Finlandiya, doğasıyla büyüleyen, kuzey ışıklarıyla ünlü bir ülke. Ancak bu ülkenin zengin kültürel birikiminin ardında, günümüze kadar taşınmış büyüleyici bir mitoloji yatıyor. Fin mitolojisi, hem eski Fin halkının doğa ile olan bağlarını hem de onların inanışlarını anlamamıza yardımcı olan derin ve ilham verici hikayelerle doludur. Eğer mitolojiye ilgi duyuyorsanız ya da bu alanda araştırmalar yapıyorsanız, Fin mitolojisi sizin için keşfedilmeyi bekleyen bir hazine olabilir.
Bu yazıda, Fin mitolojisinin kökenlerinden, önemli mitolojik figürlerinden ve anlatılarından bahsedeceğiz. Ayrıca, bu mitolojinin insanlara nasıl ilham verdiğine, modern kültürdeki etkilerine ve efsanelerin yaşamlarımıza kattığı anlamlara değineceğiz.
Fin Mitolojisinin Kökenleri ve Özellikleri
Fin mitolojisi, Ural-Altay dil ailesine mensup Fin-Ugor halklarının kültürel mirasına dayanır. Bu mitoloji, diğer İskandinav mitolojilerinden farklı olarak daha çok doğa odaklıdır. Doğa olayları, ormanlar, göller ve hayvanlar, Fin halkının inanışlarında merkezi bir yere sahiptir. Fin mitolojisinin temelini, doğayı bir güç olarak kabul eden animist bir inanış oluşturur.
Efsaneler ve hikayeler, genellikle sözlü gelenekle aktarılmıştır. Yazıya geçirilmeleri ise 19. yüzyılın başlarında gerçekleşmiştir. Özellikle Elias Lönnrot tarafından derlenen Kalevala Destanı, Fin mitolojisinin en önemli kaynağıdır. Kalevala, Fin halkının hikayelerini, şarkılarını ve şiirlerini bir araya getirerek, hem Fin kimliğini güçlendirmiş hem de bu mitolojinin günümüze taşınmasını sağlamıştır. Buna ek olarak Estonyalı F. R. Faelmann ve Friedrich Reinhold Kreutzwald’da Kalevipoeg adlı eserlerinden kendi ülkelerinin panteonlarını detaylı anlatılmıştır.
Finler, Kvenler (Norveç kökenli Finler) ve Tornedalliler (Kuzey İsveç’te yaşayan Finler) Fin dilini konuşmaktayken küçük bir azınlık olarak İsveç dili konuşan Finler de bulunmaktadır. Baltık, Germen ve Slav dilleri arasında sıkışmış Fin dili Ural-Altay dilleri ile akraba olmasına karşın Fin kültürü komşularından oldukça etkilenmiş, özünde Lapon halkı gibi Ural-Altay öğeleri taşıyan Fin mitolojisi de özellikle Baltık ve İskandinav inançlarından çokça öğe ödünçlemiştir.
Kalevala Destanı ve Mitolojik Figürler
Kalevala, Fin mitolojisinin en bilinen eseridir ve dünya edebiyatının önemli destanlarından biridir. Bu destan, mitolojik kahramanların maceralarını, doğanın gücünü ve insanın bu güçle mücadelesini konu alır. Kalevala’daki başlıca karakterler şunlardır:
- Väinämöinen: Fin mitolojisinin en önemli kahramanlarından biri olan Väinämöinen, bilge bir şair ve ozandır. Büyülü şarkılarıyla doğa güçlerini kontrol edebilen Väinämöinen, Fin halkının bilgelik sembolüdür.
- Ilmarinen: Usta bir demirci olan Ilmarinen, mitolojide doğaüstü objeler yaratan bir figürdür. En ünlü eseri, refah ve zenginlik getirdiğine inanılan Sampo adlı büyülü değirmendir.
