Ama Hanım
Ama Hanım – Türk ve Altay mitolojilerinde Yaratıcı Tanrıça. Amma Hanım olarak da söylenir. İskitlerdeki Apa (Abay) adlı Tanrıça ile arasında bir bağ olması da muhtemeldir.
Umay ile aynı Tanrıça olduğu ileri sürülmektedir. Sümerlerde de Ama adlı bir Tanrıça mevcuttur. Anadoluda ama, eme, apa, ebe gibi sözcükler hep kadın akrabaları anlatır. Bazen evi koruyan bir Tanrıça olarak adı geçer.
Emegel Hanım
Emegel (Emegelçi) Hanım – Çocukları ve bebekleri korur. Küçük çocukların başlarına gelecek kazaları önceden görür ve engel olur. Çocuklar hastalandıklarında kadın şamanlara onlar için uygun ilaçları hazırlamala yollarını gösterir. Ama Hanım ile bağlantılı bir varlıktır. Şamanların koruyucu ruhlarından birinin adı da Emegey (Emeget) şeklindedir ve bu anlayışla da bağlantılıdır.
Dişilik Tanrıçası Ambar Ana
Ambar Ana – Türk ve Altay mitolojisinde Dişilik Tanrıçası. Kadınları ve kadınların yaptığı işleri gözetir. Kadınların çalışmalarına bolluk verir. Kendisi için yapılan törenler vardır. Kadın şamanlar ondan yardım dilerler.
“Ambar Ana” Zengi Baba’nın eşi olarak görülmüştür. Harezm dışındaki uygarlıklarda bu tanrıçayla ilgili görüşlere rastlanmaz. Bir olasılığa göre, kökeni Avesta’daki Bolluk İlahesi olan “Anahit”e dayanır. Otağanlar (kadın şamanlar, kadın baksılar) zaman zaman bir koruyucu ruh olarak yardım etmesi için “Ambar Ana”ya başvururlar.
Ana
Ana (Ene, İne) veya Ög (Ök) ayrıca Moğalca’da Eci (Ece, Ezi, Ese, Ez, Eh) – Valide. Soyundan gelinen dişil kişi. Bir insanı doğuran kimse.
Mitolojide soyundan gelindiği kabul edilen varlıklara veya yaşamın özünü oluşturduğu düşünülen dişil unsurlara da Ana denilir. Örneğin Kurt Ana, Geyik Ana. Bu varlıklar aynı zamanda tanrısal nitelikler taşırlar. Ya da Od (Ateş), Kuyaş (Işık), Su, Toprak gibi temel yaratıcı unsurlara da bu şekilde hitap edilir. Soyundan gelindiğine inanılan belli başlı hayvanlar şunlardır: Kurt, Geyik, Boğa, Kartal, Köpek, Deve, Kuğu, Ayı. İslam diniyle birlikte keramet sahibi kadın evliyalara da Ana denilmeye başlanmıştır. Anya olarak Macarcada yer alır.
Anayurt (anavatan) sözcüğü toprağın dişil olmasıyla da ilgilidir. İnsanın ölünce gömülmesi onun tekrar ana rahmine dönüşünü sembolize eder. Uyku ve gece insanoğuna ana rahmindeki sakin ve sessiz dönemi anımsatır bilinçaltında. Ana kavramı tüm toplumlarda doğurganlığın simgesi olmuştur.
Türkçe’de dişil akrabalıkları bildiren sözcükler şunlardır.
| Yuğuk (Akrabalık) | ||||
| 1 | 2 | 3 | 4 | |
| Valide | ANA (Anne) | ENE, ENİ, İNE | ŞEŞE | ÖG/ÖK |
| Abla | ABA/APA | EBE, EBİ, İBE | HEDE | |
| Hala | ALA | ELE, ELİ, İLE | HELE/HALA | |
| Hala | AMA | EME, EMİ, İME | BİBİ | |
| Teyze | AÇA/AŞA | ECE/EÇE/EŞE,EÇİ, İCE | TETE/TEZE | |
| Büyükanne | ABAKAY/AVAGAY | ÖLESEY | NENE/NİNE | EMEGE |
| Kız kardeş | ÜKE | ECEKE | BEÇE/BAÇA/BACI | |
| Kız Evlat | ÜĞÜL/ÜGÜL/ÜL | ÇAĞA/SAĞA | ÜĞLEN | |
| Yenge | YENGE/YİNGE | |||
| Adam: ERKEK / GİŞİ, Kadın: EŞKEK / DİŞİALUNCA (ELÜNCE): 2. Kuşak Ata ve Analar (Dede ve Nineler)KULUNCA (KÜLÜNCE): 3. Kuşak Ata ve Analar (Dede ve Nineler) | ||||
Örneğin Kuğu (Ku, Gu, Kuv, Kuba) Ana ve Moğalca: Hun (Kun, Hung, Kung) Ece; Kuğu Tanrıçasıdır. Bazı Türk boyları kuğudan türediklerine inanırlar. Örneğin Ku’lar (Lebedler). Finlilerin Ku adlı Ay Tanrısını da akla getirmektedir.
Kuğu Zerafetin simgesi olan kuş. Eski Moğolcada Hun/Kun kelimesinin aynı zamanda insan anlamına gelmesi dikkat çekicidir. Tunguz- Mançu dillerinde Kukı/Kuhu/Kukku şeklinde yer alır.
