Slav mitolojisi, Avrupa’nın geniş bir bölümünü kapsayan Slav halklarının pagan inançlarını ve kültürel birikimlerini barındıran büyüleyici bir mitoloji sistemidir. Geniş coğrafyası ve farklı Slav topluluklarının çeşitliliği nedeniyle Slav mitolojisi, farklı kültürlerin etkisini yansıtır. Bu mitolojinin temel özelliği doğaya olan derin saygı ve onunla uyum içinde yaşama isteğidir. Doğa ruhlarının kutsallığı, tanrılarla insanlar arasındaki ilişki ve toplulukların ritüellerle doğayı anlama çabası, Slav mitolojisini diğer kültürlerden ayıran önemli unsurlar arasındadır.
Bu yazıda Slav mitolojisinin kökenlerini, başlıca tanrıları ve mitolojik figürleri, önemli ritüelleri ve modern dünyadaki yansımalarını ele alacağız. Slav mitolojisinin sadece tarihsel bir inanç sistemi değil, aynı zamanda bugünün sanatında ve popüler kültüründe yer bulmaya devam eden bir hikaye olduğu görülecektir.
Slav halkı dilbilim ve etnik açıdan Hint-Avrupa halklarının bir kolu kabul edilmekte, Slav dil grubu batı (Çek, Slovak, Leh), doğu (Rus, Belarus, Ukrayna) ve güney (Bulgar, Boşnak, Makedon, Karadağ, Sırp, Sloven) üç alt koldan oluşmaktadır.
Slav Mitolojisinin Kökenleri
Slav mitolojisinin kökenleri, Avrasya steplerinde yaşayan ilk Slav topluluklarının doğa odaklı inançlarına dayanır. Slavlar, Hristiyanlığın gelişi öncesinde doğayı kutsal bir varlık olarak görmüş ve çevrelerindeki her şeyin bir ruh tarafından korunduğuna inanmışlardır. Gök, yer, su ve ateş gibi doğa unsurları, Slav mitolojisinin temel yapı taşlarıdır. Bu unsurlar, toplulukların dini ritüellerinde önemli bir rol oynardı.
Slav mitolojisi üç ana bölgeye ayrılır:
- Doğu Slav Mitolojisi: Rusya, Ukrayna ve Belarus’u kapsar. Özellikle Rus folkloru, bu mitolojinin korunmasında önemli bir role sahiptir.
- Batı Slav Mitolojisi: Polonya, Çekya ve Slovakya’da gelişmiştir. Batı Slavları, Hristiyanlığın etkisiyle pagan inançlarını daha hızlı bir şekilde kaybetmişlerdir.
- Güney Slav Mitolojisi: Balkanlar’da yer alan Sırbistan, Hırvatistan ve Bulgaristan gibi bölgeleri kapsar. Bu mitoloji, Osmanlı etkisi ve Hristiyanlıkla birlikte büyük bir dönüşüm geçirmiştir.
Her bir Slav grubu, farklı coğrafi koşullar ve kültürel etkileşimlerle kendi mitolojik geleneklerini oluşturmuştur. Ancak tüm Slav gruplarının ortak özelliği, doğa unsurlarını tanrılarla ilişkilendirme eğilimidir.
Slav halklarının tarihi
Baltık ve Ege denizleri ile Asya bozkırları ve Karpat dağları arasında kalan bölge arkeolojik verilere göre MÖ 5500-3500 tarihleri arasında Neolitik tarımcı toplulukların yaşam alanı olup, MÖ 1000 civarında Kelt ve Germenler gibi Hint-Avrupalı halkların gelişinin ardından yazılı tarihe göre MS 2. Yüzyılda ilk Slav topluluklar ortaya çıkmıştır. Ptolemy’nin MS 6 yüzyılda Stavanoi ve Soubenoi adlarıyla tanımladığı halklar Slav halkının varlığına dair ilk yazılı kanıtlardır.
Bizans Yunancası ‘Sklauenoi’, Latince ‘Slauini’ adlarıyla çeşitli kaynaklarda bahsi geçen halkın adı slavo (konuşmak) kelimesi ile ilişkili olmalıdır ki Slavca slovene ‘konuşan’ anlamına gelmektedir. Slavlar MS 5-6. yüzyıllarda Hunların baskısı sonucu batıya göçen Germen ve Keltlerden boşalan bugünkü yaşam alanlarına yerleşmiş olmalıdır. MS 7. yüzyılda Avar saldırılarına karşı Slavları destekleyen Frank tüccar Samo merkez Avupa’da ilk Slav devletinin kurucusu olmuştur. Slavlar, MS 6-10 yüzyıllar arasında Hıristiyanlığa geçmişlerdir.
Slav mitolojisi Kaynakları
Dini tercih alfabeyi de etkilemiş Doğu Ortodoks halklar kiril alfabesini, Roman Katolikler ise Latin alfabesini kullanmaya başlamışlardır. İslam’a geçen Boşnaklar, Osmanlı döneminde kendi dillerini Arap alfabesi ile yazmakta iken 19. yüzyıldan itibaren Latin alfabesini kullanmaya başlamışlardır.
Yazının geç gelişimi pek çok halk gibi Slavların da, Yunanlılar ve Eski Mısırlılar gibi kendi tarih ve efsanelerini birinci elden yazmalarını geciktirmiş ve engellemiştir. Bu yüzden Hıristiyanlık öncesi inanç ve gelenekler kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılmış, özellikle Slav kökenli olmayan misyonerler bu adet ve söylenceleri ilginç buldukları için kaydetmişler bu sayede günümüze dek ulaşabilmişlerdir.