- Lemminkäinen: Cesur ve genç bir savaşçı olan Lemminkäinen, aşk ve macera hikayeleriyle ön plandadır. Onun hikayeleri, hem trajedi hem de kahramanlık unsurları taşır.
- Louhi: Pohjola’nın kötü kalpli hükümdarı olarak bilinen Louhi, Fin mitolojisinin güçlü ve korkulan kadın figürlerinden biridir. Sampo’nun çalınmasıyla ilgili hikayelerde önemli bir rol oynar.
Dünyanın kökenleri ve yapısı
Dünyanın bir kuş yumurtasından veya yumurtalarından oluştuğuna inanılıyordu. Kuşun türü ve yumurta sayısı geleneklere göre değişir. Kalevala’da Kuş , yedi yumurta (altısı altından ve biri demirden) yumurtlayan bir patka kuşudur. Diğer hikayelerden örnekler arasında birkırlangıç , bir dalgıç kuşu ve efsanevi dev bir kartal olan kokko bulunur . Gökyüzünün yumurtanın üst örtüsü olduğuna inanılıyordu; alternatif olarak kuzey kutbunda, kuzey yıldızının altında bir sütun tarafından desteklenen bir çadır olarak görülüyordu.
Yıldızların hareketinin, gök kubbenin Kuzey Yıldızı ve kendisi etrafında dönmesiyle meydana geldiği açıklandı. Kuzey kutbunda büyük bir girdap, bir gökyüzü sütununun dönmesiyle meydana geldi. Bu girdap sayesinde ruhlar dünyadan ölüler diyarı Tuonela’ya çıkabiliyordu .
Dünyanın düz olduğuna inanılıyordu. Dünya’nın kenarlarında Lintukoto , “kuşların yurdu”, kuşların kışları yaşadığı sıcak bir bölge vardı. Samanyolu’na Linnunrata , “kuşların yolu” denirdi , çünkü kuşların Lintukoto’ya gidip geri döndüğüne inanılırdı. Modern Fin kullanımında, lintukoto kelimesi hayali mutlu, sıcak ve huzurlu bir cennet benzeri yer anlamına gelir.
Kuşların başka anlamları da vardı. Kuşlar, bir insanın ruhunu doğum anında bedene getirir ve ölüm anında onu alırdı. Bazı bölgelerde, uyku sırasında ruhun kaçmasını önlemek için yakınlarda tahta bir kuş figürü bulundurmak gerekiyordu. Bu Sielulintu , “ruh kuşu”, ruhun rüya yollarında kaybolmasını önlerdi.
Su kuşlarına masallarda ve taş resimlerinde ve oymalarında sıkça rastlanması, onların eski Finlerin inançlarında ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir.
Tuonela, ölüler diyarı
Tuonela ölüler diyarıydı: Ahlaki yargı olmaksızın tüm ölü insanlar için bir yeraltı evi veya şehri. Herkesin sonsuza dek uyuduğu karanlık ve cansız bir yerdi. Yeterince cesur bir Şaman, atalarının rehberliğini istemek içintrans halinde Tuonela’ya seyahat edebilirdi . Bunun için Tuonela’nın karanlık nehrini geçmek gerekiyordu. Şamanın uygun bir nedeni varsa, onları almak için bir tekne gelirdi. Çoğu zaman, bir şamanın ruhu Tuonela muhafızlarını kandırarak aslında öldüklerini düşünmelerini sağlamak zorunda kalırdı.
Sampo Efsanesi
Sampo, Fin mitolojisinin en gizemli unsurlarından biridir. Zenginlik, mutluluk ve bolluk getirdiğine inanılan bu büyülü obje, Kalevala’nın merkezinde yer alır. Sampo’nun nasıl göründüğü ya da tam olarak ne olduğu konusunda farklı yorumlar yapılmıştır. Kimilerine göre Sampo, bir değirmen ya da hazine sandığıdır; kimilerine göreyse sembolik bir anlama sahiptir ve refahın kaynağını temsil eder.
