Völuspá (Eski İskandinavca: Vǫluspá ), İskandinav mitolojisine göre dünyanın nasıl şekil alabileceğini ve son bulacağını anlatan Şiirsel Edda’nın ortaçağ şiiridir. Yaklaşık 60 kıtadan oluşan hikaye, büyü ve bilginin efendisi olan tanrı Odin tarafından çağrılan bir kahin veya völva (Eski İskandinavca: vǫlva, ayrıca spákona, kehanet eden kadın olarak da bilinir) tarafından anlatılır. Bu edebi metne göre, dünyanın başlangıcı, tanrılar Dünya Ağacı Yggdrasil tarafından bir şekilde birbirine bağlanan İskandinav kozmolojisinin dokuz alemini yaratana kadar hiçlikle karakterize edilmiştir.
Aynı zamanda, her şeyin kaderi bir grup kahin tarafından taşa kazınmıştı. En başta, iki tanrı ailesi bir savaşa girmişti ve bu savaş, bir ateşkes ve Asgard’ın ilahi kalesinin etrafına bir duvar örülmesiyle sona ermişti. Ancak, evren yaratıldığı andan itibaren mahkûm olduğu için sonsuza dek barış içinde yaşamayacaklardı. Her tanrının savaşacağı belirli bir düşmanı vardır ve baş tanrı Odin de dahil olmak üzere birçoğu öldürülecektir.
Bağlam
Edda olarak bilinen şiir koleksiyonunun ilk şiiri , völva’nın kehanetleri anlamına gelen Völuspá’dır .
MS 8. veya 9. yüzyılda yaşayan ve genellikle Vikingler olarak adlandırdığımız Kuzeyliler, dinleri için gerçekten yazılı kaynaklara sahip değillerdi . Taşa bazı resimler oyuyorlardı, tahta putlar yapıyorlardı ve bunun yerine dünyanın nasıl olduğuna dair düşündükleri hakkında şiirler okuyorlardı. Bu cesur denizcilerin, tüccarların ve kaşiflerin çağından birkaç yüzyıl sonra, bazı İzlandalılar atalarından hatırladıkları bu tür şiirler yazdılar. Bu şiir koleksiyonuna Edda denir ve Kuzeylilerin mitlerinin neye benzeyebileceği hakkında en değerli bilgi kaynağımızdır.
Eser, MS 15. yüzyıla kadar İzlanda, Norveç, İsveç ve Danimarka’da insanların konuştuğu dil olan Eski İskandinavca dilinde yazılmıştır. Bu şiirler iki el yazmasında, Codex Regius’ta (Kralın kitabı) ve Hauksbók adlı başka bir kitapta bulunur, ancak şiirleri oluşturan dörtlü dizelerden oluşan kıtaların sırası ilk kitapta daha mantıklı görünmektedir.
Koleksiyonun ilk şiiri, völva’nın kehaneti anlamına gelen Völuspá’dır . MS 13. yüzyılda yaşamış İzlandalı bir bilgin olan Snorri Sturluson da kitabındaki şiirlerin çoğundan alıntı yaparak bu hikayelerin bir versiyonunu yazmıştır. Ancak bildiği versiyon farklı görünmektedir, bu da Edda şiirlerinin Vikingler arasında çok popüler olduğunu göstermektedir.
Dünya Nasıl Başladı
Völuspá’ya göre , Æsir tanrılarının lideri olan Odin, en önemli ve en güçlü aile olarak anılırdı ve her zaman bilgiye hevesliydi. Bir völva’dan , eski bir kahin’den mezardan kalkmasını ve ona, öldürülenlerin babası (Valfǫþr) – çünkü savaşçıları ünlü Valhalla salonuna götürür – geçmişe dair hikayeler anlatmasını ister.
Ona evreni oluşturan dokuz dünyayı ve dişbudak ağacı Yggdrasil’i ve evrenin uzuvlarından yaratıldığı dev Ymir’i anarak cevap verir. Zamanın başlangıcında “açık bir boşluk” vardı (Hildebrand, 3. kıta). Evrenin yaratılışı, Borr’un oğulları Odin ve isimlerini Lokasenna adlı başka bir şiirden bildiğimiz kardeşleri Vili ve Vé’nin işi gibi görünüyor . Üç kardeş dünyayı şekillendirir, meclis koltuklarına oturur ve sonra gökyüzündeki yıldızlara isim verir, böylece evrene bir düzen verirler.
Tanrılar, şiirde yalnızca iki kez bahsedilen gizemli bir yer olan Ithavoll’da buluşurlar, burada demirhaneler kurarlar, aletler yaparlar ve tapınaklar kurarlar.Aesir ve Vanir’in dindar aileleri arasındaki savaşın sonucu, tüm tanrıların eşit ibadet hakkına sahip olmasıydı.
