Kutsal Merasim Calın ve İlgili Türk Altay Tanrıları
Calın – Türk ve Altay halk inancında kutsal merasim. Yalın veya Çalın da denir. Özellikle Yer Ana ve Yer İyesi için yapılan tören. Büyükçe bir ağacın altında gerçekleştirilir. Bu ağaç Uluğkayın’ı temsil eder. Yere üç direk saplanıp tepeleri oyularak veya üzerlerine birer bardak koyularak içlerine kımız doldurulur. Şaman alana gelerek ellerinde ağaç dalları tutan 39 kız ve 39 erkekle birlikte kırınır (dans eder). Burada kırkıncı kişi kendisidir ve bu rakamın kutsallığı ile ilgili de bir yaklaşım vardır.
Yer anayı temsil eden üç direğin yanına vararak Calın alır. Orada gerçekleşen kutsal irtibata Calın Almak denir. Şaman at gibi kişneyerek havaya atlamaya başlar. Törene katılanlardan kadın olanlar da kahkaha atarak şamanın üzerine atlarlar.
Erkekler ise kadınlar zorla çekerek geri getirirler. Şaman aldığı Calın’ı orada bulunanlara fırlatır ve böylece yerden aldığı kutsal bereket enerjisini insanlara aktarır. Daha sonra Calın’ı alana getirilmiş olan 39 hayvana da fırlatır. Calın bir çeşit enerji olarak varsayılır. Topraktan alınan ateşin gücünü içerir. Nüfusun artması ve bereketin devamı amacıyla yapılan bu tören cinsel ihtirasları da içerir.
Kahkahalar bunun simgesel anlatımıdır. İnsanların terlemesi ve yanaklarının kıpkırmızı olması cinsel yönünün başka bir dışavurumudur. Yalın (alev) sözcüğünün cinsellikle bağlantısı da dikkate değerdir. Örneğin “ateşli kadın” tabiri bunun en anlaşılır göstergesidir. Yallı denilen halay benzeri bir oyunlada bağlantılıdır. Yallı adı verilen halay türü ve ateş anlamıyla bağlantısı açıktır.
Ateş Tanrısı Cahın Han
Cahın Han – Türk ve Altay mitolojisinde Ateş Tanrısı. Çahın Han da denir. Göğün altıncı katında oturur. Tanrı Ülgen’i ikna ederek insanlara ateşin verilmesini o sağlamıştır.
Ateş Tanrıçası Yalın Hanım
Yalın (Yalun) Hanım – Ateş Tanrıçası. Ateşin koruyucu ruhudur. Başında kızıl renkli bir yazma (eşarp) bulunur. Veya sırtında al bir atkısı olduğu söylenir. Yalın alev demektir. Yalaz, Yalım sözcüğüyle de ilgilidir.
Haber Tanrıçası Cargıl
Cargıl Hanım – Türk ve Altay mitolojisinde Haberci Tanrıçası. “Cargıl Udağan” olarak bahsedilir. İnsanlara Tanrıların haberlerini getirir.
Bekçi Tanrı Cedey
Cedey Han – Türk ve Altay mitolojisinde Bekçi Tanrı. Şedey (Şaday, Çaday) Han olarak da bilinir. Altın Dağ’ın koruyucusudur. Yedi köpeği vardır. Köpekleriyle birlikte Altın Dağ’a giden yolu korur. Başında takılı tolgası (miğferi) ile betimlenir. Kaya Kapısı adlı yer altı geçidinin başında durmaktadır.
Bu kapı büyük bir denizin ötesindedir. Zincirlerle bağlanmış yedi azgın köpeği Ak Denizin ötesinde kıyamet gününü beklemektedir. Bazen yeryüzünde kötülüklere neden olduğu söylenir. Şamanla Erlik Han arasında arabuluculuk yaptığı da söylenir.
Dağ Tanrıçası Cembil Hanım
Cembil Hanım – Türk mitolojisinde Dağ Tanrıçası. Çembil (Çenbil, Cenbil) olarak da söylenir. Köroğlu destanındaki Çenlibel/Çamlıbel yer adıyla yakından ilgilidir. Köroğlu’nu koruyan bu Dağ Tanrıçası zaman içerisinde bir yer adına dönüşmüştür.
Azerilerin Koroğlu (Köroğlu) destanında Çenlibel olarak geçen dağ Anadoluda Çamlıbel’e dönüşmüştür. Cembil bazen de Köroğlunun annesinin adı olarak çıkar karşımıza doğrudan. Bir başka bakış açısıyla, ters mantık yürütülerek onu var eden yerlere geçen zaman içerisinde kişilik verip annesi hâline getirilmesi olarak da ele alınabilir. Daha sonra başı sıkıştığında bu dağlara sığınmıştır. Dağ, su ve ağaç gibi tüm kutlu unsurlar burada toplanmıştır.
Çoçuk Tanrısı Cılka Han
Cılka Han – Türk, Yakut ve Altay mitolojisinde Çocuk Tanrısı. Çocuk doğduğunda kaderini belirler. Doğumu yapan kadını da korur. Çocuğu olamayan kadınlar tarafından ondan çocuk dilenir.
Yakutların mitolojik inançlarında, iyiliksever ve “Ayıhı”lardan olan bir ruhtur. İnanışa göre, “Cılka Han”, çocuk doğduğunda onun kaderini belirler. Mitolojik metinlerde, onun ve eşinin göklerde yaşadığı söylenir. Doğum ruhu çocuk vermediği zaman, Yakutlar çocuğu bu kez “Cılka Han”dan dilerler.
Canını “Cılka Han”ın verdiği çocuğun geleceği iyi olur ve bu çocuk, herhangi bir hastalıktan veya kazadan dolayı ölmez. Havyanların telef olduğu veya kuraklık zamanlarda, yine “Cılka Han”a yalvarılıp dua edilir.
Çoçuk Tanrıçası Çınkıs Hanım
Çınkıs Hanım – Türk ve Altay mitolojisinde çocuk tanrıçasıdır. Cılka Han’ın karısıdır. Adı sürekli onunla birlikte anılır. Bebeklerin ve çocukların koruyuculuğunu yapar. Çınkı/Çıngı ateş, kıvılcım demektir. Bu durumda ateşin koruyucu özelliğiyle bağdaştırılabilir. Çocukların da oyuncağı olan Çıngırak ile ilginç bir kökensel ortaklık vardır. Ayrıca Cengiz ismi ile de ilgili görünmektedir. Bu durumda Deniz ve Okyanus anlamları taşır
Çoçuk Tanrıçası Üçmüstü Hanım
Üçmüstü Hanım – Türk ve Altay mitolojisinde çocuk tanrıçasıdır. Çocukları kötü ruhlardan korur. Ayrı bir tanrıça mı yoksa çocuk tanrıçasını tanımlayan bir sıfat mı olduğu konusu kesin değildir. Üç boynuzu vardır. Burada üç tane, yâni kötücül varlıklara ait olan sayıda (tek rakamlı) boynuzu bulunması ilgi çekicidir. Bu durumdan onun kötücül bir varlık olması gerektiği akla gelir fakat tam aksine çocukları korumaktadır.
Buna yönelik yapılabilecek bir açıklama şu olabilir:
Çocukları kötü ruhlardan koruduğu için en az bu kötü varlıklar kadar güçlü olmalıdır.
Sözcük anlamı, üçlenmiş demektir. Üç boynuz mânâsı taşır.