Efsaneye göre, Sampo Ilmarinen tarafından yapılmış ve Louhi’ye verilmiştir. Ancak Väinämöinen, Lemminkäinen ve Ilmarinen, Sampo’yu geri almak için bir araya gelir ve destansı bir mücadele başlar. Sampo, bu hikaye boyunca hem güç hem de hırsın bir sembolü haline gelir.
Fin Kozmolojisi
Finliler, dünyanın bir kuş yumurtasının patlaması sonucu şekillendiğine ve düz olduğuna, yumurtanın kabuğunun ise gökyüzünü oluşturduğuna inanmaktaydı. Samanyolu Linnunrata (kuşların yolu) olarak tanımlanmakta, kuşların tepsi şeklindeki dünyanın uç noktası olan Lintukoto’ya kadar uçup geri döndükleri sanılmaktaydı. Ölülerin sonsuza dek uyumak üzere misafir edildiği Yeraltı dünyasına Tuonela adı verilmekteydi. Gök tanrı Ukko (yaşlı adam) aynı zamanda iklimden ve ekinlerden de sorumlu olup, elindeki çekiç, kılıç veya baltayı yeryüzüne şimşek göndermek için kullanmaktaydı.
Fin Mitolojisinde Doğa ve Ruhani Güçler
Fin mitolojisinin merkezinde, doğa ve onun ruhani güçleri bulunur. Eski Fin halkı, doğayı kutsal bir varlık olarak görmüş ve onu anlamaya çalışmıştır. Örneğin, ormanların ruhları olduğuna inanılır ve bu ruhların hoşnut edilmesi gerektiği düşünülürdü.
- Tapio: Ormanların tanrısı olan Tapio, avcıların koruyucusu olarak kabul edilirdi. Avcılar, ava çıkmadan önce Tapio’ya dua eder ve onun rızasını almaya çalışırlardı.
- Ahti: Suların tanrısı olan Ahti, göllerde ve nehirlerde yaşayan bir güçtü. Balıkçılar, onun yardımını almak için adaklar sunarlardı.
- Ukko: Gök gürültüsü ve fırtına tanrısı olan Ukko, aynı zamanda en güçlü tanrılardan biriydi. Bereket ve yağmur onun kontrolündeydi.
Doğanın her parçasının bir ruhu olduğuna inanılırdı. Bu inanış, doğaya saygıyı ve onunla uyum içinde yaşama gerekliliğini vurguluyordu.
Fin Mitolojisinin Modern Kültüre Etkisi
Fin mitolojisi, modern Finlandiya’da hala önemli bir yere sahiptir. Kalevala Destanı, Fin kimliğinin bir simgesi haline gelmiştir. Ayrıca, bu mitoloji sanat, edebiyat ve müzik gibi birçok alanda ilham kaynağı olmuştur. Örneğin, ünlü Fin besteci Jean Sibelius, eserlerinde Kalevala’dan ilham almıştır.
Bunun yanı sıra, Fin mitolojisinin etkileri popüler kültürde de görülmektedir. Kitaplar, filmler ve video oyunları gibi birçok modern anlatıda Fin mitolojisinden esintiler bulmak mümkündür. Özellikle doğa ile olan derin bağ ve mitolojik figürler, fantastik kurgulara zengin bir malzeme sunmaktadır.
Fin Mitolojisinden İlham Almak
Fin mitolojisi, sadece eski bir inanış sistemi değil, aynı zamanda modern insan için de ilham kaynağıdır. Doğayla uyum içinde yaşama fikri, günümüz çevre sorunlarına çözüm arayanlar için önemli bir ders niteliğindedir. Ayrıca, bu mitoloji aracılığıyla insanın kendi içsel gücünü ve potansiyelini keşfetmesi mümkün hale gelir.