Caesarealı Prokopios’un MS 550’ye tarihlenen De Bello Gothico (‘Got savaşı’) adlı eseri (iii, 14) Güney Slavları hakkında bilgi veren en eski kaynak olmakla birlikte merkez Slavlar hakkında her ikisi de Çek olan 12. yüzyılda Praglı Come’nin Chronica Boemorum ve Opatovice’nin Homiliare adlı eserleri bulunmaktadır. 12. Yüzyıla tarihlenen ve Rus prensi Vladimir’in tebasının pagan dini hakkında bilgi veren Nestor kroniği gibi Rus yazmaları, Merseburglu Thietmar’ın kronikleri (MS 11. yüzyıl), Slavorum kroniği (MS 12. yüzyıl) Slav mitolojisine dair bilgi edinebileceğimiz temel kaynaklardır.
Slav Dini ve Slav Mitolojisi
Tarihi kaynaklarda Slavların ateşe, rüzgâra, dağlara, taş ve kayalara, nehir ve göllere, ormana hatta çeşitli ağaç türlerine ve tapındığı yazılmakta olup, Opatovice’in Homiliaire adlı çalışmasında özellikle meşe, ceviz ve mürver ağaçlarının adı verilmiştir. Bu yüzden Slav söylencelerinde yakın zamana dek girilmesi yasak kutsal ormanlar ve kesilmesi yasak olan ağaçların varlığına rastlanmaktadır.
Tek tanrılı dinleri kabul eden pek çok halkta olduğu gibi Slavlarda da pagan tanrılar folklorik kahramanlara, hatta Hıristiyan azizlerine, pagan inançlar ise Hıristiyanlıkla birleştirilerek kökeni hatırlanmayan coşkulu festivallere ve çocuk oyunlarına dönüşmüştür. Özellikle kırsal kesimin sözlü kültüründe korunan eski inanç ve anlatılar 19. Yüzyılda yazıya geçirilmişse de Slav kültür ve mitolojisine ilişkin araştırmalar 20. Yüzyıl boyunca SSCB’nin dışında çok az basılmıştır.
Slav Mitolojisindeki Tanrılar
Belobog, Dazhdebog, Khors, Kupalo, Mokoş, Perun, Rod, Rozhenitsa, Stribog, Svantavit, Svarog, Veles (Volos) ve Yarilo (Jarilo, Yaro) en önemli Slav tanrılarıdır. Ayrıca Alkonost, Ateşkuşu, Baba Yaga, Bannik, Domovoi, Leshy, Rusalka, Vila, Simargl, vampirler, kurtadamlar, sibylleri konu olan zengin söylenceler, iblis, cin ve ruhlar bu zengin mirasın günümüze ulaşan parçalarıdır. Ayrıca Buyan adası adlı cennet ve burada yer aldığına inanılan Alatuir taşı ve güzel prenses Zarya da pek çok söylence ve masalın konusu olmuştur.
Slav mitolojisinde tanrılar, doğayı, toplumu ve bireyin yaşamını şekillendiren güçler olarak görülür. Her tanrı, belirli bir doğa unsuru ya da insana özgü bir kavramla ilişkilendirilmiştir.
1. Perun:
Perun, Slav mitolojisinin en güçlü tanrılarından biridir. Gök gürültüsü ve şimşek tanrısı olan Perun, aynı zamanda savaşçıların koruyucusudur. Slav halkları Perun’u gökyüzünde yaşayan ve düşmanlarına yıldırımlar fırlatan bir tanrı olarak tasvir etmişlerdir. Perun, hem korkulan hem de saygı duyulan bir figürdür. Slav panteonundaki en yüksek mertebeye sahip olduğu düşünülür.
2. Veles:
Veles, yeraltı dünyasının ve hayvanların tanrısıdır. Aynı zamanda ticaret, zenginlik ve büyü ile ilişkilendirilir. Slav mitolojisinde, Veles ile Perun arasında sürekli bir mücadele olduğu düşünülür. Bu mücadele, mevsimlerin döngüsünü simgeler. Perun’un gökyüzündeki egemenliği yazı, Veles’in yeraltındaki hakimiyeti ise kışı temsil eder.
3. Mokosh:
Mokosh, bereket, üretkenlik ve kadınların koruyucusu olan bir tanrıçadır. Slav mitolojisinde, toprağı ve anneliği temsil eder. Kadınların günlük yaşamında büyük bir yere sahip olan Mokosh, ev işleri, dokuma ve tarımla ilişkilendirilmiştir.
4. Svarog:
Svarog, Slav mitolojisindeki en eski tanrılardan biridir ve genellikle ateş tanrısı olarak bilinir. Aynı zamanda demircilik ve zanaatkarlık tanrısıdır. Svarog, yaratıcı bir figür olarak görülür ve genellikle diğer tanrıların babası olarak kabul edilir.
5. Domovoi ve Diğer Ruhlar:
Domovoi, Slav halk inançlarında evlerin koruyucusu olarak bilinir. İyi bir ruh olan Domovoi, ailenin refahını artırır ancak saygısızlık gördüğünde hane halkına zarar verebilir. Ayrıca Rusalka (su perisi), Leshy (orman ruhu) ve Kikimora (kötü ruh) gibi figürler de Slav mitolojisinde önemli yer tutar.
