Av Tanrısı Bayçomart
Bayçomart – Türk ve Balkar mitolojisinde Av Tanrısı. Avcıları korur. Avın bereketli olmasını sağlar. Bedeni beyaz tüylerle kaplı bir yaşlı adam görünümündedir. Avcılara hayvan kılığında görünür. Bütün hayvanların dilini bilir. Hiçbir hayvan ondan korkmaz ve kaçmaz. Hayvanları zevk için canlı olarak yakalar ve tekrar bırakır. Yaralı olanlarını tedâvi eder. Asla öldürmez. Dağların üstündeki bir kayanın dibinde yer alan mağarasında yaşar. Bu kayaların dibinden, şifalı bir su kaynar.
Etimoloji (Bay) kökünden türemiştir. Bay sözcüğü geçim, zenginlik, rızk ve kutsallık anlamları vardır. Moğolcada bu anlamların yanında hedef ve amaç da belirtir. Çomart ise kimilerince farsça Cömert ile ilgili görülür. Ancak av köpeği demek olan Çomar ile aynı kökten gelmesi pek tesâdüfi değil gibidir. Çom nazarlık demek olduğu gibi, ağaç ve çalı öbeklerini de ifâde eder. Avlarda bu çalıların arkasında gizlenilir. Yine de Cömert ile sonradan bir benzeşime uğradığı öne sürülebilir.
Bayçura Kiler Cini
Bayçura (Bayçora, Bayçūra) – Türk ve Tatar mitolojisinde Kiler Cini. Bıçura olarak da bilinir. Evlerde ve bodrumlarda yaşar. Kadın kılığına girer. Kırmızı giysili olarak betimlenirler. Genelde evde, ocağın arkasında veya kilerde veya çatı altında yaşar. Hiç çekinmeden gürültü patırtı yapar. “Küves” denen içkiyi çok sever. Tatar Türklerinde “Ocak başında Bıçura belini boğmuş oturur” şeklindeki bilmecenin yanıtı Küves Fıçısı’dır.
Yemeğe çok düşkündür. İnsanların yiyip bitiremediği bütün yemeği o yer. Kızdığı zaman tabakları kırar ve yemeği de döküp evi uzun süre için terk eder. Biçura, çok pis bir yaratık olarak da bilinir, temiz yerlerden nefret eder. Zaten pis evleri seçermiş. Bu yüzden ondan kurtulmak için ilk şart evi temiz tutmaktır. Aniden bağırır, güler, oynar, şaka yapar, uyuyan insanı yatağından alıp başka yere taşır. Çoğu zaman evdeki eşyaların yerini de değiştirir veya gizler. En sevdiği eşyalar, anahtar, iğne, bıçak, makastır. Geceleyin kilitlenen kapıları açar veya tersine açık kapıyı kilitler.
Bazen yangın çıkarır. Uzun süre ocak yapılmayan evleri severmiş. Bu yüzden Tatar Türkleri, yeni ev yapar yapmaz her şeyden önce ocağını yaparlar.
Bayça – Gece Cinidir. Geceleri ortaya çıkar. Bazen hortlak şeklinde görünen bir varlık olarak tasavvur edilir. Bilgelik, yönetmek, egemenlik bildirir. Baykuş ile aynı kökten gelir. Baykuş’un da geceleri görünmesi ile bağlantılıdır. Karaçay-Balkar kültüründe yaygın bir figürdür.
Bedik Eğlence Cini
Bedik – Türk ve Tatar halk inacında Eğlence Cini. Türk mitolojisinde en ilginç hikâyeye sâhip olan varlıklardan birisidir. İlk başlarda kötü bir ruh olduğu halde, insanlara ve hayvanlara zarar verdiği için evlerden kovulmak istenmiştir. Bunun içinde kendisi adına törenler düzenlenmiş ve törenler yavaş yavaş eğlenceli bir hal alınca Bedik de eğlenmeye başlamıştır. Törenlerde kendisinden gitmesi rica edilir, bunun için uyaklı dualar okunur. Hattâ laf anlamazsa tehdit ve hakarete başvurulur.
Sırtkan, sinir bozucu bir varlık olarak anlatılır.