Eğer Fin mitolojisi sizi etkilediyse, Kalevala’yı okuyarak bu büyüleyici dünyaya daha yakından bakabilirsiniz. Doğanın ve insanın bir arada nasıl muhteşem bir denge kurduğunu görmek, hem ilham verici hem de öğretici olacaktır.
Fin Mitolojisi Sözlüğü
AARNİ Mammelainen gibi gizli hazinelerin koruyucusu kabul edilen bir ruhun adı olup, her iki tanrı da J. M. Crawford’un Kalevala’nın İngilizce çevirisi için 1888’de yazdığı önsözde anılmıştır.
AHAVA Batı rüzgârının adı olup, Penitar adlı cadıdan Finlandiya’nın hızlı köpeklerinin babası olmuştur.
AHTİ Balıkçıların koruyucusu olan deniz, nehir ve göl tanrısının adı olup, yosundan sakalı olan bir erkek olarak tasvir edilir. Ahto adıyla da bilinen tanrı siyah bir kayalığın üzerinde yer alan Ahtola adı verilen bir sualtı sarayında yaşamaktadır. Ahti kendisine saygı gösteren balıkçıları bol balık göndererek mükâfatlandırırken, saygı göstermeyenleri yardımcıları olan su ruhlarını girdaplar yaratmaları için göndermektedir. Gökyüzündeki tanrıları kıskanan Ahti’nin eşi Vellamo’da insanları boğmaktan hoşlanmaktadır.
AHTO Bkz. Ahti
AHTOLAİSET Ahti, Allotar, Iku-Turso, Koskenneiti, Melatar, Pikku Mies ve Wetehilien gibi su ile ilişkili tüm tanrıların ortak adı olup, genellikle insanlara karşı cömert ve yardımseverdirler.
AİJEKE Lapon halkının inanışında şimşek ve yağmur getirdiğine inanılan bir tanrının ahşap putu olup, Laponca “büyükbaba” anlamına gelmekteydi. Yıldırım çarpması için başında 2 çivi çakılan Aijeke kimi yazarlarca İskandinav tanrısı Thor’a eşdeğer olarak görülmüştür. Çeşitli kaynaklarda ve bölgeden bölgeye “Murona Jubmel” (aşhap tanrı), Thoron ve Horagalles olarak anılan tanrı için Johannes Scheffer “Laponya Tarihi” (1673) adlı eserinde putun (yıldırım tarafından vurulduğunda) gürlediğinde Tiermes adını aldığını belirtmiştir.
Huş ağacından kaba çizgilerle yapılan ve üst kısmına insan kafası formu verilen puta sözde Lutherciliği benimseyen Lapon halkınca 17. Yüzyılın sonlarına dek ibadet edildiği bilinmektedir. Aynı zamanda şifa, iklim, deniz tanrısı ve hayvanların koruyucusu olarak saygı göre Aijeke putu yerleşim merkezlerinden uzakta dağlık alanda bir mağarada saklanmaktaydı.
AİNİKKİ Lemminkäinen ile Ahti’nin kız kardeşi olup, Lemminkäinen’e hovarda karısı Kylli’nin verdiği sözü tutmayıp köydeki eğlencede dans ettiğini söylemiştir.
AİNO Kalevala’da (3-5) yer alan bir manzum destana adını veren güzel kızın adı olup, kendisine kur yapan ama yaşlı olduğu için evlenmek istemediği kültürel kahraman ve şair Vainamoinen‘den kaçmak için denize atlayıp boğulmuştur. Öykünün kötü karakteri Joukahainen bir şarkı yarışmasında kaybettiği için verdiği söz üzerine kız kardeşini Vainamoinen ile evlenmesi için zorlarken, annesi de aldığı hediyeler karşılığında evliliğe razı olmuştur.