Slav Mitolojisinde Ritüeller ve Hikayeler
Slav mitolojisinin merkezinde ritüeller ve mitolojik hikayeler yer alır. Bu ritüeller, toplulukların doğayla uyum içinde yaşama arzusunu yansıtır.
1. Kupala Gecesi:
Kupala Gecesi, yaz gündönümünde kutlanan bir bayramdır. Bu gecede insanlar, ateşten atlama ve çiçek toplama gibi ritüellerle doğanın döngüsünü kutlarlar. Bu festival, genç kadınlar için sevgi ve bereket dileklerinde bulunma zamanıydı.
2. Maslenitsa:
Maslenitsa, kışın sona erdiği ve baharın başladığı bir dönemi temsil eder. Slav halkları, güneşi simgeleyen krepler yaparak bu festivali kutlarlardı. Bu bayram, Hristiyanlık döneminde de devam etmiş ve Paskalya öncesi bir şenlik haline gelmiştir.
3. Kurban Ritüelleri:
Slav mitolojisinde kurban ritüelleri, tanrılara minnettarlık göstermek veya onların iyiliğini kazanmak için yapılırdı. Bu ritüellerde genellikle hayvanlar kullanılırdı. Bazı hikayelerde ise insanların doğrudan tanrılarla iletişim kurmak için kurban verildiği anlatılır.
4. Hikayeler:
Slav mitolojisi, zengin bir halk hikayesi geleneğine sahiptir. En bilinen hikayelerden biri, Perun ile Veles arasındaki savaş destanıdır. Ayrıca Rusalka ve Leshy’nin doğayla ilişkili efsaneleri, Slav halklarının doğayı nasıl kutsallaştırdığını açıkça gösterir.
Slav Mitolojisi Sözlüğü
Alatir Rus efsanelerinde dünyanın merkezi hizasında ve bir okyanusun ortasında konumlanan Cennet Adası Buyán’da bulunduğuna inanılan beyaz renkli şifa verici özelliği olan bir taşın adıdır. Taşın Gagana kuşu ve Garafena yılanı adlı iki bekçisi vardır.
Alatuir Şifa verdiğine inanılan bir nehirden getirildiğine inanılan bir kaya parçasının adıdır. Zamanla İsa’nın haçının yanında bulunduğuna ve sihirli özellikelr taşıdığına inanılmıştır.
Alyoşa Popoviç [Rus Mitolojisi] Bir papazın oğlu olan, düzenbaz fakat güçlü bir savaşçının (Bogatir adı verilen ortaçağa özgü bir şövalyedir) adıdır. Kievli prens Vladimir’e hizmet eder ve eski Rusya’nın sınırlarını çeşitli canavarlara karşı korur. Efsaneye göre gürleyen göğün altında doğmuş, ertesi gün bir atın eğerine atlayıp kazanmak ve övünmek için yola çıkmıştır.
Rus sözlü hikâye (Bilini) geleneğinde onun ejderha Tugarin Zmiviç gibi düşmanlarını ince zekâsı ve küçük hileler yaparak yendiği anlatılmaktadır. Sonradan ejderha motifi Moğol Hanına dönüştürülmüştür. Bir başka savaşçı kahraman olan Dobrinya Nikitiç’in karısını baştan çıkaramamakla birlikte güzeller güzeli Elena Petrovişa’yı elde etmekte başarılı olmuştur.
Andrias Voukashin ile Yevrossima’nın oğlu ve Marko’nun kardeşi olan Sırp kahramanıdır.
Arkona Batı Slavlarının MS 9-10. yüzyıllarda tanrı Svantovit adına Baltık Denizi kıyısında inşa ettikleri ahşap tapınağın adıdır. Tarihçi Saxo Grammaticus’a göre MS 1168-9 tarihinde Hıristiyan Danimarkalılar tarafından yıkılmıştır.
Asilki, Velyeti, Voloti Yeryüzüne dağları diken, nehirleri ve gölleri oluşturan kudretli devlerin adıdır. Bunlardan bir tanesi gürzünü gökyüzüne sallayıp tanrının gücüne meydan okuyunca, tanrı tarafından soyları kurutulmuştur.
Baba Yaga, Baba Jaga, Yaşlı Yaga [Folklor] Ormanın derinliklerinde bir kulübede yaşayan, büyücü yaşlı bir kadın iblisin adıdır. Slav dil ailesinde baba ‘aşağı sınıftan yaşlı kadın’ anlamındadır.
Terminoloji: Baba Jaga (Polonya), Jaga Baba (Slovakya), Baba Yaga (Rusya)
Bir çeşit cadı olan Baba Yaga bir havan veya demir kazanın içinde havada uçarken havan tokmağını dümen gibi kullanır. Diğer elinde ise huş ağacından bir çalı süpürgesi taşımaktadır. Geçtiği yerlerde fırtınalar oluşturan, gövdelerinden yeni ayrılan ruhları yutmak için dolaşan ölüme eşlik eden, yamyam karakterli ve ormanda bulunan hayat çeşmesini koruyan bu cadının kulübesinin etrafında kurbanlarının kafatasları bir çit gibi sıralanmıştır.