Evlerine, Nornlara olası bir gönderme olan üç dev hizmetçi gelir. Nornlar, herkesin kaderini belirledikleri için tanrılardan bile daha güçlü yaratıklardı. Cüce ırkının bir kataloğunun verildiği bir konsey toplanır; başka yerlerde çok azından bahsedilir. Bunlardan biri olan Gandalf, Yüzüklerin Efendisi’nde Tolkien tarafından bir büyücüye dönüştürülmüştür .
Bir diğeri olan Dvalin de önemlidir, çünkü Edda’nın ikinci şiiri olan Hávamál’da anlatıldığı gibi , cücelere onları çok yetenekli kılan sihirli rünler vermiş gibi görünüyor. Sonra, düzenbaz tanrı Loki’nin servetini nasıl çaldığını ve Sigurd’un ölümüne neden olan hazineyi lanetlemesine neden olduğunu Reginsmál adlı bir şiirde anlatan Andvari var.
Sigurd, lanetli bir hazineyle bir ejderhayı öldüren trajik efsanevi kahramandır ve bir kez daha Tolkien olmak üzere birçok yazara ilham vermiştir. Birçok cücenin olduğu bu bölümden sonra, üç tanrı, Odin, Hönir ve Lothur, çalışmalarına devam eder ve iki ağaçtan, dişbudak ve karaağaçtan (Ask ve Embla) insanlığı yaratırlar. Kaderler, tahtaya rünler kazıdıkları ve yasalar yaptıkları 20. kıtada tekrar belirir.
Kadın peygamber daha sonra, Æsir ve Vanir’in tanrısal aileleri arasındaki dünyadaki ilk savaş olarak hatırladıklarını anlatır. İkincisi daha çok doğurganlık ve refahla bağlantılıdır, ancak genel olarak İskandinav tanrılarının iyi tanımlanmış özelliklerle sınırlandırılamayacağı söylenmelidir. Her iki durumda da, Völuspá’daki hikaye, tanrıları büyülemekle suçlandığı için tanrıça Gollveig’den ( altın -güç) savaşın nedeni olarak bahseder. Bu savaşın sonucu, tüm tanrıların eşit ibadet hakkı elde etmesiydi, muhtemelen inanç sistemlerine diğer bölgesel tanrıların kabul edilmesine bir gönderme.
Aniden konu değiştiğinde, Odin ve ailesinin kalesi olan Asgard’ın yeniden inşası ve muhtemelen kahin kadının bahsettiği dokuz dünyadan biri gibi diğer önemli mitolojik olaylara bir göz atıyoruz. Dev, görevi ödül olarak aşk tanrıçası Freyja’yı talep ettiğinde , Loki’den bunun olmasını engellemek için ona bir oyun oynaması istenir. Beklendiği gibi, dev tanrıların en güçlüsü olan Thor tarafından öldürülür ve bu da Æsir’le hevesle savaşan devleri çileden çıkarır. Devler aslında başka bir tanrı ailesiydi – isimleri boyutlarına atıfta bulunmuyor – ve birçoğu Æsir ailesinin tanrılarıyla romantik bir ilişki içindeydi.
Dünyanın Sonu
“Daha fazlasını bilmek ister miydin?” (Hildebrand, kıtalar 27, 29, 34, 35, 39, 41, 48, 62) Bu soru periyodik olarak karşımıza çıkar ve bize Odin’in her zaman bilgi edinmeye çalışan tanrı olduğunu hatırlatır. Son savaşı duyuracak olan Heimdall’ın boynuzu , kutsal ağacın altında saklıdır ve burada başka bir ilginç nesne, yani Odin’in gözü bulunur.
Daha fazla bilgelik kazanmak için gözünü ruh Mímir’e kurban etmiştir. Daha sonra içki kabı olarak kullanılmış gibi görünmektedir. Tanrı tarafından yüzükler ve kolyelerle ödüllendirildikten sonra, völva şiirin gerçek kehanetiyle devam eder. Son savaş için tanrıların saflarına katılmak üzere valkyrilerin toplandığını görür. Valkyriler, Odin tarafından savaş alanından ölü cesur savaşçıları alıp Odin’e götürmekle görevlendirilen kadın savaşçılardır. İsimleri aslında öldürülenlerin seçicileri anlamına gelir.
Kaderlerin gerçekleşeceği bu büyük olaydan önce, Odin ve Frigg’in sevgili, güzel ve masum oğlu Baldr’ın ölümü olan felaketi hatırlarız. Bununla ilgili daha fazla ayrıntı , Baldr’ın Draumar adlı belirli bir şiirde bulunabilir. Frigg, tüm yaratıkların Baldr’a zarar vermemeye yemin etmesini ister ve hepsi de Baldr’ın kör kardeşinin Loki’nin rehberliğinde fırlattığı ökseotu hariç, bunu yaparlar.
