Sogotoh Han
Sogotoh Han, Sahaların (Yakutların) efsanevi atası olarak kabul edilir. Ona Sokotoh Han veya Soğotoğ Han da denir ve bazen yeryüzündeki ilk insan olarak da anılır. Oğuz Han ile benzerlikler taşıyan bazı özelliklere sahiptir. Sogotoh’un karısının adı Tunalıkan ve kayınbabasının adı ise Omogoy Han’dır. “Sogotoh” kelimesi, tek, yalnız, yalın, saf, beyaz gibi anlamlara gelir ve Yakutçada “Soho kil” yani “beyaz adam” demektir.
Sogotoh Han, Sahaların efsanevi atası olarak kabul edilir. Yakut halkı için büyük bir öneme sahip olan Sogotoh Han’ın hayatı ve özellikleri çeşitli efsanelere konu olmuştur. Bazı efsanelere göre Sogotoh, yeryüzündeki ilk insan olarak yaratılmıştır ve Yakut halkının atası olarak kabul edilmiştir.
Diğer efsanelerde ise Sogotoh, tıpkı Oğuz Han gibi büyük bir lider olarak anlatılır. Savaşçı ve cesur bir adam olan Sogotoh, Yakut halkının önderi olarak onlara yol göstermiştir. Ayrıca bir avcı ve avsı olmasıyla da bilinir.
Sogotoh’un karısı Tunalıkan, güzel ve yiğit bir kadındır. Onunla evlenmesiyle Yakut halkı için büyük bir mutluluk kaynağı olmuştur. Kayınbabası Omogoy Han ise güçlü ve kuvvetli bir varlıktır. Omogoy Han, Sogotoh’un hayatına önemli katkılarda bulunmuş ve ona büyük yardımlar sağlamıştır.
İsmi olan “Sogotoh” kelimesi, Yakutçada “Soho kil” yani “beyaz adam” demektir. Bu isim, onun saf ve temiz bir insan olduğunu simgeler. Ayrıca Sogotoh’un beyaz saçları da onun yaşlı ve bilge bir lider olduğunu gösterir.
Sogotoh Han, Yakut halkı için kahramanlık, liderlik ve güçlü bir şahsiyetin sembolüdür. Onun hayatı ve özellikleri, halk arasında hala büyük bir ilgiyle anlatılmaya devam etmektedir ve Yakut kültürünün en önemli figürlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Etimolojik Kökeni ve Anlamları
Sogotoh Han’ın adının etimolojisi, “Tör/Tür” kökünden gelir. Bu kökten türeyen sözcükler arasında “töre” veya “türe” gibi adalet ve hukuk anlamlarına sahip kelimeler de bulunur. “Türk” kelimesiyle de aynı kökten gelir. Ayrıca Moğolcada da “emir”, “düzen” ve hatta “evlilik” ile “doğum” gibi anlamları içerir.
Töz Han: Ced Tanrısı ve Ata
Töz Han veya Tös Han, Türk ve Altay mitolojisinde önemli bir figürdür. Atalar Tanrısı olarak da bilinir ve insanlığın ata ve analarını temsil eder. Göklerde yaşayan bu figür, Töz Ruhlarının önderi olarak kabul edilir ve genellikle bir avcı şeklinde tasvir edilir, elinde ok ve yay bulunur.
Töz Han, insanlığın başlangıcından beri var olmuş ve toplumların kutsal lideri olarak görülmüştür. Onun adı insanların dilinden düşmemiş, her zaman hürmet ve saygıyla anılmıştır. Töz Han, yaratıcısı Tanrı Umay ve ateşin tanrısı Kutlu Kuçina ile birlikte, insanlara hayatın ilk kurallarını öğretmiş ve onlara yaşamı anlatmıştır.
