunan mitolojisinde Sfenks, tekil bir dişi canavardı. Genellikle Etiyopya’dan getirildiği söylenirdi, Yunan şehri Thebes’e giden yolu korurdu.
Bir aslan gövdesi ve bir insan kadının kafası olan, devasa, kanatlı bir yaratık olan Yunan Sfenksi, yanından geçmeye çalışan herkesi yutardı. Geçmenin tek yolu, bilmecesini doğru cevaplayarak canavarı alt etmekti.
Oedipus, Sfenks’le karşılaşmasından onun bilmecesini doğru yanıtlayarak kurtulan ilk insan oldu. Birçok kaynak, canavarın alt edildiği için utançtan intihar ettiğini söyledi.
Bu Yunan efsanesi, Mısır’daki sfenks tasvirlerinden oldukça farklıdır. Mısırlılar sfenkslerini neredeyse her zaman erkek olarak tasvir ettiler, sıklıkla bir tanrıyı veya kralı temsil ettiler ve ayrıca onları çeşitli hayvan başlarıyla gösterdiler.
Yunan şehri olan Thebes’in adını taşıyan Mısır’daki dokuz yüz sfenks heykelinin başları, tanrı Amun’u onurlandırmak için koç başlarıydı . Diğerleri kediler, şahinler veya diğer hayvanlardı.
Bu eski Mısır resimleri açıkça bölgeden geldiği söylenen Yunan Sfenksine ilham kaynağı olmuştur. Ancak Yunanlılar yaratığı diğer ünlü Yunan canavarlarının tarzına daha uygun olacak şekilde değiştirmişlerdir.