Bir Slav masalında cadının köle gibi kullandığı ve ev işlerini yaptırdığı Vasilisa adlı genç kızın kaçmasına kulübedeki kedi, köpek hatta kapı ve bir ağaç kendilerine iyi davrandığı için yardım ederler. Masalın sonunda Baba Yaga bir kargaya dönüşür. Macar folklorunda ise baba adıyla bilinip önceleri iyi kalpli bir periyken zamanla cadıya dönüşen bir yaratıktır. Çek varyantlarda ise kadın yüzlü domuz gövdeli, at bacaklı bir yaratık olup, bir mağarada yaşamakta, kendisini gören insanın gözleri kör olmaktadır.
Balatçko 3 kafalı bir Sırp savaşçısının adıdır. Kralın kızı Leylen’i kaçırmışsa da kralın savaşçılarından Miloş, Balatçko’nun 3 kafasını da keserek kızı kurtarmıştır.
Belbogh Işık tanrısının adıdır.
Belobog, Belogob İyiliğin gücünü temsil eden güneş ve kısmet tanrısının adı olup ‘beyaz Tanrı’ anlamına gelmekte yaşamı koruyup devamlılığını sağladığına inanılmaktadır. Ortaçağa ait Slav kroniklerinde tarihçi Gelmol, beyaz Tanrı’nın Çyernobog adlı ‘Kara Tanrı’nın karşıtı olduğunu bildirmiştir. Romen filozof ve dini tarihçi Mircea Eliade (1907-1986) Bylebog’uyn Khors, Dazsbog ve Stribog adlarında üç şekilde kendini gösterdiğini belirtmiştir.
Beregini Ortaçağ’da tabiat ruhlarına verilen isim olup bir çeşit su perisi oldukları da düşünülebilir.
Bogatiri, Bogatir Manzum destanların savaşçı kahramanları için kullanılan bir isimdir (Polonya’da ‘Bohaterowie’) Bkz. Alyoşa Popoviç
Bukovak Göl ve bataklık alanlarda yaşayan altı bacaklı boynuzlu bir canavarın adı olup Sırpça buka ‘gürültü’ kelimesiyle ilişkilidir. Avının üzerine korkunç bir ses çıkararak atlayıp parçaladığına inanılmaktadır.
Burzhin Mitro Frobaç ve Guşasp ile birlikte Rusya’yı koruduğuna inanılan kutsal ateşin adıdır.
Bus Beloyar Efsanevi bir Slav kralının adı olup Hunlara, Romalılara, Goth ve Almanlara karşı savaştığı varsayılmaktadır.
Buyan Kuzey, güney, doğu ve batı rüzgârlarının evi olan bir adanın adıdır.
Byelun İyiliğin gücünü temsil eden tanrı Bilelbog’un benzeri veya varyantı olup ‘beyaz olan’ anlamındadır.
Cennet Batı Slavları ‘Rai’, Doğu Slavları ‘Svarog’ adı vermektedir.
Crnobog, Czarnobog, Czerneboch, Cer-nobog Beyaz tanrı ‘Bylebog’un karşıtı olan kara tanrıdır.
Dabog, Vid, Daba Güney Slavlarında (Ukrayna, Polonya, Rusya) yaratıcı güneş tanrısı Svarog’un oğlu olan hayvancılık ve değerli metaller tanrısının adıdır. Kiev’de bir heykeli bulunmuştur. Polonya’da Dazbog adıyla bilinip Hıristiyanlık sonrasında şeytanla bir tutulmuştur.
Dagoda Batı rüzgârı tanrısının adı olup, rüzgâr tanrıları içerisinde en yumuşak huylu olanıdır.
Dazbog Rusya ve Ukrayna kökenli güneş tanrısı ve kültürel kahramanın adı olup, ateş tanrısı Svarog ile şafak tanrıçası Dennitsa’nın oğludur. Yunan mitolojisindeki Helios gibi, doğuda ikamet edip her sabah altın bir arabayla gökyüzünde seyahat eder. Kiev Ruslarının tarihi kroniklerinde (MS 10. yüzyıl) ve İpatya kroniklerinde (MS 15. yüzyıl) bahsi geçmektedir.
Deduska Domovoi Rus halkının inanışında evin koruyucu ruhunun adıdır.
Diivika Sırp panteonunda av tanrıçasının adıdır (Çek karşılığı ‘Devena’)
Doda Sırp yağmur tanrıçasının adıdır.
Dogoda Hafifçe esen batı rüzgârının tanrısıdır.
Dola İnsanoğlunun kaderini belirleyen bir ruhun adıdır.
Dugnai Hamurun kabarmasına yardım eden bir ev ruhunun adıdır.
Dziady Bir ailenin ölü atalarına saygı göstermek amacıyla yılda bir kaç kez düzenlediği törenlerin ve bu törenlerin yapıldığı günlerin adıdır.
Elena Ateşkuşu (Rusça: Zsharptitsa) efsanesinde adı geçen bir kadın kahramanın adıdır.
Erivorş Fırtına tanrısının adıdır. Çek mitolojisinde karşılığı Varpulis olup, şimşek tanrısı Perun’un emrindedir.
Evrensel Uyum Tanrı Svyatogor’un sağ eliyle gökyüzünü sol eliyle yeryüzünü tutarak birbirine çarpmasının evrendeki tüm nesnelerin uyumuna yol açtığına inanılmaktadır.
Fravakorin Siyanak ile Naşak’ın yavrusu, Fravak’ın eşi, Arap ve Acemlerin atası olan bir başlangıç yaratığının adıdır.