Baldr ökseotundan yapılmış okla öldürüldükten sonra Loki cezalandırılır ve Hauksbók el yazmasında cezasının daha eksiksiz bir resmini buluruz
: oğlu Narfi’nin bağırsaklarıyla bir kayaya bağlanır, diğer oğlu Vali tarafından parçalanır, üzerine bir yılan zehir damlatılır ve sadık karısı onu bir kasede toplamaya çalışır.
Tanrıların korkutucu düşmanlarının evlerini, sadece devler ve cüceler değil, aynı zamanda Hel’in diyarı Nastrond’dan (ceset şeridi) gelen kötü ölüleri de tarif ettikten sonra, völva bir başka yıkım işareti olan ayın çalınması konusunda uyarıda bulunur. Bunu bir tutulma olarak anlamak yanlış olmaz. Son savaş iki kıyamet horozu tarafından duyurulur: Fjalar ve Gollinkambi.
Belki de yaklaşan kıyametin en büyük işaretlerinden biri, tanrı Tyr’ın kurban edilmesiyle zincire vurulmuş olan kurt Fenrir’in kaçması olurdu; tanrı Tyr gönüllü olarak onun elini ısırmasına izin verir. Karanlık zamanlar gelecek, “rüzgar çağı, kurt çağı / yakında dünya düşecek / insanlar bile / birbirlerini esirgemeyecek” (Hildebrand, 45. kıta). Odin, ne kadar bilgelik toplamış olursa olsun, yine de Fenrir tarafından öldürülecektir. Yggdrasil titriyor.
Bu önemli olayı tanımlamak için kullanılan ‘ ragna røk ‘, Ragnarök ismi , tanrıların kaderi olarak çevrilebilir ve 50. kıtada bulunur. Kaosun diğer unsurları arasında devlerin lideri Hrym, dünyayı çevreleyen deniz yılanı Midgardsorm ve ölü adamların tırnaklarından yapılmış korkunç gemi Naglfar bulunur.
Dev Surt güneyden ateş getirir ve refah tanrısı Freyr ile savaşır , Odin ise talihsiz karısı Frigg’in önünde kaderini yerine getirir. Odin’in ve dünyanın oğlu Thor da, onu zehirli nefesiyle öldürecek olan deniz yılanına karşı bu büyük savaşta düşmeye mahkumdur. Kıyamet, en popüler tanrıların yer aldığı bölümden sonra ivme kazanır, çünkü “güneş kararır / dünya denize batar / sıcak yıldızlar aşağı doğru savrulur / cennetten” (Hildebrand, 57. kıta).
Çözüm
Bu gerçekten son mu? İnsanlık kaybedilmiş ve tanrılar yenilmiş mi? Hayır, şiire göre dünya yeniden yükselecek, çünkü hala birkaç tanrı kalmış ve toplanıp son olaylar ve runların efendisi Odin’in düşüşü hakkında konuşuyorlar. Oğlu Baldr geri dönüyor, tarlalar bir kez daha olgun meyvelerle doluyor, Odin’in yeğenleri cennette yaşıyor. Gimle dağında, isimsiz güçlü bir hükümdarın olduğu büyük bir altın salon görülebilir.
Oldukça yoğun bir hikaye gibi görünüyor, ancak İskandinav mitolojisinin diğer birçok yönü gibi , bulmacada birçok parça eksik ve Hristiyanlığın şiirin son bölümünü etkilemiş olabileceği birçok kez öne sürüldü. Bunu çözmek zor olsa da, şairin ton, imgeler, arkaik dil özellikleri ve şiirin tarzı tarafından önerildiği gibi muhtemelen putperestti.
Ayrıca, günümüzde popüler kültürde yaşayan İskandinav yaratılış ve yıkım mitinin çoğunun aslında şiirdeki tüm bu ipuçlarını çok daha tutarlı bir hikayeye dönüştüren Snorri’nin yorumundan kaynaklandığı da söylenmelidir.
Orijinal şiir olan Völuspá hem bize hem de geç ortaçağ İzlandalılarına oldukça gizemli görünebilir, ancak yazıldığı insanlara öyle görünmüyor. Öte yandan, diğer şiirlerin çoğunda eksik olan bir birliğe sahip ve sunulan mitlerin gerçekten otantik olup olmadığı veya yazarın bunları süsleyip süslemediği veya kendi düşüncelerini ekleyip eklemediği konusunda şüphe gölgesi bırakıyor.
Sonuçta, mitoloji doğası gereği yaratıcı yeniden yorumlamalara tabidir. Kuzeyliler büyük olasılıkla büyük mitsel olaylarını bugün yaptığımızdan farklı şekillerde hayal ettiler. O yıkıcı son olay olan Ragnarök’ten sonra gerçekten bir yeniden doğuş düşünüp düşünmedikleri belirsizdir. Evrenlerinin hikayesi tek bir net yöne gidiyor ve kimse yıkımı önlemek için hiçbir şey yapamıyor. Geriye ne kalmıştı? Sonuna kadar onurlu bir şekilde savaşmak.