Töz Han’ın varlığıyla ilgili birçok efsane ve hikaye vardır. Özellikle avcılıkla ilgili efsaneler insanların hayatının önemli bir parçasıdır çünkü Töz Han, avcılık için uygun alanlar oluşturmuştur. Bu nedenle Töz Han, avcılığı simgelemiş ve insanların avcılıkla ilgili dualarına cevap vermiştir.
Bunun yanı sıra, Töz Han birçok önemli değere de sahiptir. Adalet, cesaret ve cömertlik gibi erdemlere sahip olan Töz Han, insanlar için bir örnek model ve önderdir. Onun yolunda yürümek ve onun gibi hareket etmek, insanların mutluluğunu ve başarısını garanti eder.
Töz Han’ın kutsal yeri ve konumu hala Türk ve Altay kültüründe çok önemlidir. Hala birçok insan onun sayesinde avcılık yaptığını ve onun dualarına inandığını söyler. Töz Han, Türk halkının kolektif bilincinde ve yaşamında önemli bir rol oynamaya devam etmektedir.
Töz Kavramının Anlamları
Töz, Türk, Moğol ve Altay şamanizminde “Totem” anlamına gelir. Totem anlamının yanı sıra “töz” kelimesinin genel olarak iki anlamı vardır. Birincisi, bir topluluğu simgeleyen hayvanın sembolize edilmiş heykeli veya ikonu olan “Ongun”. Her oymağın koruyucu bir hayvanı vardır ve bu hayvanlar genellikle ulu atası sayılan bir varlığı sembolize ederler. İkinci anlam ise “cevher” veya “değişmeyen kısım” olarak belirir. Tözler arug (arı) ve karug (kara) olmak üzere iki kategoriye ayrılır; arug tözler iyi ruhları temsil ederken, karug tözler kötü ruhları temsil eder.
Etimolojik Kökeni ve Anlamları
“Töz” veya “Tös” kelimesinin etimolojisi, “öz” veya “cevher” gibi anlamlar taşır ve köken veya başlangıç anlamlarını içerir. Moğolcada “töv” kelimesi merkez anlamına gelir ve felsefede bir varlığın gerçek mahiyetinin görüntüsünden farklı olup olmadığına dair tartışmalara yol açar. “Tös” kökü ayrıca Moğolcada şekil ve görünüm anlamlarını da içerir.
Bu sözcük aynı zamanda Türkçe “döz” sözcüğü ile de benzer bir kökene sahiptir. “Döz” kelimesi de çekirdek, öz veya özün bütünlüğü anlamlarına gelir. Bu yönüyle “töz” veya “tös” sözcüğü, aslında varlığı, bütünlüğü ve gerçekliği simgeleyen geniş bir anlam yelpazesine sahiptir. Bu nedenle de felsefi, metafizik ve ontolojik tartışmalarda sıklıkla kullanılır.
İnsanın özü, doğanın özü, evrenin özü gibi konular üzerine yapılan düşüncelerde sıkça karşılaşabileceğimiz “töz” veya “tös” sözcükleri, en temel yapıtaşlarının ne olduğuna ve gerçek varlığın ne olduğuna ilişkin tartışmalara açık bir kapı oluşturmaktadır. Nasıl ki bir varlığın dış görünümü onun gerçek özünü yansıtmayabilirse, bir şeyin görünen yüzü de aslında varlığın gerçek anlamını bize yansıtmayabilir. Bu nedenle “töz” veya “tös” sözcükleri, insanın gerçekliği sorgulamasına, varlığın özüne yapılan bir yolculuk olarak da düşünülebilir.
Dünya kültürlerinde farklı şekillerde kullanılan ve farklı anlamlar yüklenen bu sözcükler, aslında tüm insanlık için ortak bir anlamı ifade etmektedir. İnsanın gerçekliği, varlığın özü ve yaşamın amacı gibi konularda düşünürlerin ortaya koyduğu tartışmalarda sıkça karşımıza çıkan “töz” veya “tös” sözcükleri, hayatımızın bir parçası olarak kalmaya devam edecektir.