Gagana [Rus Mitolojisi] Booyan adasında yaşayan, demir gagalı, bakır pençeli mucizevi bir kuşun adıdır.
Gamayun Doğuda cennete yakın bir adada yaşayan mucizevi bir kehanet kuşunun adıdır. Tıpkı Sirin ve Alkonost gibi insan başlı bir kuş olarak tasvir edilen Gamayun akıl ve bilgeliğin sembolüdür.
Garafena Booyan adasında yaşadığına inanılan büyülü bir yılanın adıdır.
Gorgoniy Cennetin bekçiliğini yapan efsanevi bir yaratığın adıdır.
Haykoona Stephan’ın karısı olan bir Türk prensesinin adıdır. Osmanlılar Belgrat’ı ele geçirdiğinde Türk veziri Stephan’ı esir etmişse de güzel prenses kahramanı kurtarmış, birlikte kaçmışlar, kız Hıristiyanlığı kabul ettikten sonra evlenmişlerdir.
Herovit, Jarovi, Gerovitus Orduların koruyucusu olan bir tanrının adıdır.
Hırsız Bülbül, Solovey-Razboynik Rus manzum destanlarında adı geçen bülbül Briansk kenti yakınlarında bir ağaçta yaşamakta, sesiyle şaşırttığı yolcuları soymaktaysa da İlya Muromets tarafından alt edilmiştir.
İndrik, Canavar İndrik Hayvanların efendisi olan boynuzlu efsanevi bir yaratığın adıdır. Bir efsaneye göre insanları kuraklıktan kurtaran İndrik sulara yılan ve timsahlar sayesinde söz geçirmektedir. İndrik, Uni-corn (tek boynuzlu mitolojik at) kelimesinden bozma olabilir.
Jarovit Batı Slavlarında savaş tanrısının adı olup özellikle Pomorze (Polonya) bölgesinde yaygındır. Latince’ye Gerovitus formuyla geçmiştir.
Jessis Erken dönem Slav mitolojisinde bir tanrı adı olup Roma tanrısı Jüpiter’e özdeş tutulmuştur.
Keremet Rusya’da ölü kahramanların evi olduğuna inanılan kutsal ormanlara verilen isimdir.
Kernosovka Stela, Kernosovka Anıttaşı Ukrayna ve Moldovya steplerinde bulunan Bakır Çağından kalma (MÖ 4000-2000) insan biçimindeki taşların adı olup, varlıkları ilk olarak İmparator Rudolf’un elçisi Erik Lasote tarafından bildirilmiştir.
Khor, Hor Rus halkının inanışında pek çok güneş tanrısına verilen isim olup adına MS 90O’lü yılların sonlarındaki Kiev kroniklerinde rastlanmaktadır. Fars güneş tanrısı Khursun’un İskitler ve Sarmatlar vasıtasıyla ödünçlenmiş formu olmalıdır.
Khors Doğu Slavlarının güneş tanrısının adı olup, boynuzlu köpek kafasına sahiptir
Kikimora, Şişimora Sobanın arkasında ya da kilerde yaşayan dişi bir ev ruhunun adı olup, bazı hikâyelerde Domovoilerle evli olduğu belirtilmiştir. Kikimora’yı geceleri yün eğirirken gören kişinin öleceğine inanılmaktadır. Kikimora’nın öfkesini yatıştırmanın tek yolun evdeki tüm tabak, çanak ve tavaları eğrelti otu çayında yıkamaktır.
Bazı masallarda vücudu dal kadar ince, kafası yüzük kadar ufak bir yaratık kimisinde ise başı örtülü normal kadın ebatlarında tasvir edilir. Nadiren bataklık veya ormanlarda yaşayan, pis ve eski elbiseler giymiş kambur ve yaşlı bir kadın olarak da tasvir edilmiştir.
Koliada, Kolyada, Koljada Adına bir festival düzenlenen yılın en kısa gününün ve zamanın kişileştirilmiş formudur.
Kolleda Sırp halkının inanışında kış mevsiminin gelişiyle ilişkilendirilen bir tanrıçanın adıdır.
Koşçei, Kaşçej, Koszcey Ölüm ve büyünün sembolü olan bir sihirbaz veya yarı tanrının adıdır. Ruhunu bir yumurtanın içinde saklayarak ölümsüzlük kazanmıştır. Yumurta bir ördeğin içindedir, ördek tavşanın içindedir, tavşan demir bir kutunun içindedir, demir kutu yeşil bir meşe ağacının altına gömülüdür, ağaç okyanusun üzerindeki Bujan adasındadır. Anneleri, bakireleri, ev kadınlarını kaçırarak çeşitli yerlerde hapsetmesiyle ün kazanmıştır. 3 x 9 tane uzak ülkede oturduğuna, yeraltı tanrısı Vij’in oğlu olduğuna, kasırga şeklinde yolculuk ettiğine ve harp çaldığına inanılırdı. Polonya’da Kosciej adıyla bilinmektedir.
Kuğu Sırpların vila adını verdiği su ruhları bazen kuğu formunda insanlara görünmektedir.
Kupala Göl ve nehirlerin koruyucusu olan bir su ruhunun adıdır.
Lada, Lado Gençlik, aşk ve güzellik tanrıçasının adıdır.
