Ev İyesi Nedir?
Ev İyesi, Türk halk kültüründe derin bir köklere sahip olan geleneksel bir inançtır. Evlerde yaşayan ve evin koruyucu ruhu olarak kabul edilen bir varlık olarak tanımlanır. Ev İyesi, evin sakinlerini korur, ev işlerine yardımcı olur ve evin huzurunu sağlar. Türk toplumunda, Ev İyesi’ne olan inanç uzun bir geçmişe sahiptir ve hala birçok kişi tarafından önemsenmektedir. Bu inanç, Türk halkının evlerdeki güvenlik ve huzura olan ihtiyacının bir yansımasıdır.
Çuvaşlarda, bahçesiyle, ahırıyla ve avlusuyla bir bütün oluşturan evin sahibi olan Ev İyesi’nin iki yardımcısı vardır. Dam (ev) bekçisi olan Kilti Tura ile hayvanların yaşadığı Damız (ahır) bekçisi Karta Tura. Ayrıca evin temelini koruyan Nigez İyesi adlı bir İye de vardır. Evin ortadireğini koruyan ruha Arabağana (Bagan) İyesi denir ki, o olmadan evin çökeceğine inanılır.
Ev İyesi genelde beyaz giyinen bir kadın, beyaz bir tavşan veya beyaz bir köpek kılığındadır. Ona kaz, tavuk, horoz, ördek gibi evcil kuş kurban edilir. Bodrum katta yaşar ve eve ancak geceleri çıkar. Her insan onu farklı kılıkta görür. Ancak genelde olarak orta boylu, beyaz yüzlü, buruşuk derili, ak elbiseli, biraz kambur biri olduğunu söylenir. Yün, keten eğirir, beşiğinde ağlayan bebeği sallar, bulaşık yıkar. Yangın çıkarsa veya eve hırsızlar girerse ses çıkararak ya da ev sahiplerinin ayağını çekerek onları uyandırır. Bazen uyuyan ev sahibinin saçlarını da örebilir.
Bu örgüyü sökmek iyi değildir, kendi kendine çözülmesini beklemek gerekir. Bazen insanlar gece yarısı uyanınca ev içinde yürüme ve nefes alma sesleri duyumsarlar. Bu sesler ona aittir. Bodrumda un eler. Bir evden başka bir eve taşınılınca bir veda töreni yapılır ve bu tören sırasında İyeyi yeni eve dâvet ederler. Bazen de Ev İyesi için özel at koşulur ve onu eski evden yeni eve götürürler.
Türk kültüründe iki insanın yaşamını birleştirerek aile kurması; evlenmek, nikâh kıymak ise evermek tabirleriyle ifâde eldir.
Sonuna ev getirilerek oluşturulan pek çok kelime vardır: Orduevi, Dikimevi, Gözlemevi, Bakımevi, Yaşlılarevi, Basımevi, Doğumevi, Yazımevi, Yemekevi, Aşevi, Tecimevi, Kesimevi, Sütevi, Buzevi, Sağlıkevi, Konukevi, Öğretmenevi, Yapımevi, Sayrılarevi, Gökevi, İplikevi, Dağevi, Kırevi, Dökümevi, Kuşevi, Kayıkevi, İçimevi…
Azerbaycan halk inanışlannda Ev İyesi genellikle yılan şeklindedir. Bu nedenle yılan olan evde bereket olacağına inanılır. Ev İyesi, İnsanlann gözüne yılan şeklinde göründüğü zaman, ona dokunulmaz. “Ev Yılanı” denilen bu yılana zarar veren olursa o eve felaket gelir, kıtlık olur ve bereket gider.
Sahab
Doğu Anadolu’da yaygın olan bir inanca göre her evin bir perisi olur, ona da “sahab” (sâhip) denilir. Onlar evin temiz tutulmasını isterler. Aksi halde ev halkını cezalandırır o evin bereketini alırlar. Bu inanç, ev iyesiyle ilgili inanışlardan ayrılmaz bir bütün oluşturur.
Kırsut İyesi
Türk, Tatar ve Altay mitolojisinde koruyucu ruh. Kırzıt İyesi de denir. Ev iyesi ile bağlantılı olarak değerlendirilen bir varlıktır. İnsanın kendi iyesidir, yanında bulunduğu o insanı korur. Sözcüğün kutsallık anlamı vardır. Bu nedenle İnsan İyesi bile denebilir. Misafirliğe giden evin hanımını, istediği saatte gittiği yerden alarak eve getirir. Yol boyunca ona eşlik eder. Kırsut olmayan evin çok soğuk olacağı yönünde bir inanç vardır.
Kimsene
Türk ve Altay halk inancında Ev Cini. Kimesne olarak da söylenir. Evlerde yaşarlar. Cinlerin adlarının telaffuz edilmesinin onları çağırmak anlamına geleceği gerekçesiyle uygun bulunmaması; “Kimse”, “Kimsene” gibi örtülü isimler verilmesine neden olmuştur. Özellikle evlerde yaşadığı düşünülenler için bu tabirler tercih edilir. Sözcük, bilinmezlik, kimliksizlik ifâde eder.