Gelin kıyafetleri içerisindeki kız evden kaçıp kendini bir uçurum kıyısından nehre atarak intihar etmiştir. Annesi pişman olup kızın arkasında ağıtlar yakarken, Vainamoinen elinde oltasıyla nehre gidip bir somon balığına dönüşen Aino’yu yakalamıştır. Adam evlilik ısrarını sürdürmüş balığa evlenme isteğini tekrarlamışsa da yeniden reddedilmiştir. Aino’nun hüzünlü öyküsü Vellamon neidon onkiminen (Vellamo’nun kızı için balık tutmak) adlı baladda anlatılmıştır.
AJATAR Yılanları emziren ve salgın hastalıklara sebep olan dev yılan veya ejderha formunda dişil bir orman ruhu olup, “orman şeytanı” olarak da bilinmektedir. Ajatar’ın tıpkı Babil mitolojisindeki Tiamat gibi yeryüzündeki tüm iblis ve ejderhaların anası olduğuna inanılmaktadır. Fince ajaa “takip etmek” kelimesiyle ilişkili olan Ajatar ayrıca Aiatar, Ajattaro ve Ajattara adlarıyla da bilinmekte Estonya’da Äi, Äijo ve Äijattar, Litvanya’da Aitvaras olarak adlandırılmaktadır.
AKANİDİ Sami halkının inanışında bir güneşin bakire bir kız formunda kişileştirilmiş adı olup, yeryüzüne neşe getirmek için uğraşmaktadır. Akanidi yeryüzüne indiğinde yaşlı ve yalnız yaşayan bir çiftin kızı kılığına girmekte, insanları sadece güzelliği ile değil aynı zamanda şarkı ve dansları ile de büyülemektedir. Akanidi insanlara parlak taşlar hediye edip, hayatı güzelleştirebilmek için çeşitli sanatlar öğretmeye çalışmışsa da insanoğlu bu hediyelerin kıymetini bilmeyince bir daha yeryüzüne dönmemiştir.
AKKA Ukko’nun dişil karşılığı olduğu sanılmaktadır
AKKRUVA Laponya’da tapınılan bir balık tanrıçasının adı olup, üst kısmı uzun saçlı bir kadın belden aşağısı ise balık şeklinde denizkızı görünümündedir. Saçlarını taramak için denizden çıktığına inanılan Akkruva insanlara balık tutmalarında yardımcı olan yardımsever bir tanrıça olmakla birlikte kızdırıldığında yıkıcı olabilmektedir.
AKRAS Bereket tanrısının adı olup, başta şalgam olmak üzere tüm bitkilerin koruyucusudur.
ALTIN YAY Gök tanrı İlmarinen’in sampodan dövdüğü yayın adı olup Kalevala’da bahsi geçmektedir.
ANNİKİ Kalevala destanında Kullervo’nun kız kardeşinin adı olup, çocukluklarında ayrılan kardeşler yetişkin olduklarında birbirilerini tanımadan birlikte olmuş ardından gerçeği öğrendiklerinden intihar etmişlerdir.
ANTERO VİPUNEN Kalevala’ya göre (rünik yazı, 17) yeraltında yaşayan büyü ve bilginin koruyucusu, tabiatın sırlarına hâkim bir devin adı olup, kafasının üzerinde ağaçlar olduğuna inanılmaktadır. Sihirli bir kayık yapmaya çalışan büyücü Vainamoinen önce orman tanrısı Tapio’dan gerekli malzemeyi istemişse de meşe dışında hiçbir ağaç kendini sunmayınca gemisini bu ağacın kerestesiyle inşa etmeye başlamış ardından işini tamamlamak için elzem olan bir büyü sözüne ihtiyaç duyunca ölüler diyarı Tuonela’ya gitmiştir.
Burada sihrini midesinde saklayan dev Antero Vipunen’i uyandırıp, sarsarak kusturmaya çalışmıştır. Başarısız olan büyücü bu sefer bir sopayı devin ağzından sokup mideye ulaşmaya çalışırken dev tarafından yutulmuştur. Devin midesinde bir demirci dükkânı açan kültürel kahraman sonunda Antero Vipunen’i rahatsız etmeyi başarmış ve büyülü söz ile birlikte kaçmayı başarmıştır.