Lascoviek, Leşkia, Leszy Kurt veya bir kurtun sırtına binmiş erkek geyik olarak tasvir edilen kurtların efendisi ve tüm hayvanların koruyucusu olan bir orman ruhunun adıdır. Leh dilinde Leszy, Çek dilinde Borowiec olarak adlandırılır.
Leh, Çek ve Rus 1295 yılına ait Gniezno’da yazıldığı sanılan Polonya kroniğinde Slav halkının kurucusu olduğu iddia edilen üç kardeşin adıdır.
Leşaçika Leşilerin dişil versiyonlarıdır.
Leşi, Leshy, Ljesçi Kötü niyetli orman ruhlarının adı olup, bir karliki varyantıdırlar. Yaprakların altına saklanabilecek derecede küçülebilen Leşiler şekil değiştirebilen varlıklar olup Yunan mitolojisindeki Satyr ve Faunlarının Slav versiyonlarıdır. İnsan şekline girebilirse de damarlarında dolaşan mavi kanın sebep olduğu mavi ten renklerinden, soluk gözlerinden, ot yeşili sakal ve bıyıklarından dolayı kolaylıkla tanınırlar.
İnanışa göre elbiselerini geriye doğru, ayakkabılarını ise ters ayaklarına giyerler. Ormandaki tüm bitki ve hayvanların efendisi olan leşi avcıların başarılı olup olamayacağına karar vermekte, ormanın kanunlarına saygısızlık edenleri fırtınalar çıkartarak ya da üzerlerine ağaç devirerek cezalandırmaktadır.
Libuşe MS 8. yüzyılda kaydedilen bir efsaneye göre Çek halkının efsanevi anasının adıdır.
Likho Rus masallarında bahsi geçen tek gözlü bir cadının adıdır.
Marzana, Morena Hasat ve cadılıkla ilişkilendirilen bir tanrıçanın adıdır. Ölüm tanrıçası Mara ile ilişkisi belirsiz olup Ortaçağ’a ait Çek kaynaklarında kış ve ölümün sembolü olarak gösterilmesi dikkat çekicidir. Gerçekten de Slav dillerinde mor ‘bozukluk, kabus, ölüm’ anlamlarını veren bir köktür. Marzana için yapılan ayinler Hıristiyanlığın kabulünün ardından Maslenitsa adıyla kutlanmıştır.
Mati Sira Zemlia, Matka Ziemia Antik Slav halklarında muhtemelen başlangıçta yeryüzü tanrıçası olup sonradan ölüler dünyası tanrıçasına dönüşmüş ana tanrıçanın adıdır.
Miloş Potıraşin ile Voukaşin kardeşi olan bir Sırp kahramanının adıdır.
Mokoş Örgü, dikiş ve dokuma gibi kadınlara özgü faaliyetlerin koruyucusu olan bir tanrıçanın adı olup, ilk kroniklerde (MS 1113) bahsi geçmektedir.
Myesyats, Miesiak Ay tanrısının adı olup, Polonya’da Miesiak adıyla bilinmektedir.
Najade Su perilerine verilen isim olup, Yunan mitolojisindeki su perileriyle ortak özelliklere sahiptirler.
Nyia Ölüm tanrısının adıdır.
Ogon Ateşin kişileştirilmiş formudur.
Ohnivak Efsanevi ateş kuşunun adıdır. Bkz. Phoeniks
Pereplut İçki ve talih değişiminin tanrıçası olup, bir boynuzdan içki içilerek saygı gösterilirdi.
Perun Doğu Slavlarında özel-likle Ruslarda Hıristiyanlık öncesi dönemde fırtına, şimşek ve gök gürültüsü tanrısının adıdır. Prokopius’un De Bellum Gothicum (MS 6. yüzyıl) adlı eseri, Kiev Ruslarının ilk kronikleri ve Helmod’un kroniklerinde adı geçmektedir. Perun, Litvanya’da Perkunas, Letonya’da Perkons adıyla bilinmektedir. Meşe ağaçları, kartal ve dağ, atlar, silahlar, savaş ve ateş onun görünüm ve sembolleridir. Georges Dumézil, Perun’un aynı zamanda savaş tanrısı olduğunu iddia etmiştir. Hıristiyanlığın kabulünün ardından Gök gürültücü Elias (İlyas) adıyla bir azize dönüştürülmüştür.
Polevik Tarla ve ekili alanların ruhudur.
Polovoi Tarla ve ekili alanların koruyucu ruhunun adı olup, saçları ot gibi yeşildir.
Porenutius, Porevit Baltık Denizinde bulunan Rugen adasında yaşadığına inanılan dört başlı bir tanrının adı olup, her yüzü dört ayrı ana yöne bakmaktadır.
Pyatnitsa Prascovia Hasat tanrıçasının adı olup, onuruna festival düzenlenen Cuma günü kadınlar yün eğirmemekte, dokuma ve dikme işlerini yapmamaktadırlar.
Radogast Güneş tanrısının adıdır.
Raj Yeryüzü tanrısının adıdır.
Rarog Hortum tanrısının adı olup şahin, doğan hatta arasıra cüce formunda insanlara görünür.
Redigast Bir savaş tanrısının adıdır.
Rodyanitse, Rodzianike Ölü kadın atalara verilen isim olup bir çeşit kader tanrıçası olarak da dikkate alınırlar.
Rugiviet, Rugevit Kült merkezi Baltık denizindeki Rugen adası olan bir savaş tanrısının adı olup, kılıç tutan yedi kafalı bir yaratık olarak tasvir edilmekte, ‘Rugen’in efendisi’ anlamına gelmektedir.