Ayrıca Çuvaşlarda Hertsürt (Hartsurt) adlı bir varlık vardır ve Ev İyesinin bütün özelliklerini taşır. Örneğin ev içinde kavgaları ve dargınlıkları hiç sevmez ve böylesi durumlarda evi terk edebilir. Hasat zamanı ağıla gidip yardımcı olur.
Kökenler ve Tarih
Ev İyesi inancının kökenleri, Türk kültüründe binlerce yıl öncesine dayanmaktadır. Bu inanç, Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya göç etmesiyle birlikte taşınmış ve zamanla çeşitli şekillerde evrilmiştir. Antik Türkler, evlerini korumak için çeşitli ritüeller ve uygulamalar gerçekleştirirlerdi ve bu geleneğin bir parçası olarak Ev İyesi inancı da yaygınlaşmıştır. Günümüzde bile, bu inanç birçok Türk ailesi tarafından sürdürülmektedir. Ev İyesi inancı, Türk toplumunun geçmişine ve köklü kültürel mirasına derin bir bağlılığı yansıtır.
Ev İyesinin İşlevleri
Ev İyesi, Türk halk kültüründe çeşitli işlevlere sahiptir. Bunlar arasında evin koruyucusu olarak görev yapmak, bereket getirmek, aileye yardımcı olmak ve evin huzurunu sağlamak gibi önemli roller bulunmaktadır. Ev İyesi, aynı zamanda evin içinde ve çevresinde yaşayan kötü ruhları uzak tutmak için de önemli bir rol oynar. Türk toplumunda, Ev İyesi inancı evlerdeki dengenin ve huzurun korunmasına yardımcı olur. Bu inanç, ailelerin evlerine olan bağlılıklarını ve evlerinin güvenliğine duydukları önemi vurgular.
Özellikleri
Her ev için farklı bir İye vardır. Bazen bir yılan olarak betimlenir. Evde görülen yılanın bereket getireceğine inanılır. Onu öldürmeden dışarı çıkarmak gerekir. Böylece o da kimseye zarar vermemiş olur. Aksi takdirde evin bereketi kaçar. Kısa boylu bir erkek şeklinde betimlenir. Eve girildiğinde ona selam vermek gerekir. Yoksa küsüp gider ve evin bereketini de götürür. Ev bir süre sonra örene döner.
Aileyi korur. Bazen eşyaların yerini değiştirebilir. Bazen bağırarak insanları korkutur. Ev İyesi insanlarla aynı evde birlikte yaşar. Ev Bekçisi olarak da bilinir. Bazen yılan kılığında olan ya da gözleri kor gibi yanan, saçları dağınık esmer vücutlu bir yaratık olarak anlatılır. Daha çok terk edilmiş evlerde rastlanır. İnsan kılığında ve ocak başında bulunan bir ruhtur. Uzun saçlı ve orta boylu bir ihtiyar olan bu İye, evi kara ruhlardan ve hastalıklardan korur.
Kültürel Önem ve Günümüzdeki Yeri
Ev İyesi inancı, Türk halk kültürünün önemli bir parçasıdır ve hala birçok kişi tarafından günlük yaşamın bir parçası olarak kabul edilir. Günümüzde, bazı aileler hala Ev İyesi’ne inanır ve evlerini korumak için çeşitli geleneksel uygulamalara başvururlar. Bu inanç, Türk toplumunda derin bir kültürel bağlamı temsil eder ve hala yaşayan bir geleneğin kanıtıdır. Ev İyesi inancı, Türk halkının evlerine ve aile birliğine olan değerini yansıtır ve bu nedenle kültürel ve toplumsal bir öneme sahiptir.
Sonuç ve SSS
Ev İyesi – Türk Halk Kültüründe Koruyucu Ruh, Türk toplumunun derin köklerine ve geleneklerine ışık tutan önemli bir konudur. Bu gelenek, Türk halkının evlerindeki huzur ve güvenliğe olan inancını yansıtır. Ev İyesi inancı, kültürel mirasımızın önemli bir parçasıdır ve Türk toplumunun kimliğinde önemli bir yer tutar. Bu inanç, geçmişten günümüze aktarılarak yaşatılmalı ve gelecek nesillere aktarılmalıdır. Bu bağlamda, sıkça sorulan soruları şu şekilde yanıtlayabiliriz:
Sıkça Sorulan Sorular:
- Ev İyesi kimdir? Ev İyesi, Türk halk kültüründe evin koruyucu ruhu olarak kabul edilen bir varlıktır.
- Ev İyesi inancı hangi döneme dayanmaktadır? Ev İyesi inancı, Türk kültüründe binlerce yıl öncesine dayanan eski bir geleneğe sahiptir.
- Ev İyesi ne gibi işlevlere sahiptir? Ev İyesi, evin koruyucusu olarak görev yapar, bereket getirir, aileye yardımcı olur ve evin huzurunu sağlar.
- Günümüzde Ev İyesi inancı hala yaygın mıdır? Ev İyesi inancı, hala birçok Türk ailesi tarafından sürdürülmektedir, ancak bazı bölgelerde daha yaygın olabilir.