Simargl Kiev’in ilk kroniklerinde yerel halkın Hıristiyan olmadan önce tapındığı bir tanrının adı olarak geçmekte kanatlı bir köpek veya aslan olarak tasvir edilmektedir.
Bkz. Simurg’la ilişkili olmalıdır.
Siva Bereket ve aşk tanrıçasının adı olup Sieba adıyla da bilinir. Erkek karşılığı Siebog’un karısıdır.
Svetovid Savaş, bereket ve verimlilik tanrısının adı olup ikisi öne ikisi arkaya bakan dört kafalı olarak bir adam formunda tasvir edilmektedir.
Bkz. Zbruch put
Stribog Kiev kroniklerinde MS 900’lü yıllarda tapınılan bir tanrı olarak adı geçmektedir.
Sudjaje İnsanoğlunun kaderine hükmeden dişi tanrıçaların adlarıdır.
Svantetit Baltık denizinde bulunan Rugen adasında tapınılan bir savaş tanrısının adı olup aynı zamanda bitkilerin büyümesinden de sorumludur. Polonya’da Svietovit olarak bilinmektedir.
Svarog Demircilerin koruyucusu olan ateş tanrısının adı olup,aynı zamanda evlilik kurumuyla da ilişkilendirilmektedir. Hıristiyanlığın kabulünün ardından Dabog ile Svarozik adlarındaki iki oğluyla birlikte ateş cini olarak tanımlanmıştır.
Svarozik Svarog’un oğlu olan ateş tanrısının adıdır.
Svatog Hava tanrısının adıdır.
Svetovit, Santovit Baltık Slavlarınca tapınılan, kader, savaş ve hasat tanrısının adı olup dört kafalı olarak tasvir edilir. İki kafa öne iki kafa arkaya baktığı için yılın dört mevsimini sembolize ettiği ileri sürülmektedir.
Taşa Dönüşme Rus halkının sembolize eden ‘soylu’ Dobrinya Nikitiç, ‘din adamı’ Alyoşa Popoviç ve ‘köylü’ İlya Muromets çeşitli maceralardan sonra hep birlikte bir kayaya dönüşerek kaynaşmışlardır.
Topielke Göl ve su birikintilerinde yaşayan ruhların adıdır.
Troian Gece tanrısının adıdır.
Veles, Volos Sığır sürülerinin koruyucusu, ticaret, refah ve servet tanrısının adı olup, Hıristiyanlığın ardından bir cine dönüştürülmüştür. Çek dilinde veles ‘şeytan’ anlamına gelmektedir.
Vesna, Viosna İlkbahar tanrıçasının adıdır.
Vila, Vily Doğu Slavlarında rüzgâr ve fırtına ruhlarına verilen isim olup hortum, dolu ve yağmur yağdırma güçlerine sahiptirler. Kuğu, kurt hatta insan formun girebilirken dişi olanları kanatlı ve uzun saçlı güzel bir kadın olarak görünebilirler.
Volga Vseslaviç Prens Aleg ile bir tanrıçanın birleşmesinden doğan, büyücülüğüyle nam salmış, çeşitli hayvanların kılığına bürünebilen yarı tanrı dev kadının adıdır. Genç kızların ve Slav ülkelerinin koruyucusu olan yenilmez bir kahramandır.
Volkh Kiev (Ukrayna) şehrinin hayvan (genellikle böcek) formunda koruyucu ruhudur. Polonya’da vilkolek adıyla bilinir.
Yaboutkhilo Sırp kahraman Momtkhilo’nun kanatlı atının adıdır.
Yanko Miloş’un atı Gulaş’ı çalmaya çalışırken öldürülen 3 hırsızdan birisinin adıdır.
Yarilo Rus, Ukrayna ve Belarus halklarının inanışında savaş, bereket ve bahar tanrısının adı olup, savaş, hasat, erkeksi güç ve tutkuyla özdeşleşmiştir. Yarilo, şimşek tanrısı Perun’un onuncu oğlu olup Pagan yeni yıl kutlamalarının yapıldığı büyük gece (Velya Nok) zamanı doğduğuna inanılmaktaydı.
Ünlü besteci İgor Stravinski’nin ‘Le Sacre du Printemps (Bahar Ayini)’ adlı eserinde genç bakire Yarilo’ya kurban edilmektedir. Tanrının varlığına dair tek kayıt Alman kardinal Bambergli Otto’nun (Otto von Bamberg) 12. yüzyılda Doğu Almanya’da Oder ve Elbe nehirleri arasında yaşayan pagan Wendlere dair gözlemlerine dayanmaktadır. Kardinalin ‘Gerovit olarak yazdığı ismin Slavca telaffuzu Yarovit/Yerovit olmalıdır. Rusya, Bulgaristan, Sırbistan ve belarus’ta 19. yüzyıla dek yaz başı düzenlenen ‘Yarilo’ adlı festivalden bu tanrının kültünün yakın zamana dek yaşatıldığını anlıyoruz.
Eski bir Slav halk türküsünde:
“Gdje Jarilo hodi, tu vam polje rodi…”
(Jralilo yürür, ekinlerin büyür)
Yarovit, Jarovit Zafer tanrısının adıdır.
Yesda Bir şimşek tanrısının adıdır.
Zadusnika Koruyucu bir ruh olup, Rusça adı Dziady’dir.
Zaria, Zoria İlahi gelin adıyla da bilinen güzellik tanrıçasının adıdır.
Zbruç Putu MS 10. yüzyıldan kalma Hıristiyanlık öncesi pagan dönemden kalma bir putun adı olup 1848 yılında Zbruç nehri havzasında Gusyatin bölgesinde bulunmuştur.
2,5 m boyunda üzerinde kabartmalar bulunan dört üçgen yüzeyden oluşan bir kireçtaşı bloğudur.
Alt sırada diz çökerek yukarıdaki iki sırayı taşıyormuş olarak tasvir edilen sakallı yeraltı tanrısı, orta sırada büyük göğüslü bir dişi tanrı muhtemelen bereket tanrısı, üst sırada dört yüzeyin her birinde diğer iki tanrıdan daha uzun boylu sakalsız, atlı ve kılıç tutan, bir boynuzdan bir şeyler içen bir erkek tanrı tasvir edilmiştir. Heykel Polonya Krakow’da bulunan Milli Müze’de sergilenmektedir.
Zcerneboç Slavca ‘Kara Tanrı’ anlamına gelip kötülük tanrısının adıdır.
Zdral Sırp kahraman İvan Tzrnoyevitch’in atının adı olup, Bedevia’nin yavrusudur.
Zemlya Rus halkının inanışında bir yeryüzü tanrıçasının adıdır.
Ziedu Mate Baltık Denizi civarında tapınılan bir bahar tanrıçasının adıdır.
Zirnitra, Zir Aynı zamanda büyücülük tanrısı olan kara bir ejderhanın adıdır.
Zlotababa Vogul halkının tapındığı bir putun adı olup, yaşlı bir kadın ile iki çocuğunun tasviridir.
Zluidni Erkek perilerin adıdır.
Zmay Bkz. Zmey
Zmek Yılan formunda koruyucu bir ruhun adıdır.
Zmeu [Folklor] Romen masallarında insanımsı görünüme sahip olağanüstü bir yaratığın adıdır. Bazı hikâyelerde gökyüzünde uçan ve ateş kusarken, bazılarında kafasında güneş gibi parlayan değerli bir taşla tasvir edilir, güzel kızları onlarla evlenmek için kaçırır. Bkz. Zmey
Zmey, Zmey Goriniç [Folklor] Rus ve Bulgar masallarında rastlanılan üç başlı ejderha formunun adı olup ‘yılan’ kelimesiyle ilişkilidir. Zmey, Sırpça ve Hırvatça zmaj, Lehçe smok adıyla bilinmekte olup, Romence zmeu adlı canavar da zmeyin ödünçlenmiş bir varyasyonu olmalıdır. Rus masallarından birinde (bilina) Zmey Goriniç, Dobrinya Nikitiç tarafından öldürülmüştür. Hıristiyanlığın kabulünün ardından ejderhalar şeytanla özdeşleştirilmiş ve St. George’un ejderha öldürülmesini tasvir eden tablolar çizilmiştir.
Zoroya Verçernyaya Bir kaşam tanrıçasının adı olup, Dabog ile Myesyats’ın kızı, Utrennyaya’nın kız kardeşidir.
Zosim Çayırların efendisi olan bir arı tanrının adıdır.
Zshar Ptitsa [Rus Mitolojisi] Kanatları gümüş ve altın, gözleri kristal gibi parıldayan, genellikle altın bir tünek üzerinde rastlanılan efsanevi bir kuşun adıdır. Altın elmalar yiyerek beslenen, uçtuğu tarlaları geceleyin aydınlatan kuşun tek bir tüyü bile bir odayı aydınlatabilecek özelliktedir. Bkz. Ateşkuşu
Zuttibur Bir orman ruhunun adıdır.
Zvezda Dennitsa Dabog’un kızı, Verchernyaya Zvezda’ın kardeşi ve kimilerine göre Menes’in karısı olan sabah yıldızının adıdır.
Zyva Rusya’da tapınılmış yaşam tanrıçasının adı olup, Slavca ‘yaşayan kadın’ anlamına gelmekte, Polonya’da ‘Zyvie’ olarak bilinmektedir.
Slav Mitolojisinin Modern Yansımaları
Slav mitolojisi, modern dünyada edebiyat, sanat ve popüler kültürde yeniden canlandırılmıştır. Andrzej Sapkowski’nin The Witcher serisi, Slav mitolojisinden büyük ölçüde esinlenmiştir. Bu mitoloji ayrıca video oyunları (örneğin, Slavik Folklore RPG) ve animasyonlarda da sıkça karşımıza çıkar.
Sanatçılar, Slav mitolojisini tablolarında, müzik eserlerinde ve tiyatro oyunlarında işleyerek bu antik inanç sistemine modern bir yorum getirmiştir. Örneğin, Rus besteci Igor Stravinsky’nin Spring Rite adlı eseri, Slav mitolojik ritüellerinden esinlenmiştir. Slav mitolojisi, insanlığın doğayla olan derin bağını yansıtan eşsiz bir inanç sistemidir. Bu mitoloji, Slav halklarının tarihini, kültürel kimliğini ve dünyayı algılayış biçimini anlamak için önemli bir rehberdir. Günümüzde popüler kültürde yeniden doğan Slav mitolojisi, hem geçmişin hem de geleceğin bir köprüsü olarak varlığını sürdürmektedir.