APPARA Lapon halkının inanışında öldürülen çocukların ruhları olduğuna inanılan orman ruhlarının adıdır.
ATTJİS ENE Sami ay tanrıçasının kızı olup, hamile kaldığında av ve balığa gidemediğinden sütünden faydalanmak için ren geyiği beslemeye başlamıştır. Tombul ve beyaz tenli tasvir edilen güneşin kızı Njavvis-ene’nin oğlu, karakuru ve zayıf Attjis-ene’nin ise kızı olmuş, erkek çocuk geçmişte kandırılan annesi Njavvis-ene’nin intikamını Attjis-ene’yi öldürerek almıştır. Kadın ölürken ren geyiklerini kurbağa ve böceklere dönüştürmüştür.
AUFRUVVA Sami halkının inanışında balık sürülerini nehir ağızlarına doğru sürerek insanlarca yakalanmasına yardım eden bir denizkızının adıdır. Bir refah tanrıçası olarak da düşünülen Aufruvva’nın belden yukarısı kadın aşağısı ise balık olarak tasvir edilmekteydi.
AYI Ataların ruhlarını taşıdığı düşünülen ve karhu adıyla bilinen ayılar büyük saygı görmüş olup, Finlandiya’nın milli hayvanı olmuşlardır.
BARBMA AKKA Laponya’da baharın gelişini haber veren kuşların göç yollarını kontrol eden yaşlı kadın formunda bir Sami tanrıçasının adıdır.
BEİWE Sami güneş ve bereket tanrıçasının adı olup, nadiren erkek olarak da tasvir edilmektedir. Samiler, kış gündönümünde beyaz bir rengeyiğini tanrıça onuruna kurban ederek güneşin yeniden geri dönmesini ve uzun süren kış mevsiminin sona ermesini dilerlerken, yaz gündönümünde tanrıça için yapraklı ağaç dallarından güneş halkaları hazırlar ve güneşte erittikleri tereyağını sunarlardı. Güneş tanrıçasının pek çok çocuğu olup bunlardan kar ayakkabılarını keşfeden oğlu Kalla-parnek ile kocası bir cinayete kurban giden kızı Njavvis-ene en ünlüleridir. Bkz. Attjis-ene
BEİVE Lapon halkının inanışında baharın geldiğini müjdeleyen tanrıçanın adıdır.
BİEGA OLMAİ Lapon halkının inanışında bir rüzgâr tanrısının adıdır.
BUSİ-URT Tahıl ekili tarlalarının koruyucu ruhunun adıdır.
CACCE JİELLE Lapland halkının inanışında yaşlı adam, çocuk, güzel kadın ve çeşitli hayvanların kılığında görünebilen su tanrılarının adı olup, kötülüklerinden korunmak için bir parça ekmek veya bozuk para sunmak gerekmekteydi. Cacce-jielle’in dişilerine Cacce-jienne olup, saçını tarayan çıplak ve güzel bir kadın formunda genç erkeklere görünerek cezbeder sonra suya çekip boğarlardı.
DU URT Bir tahıl ruhunun adıdır.
EGRES Karelya bölgesi halkının inanışında bereket tanrısı olup, şalgam bitkisini insanoğluna hediye ettiğine ve koruyucusudur. Kutsal (Pyha) Egres olarak da bilinen tanrının sembolü ikiz şalgamdır.
GANİS Lapon halkının inanışına göre uzun kuyruklu güzel bir orman kadının adı olup, ren geyiği sürülerini yazın yüksek yaylalara sürmekte, ayarttığı genç erkeklerden yarı insan çocuklar doğurmaktaydı.
GUFFİTAR Lapon halkının inanışında ormanlar veya yeraltında yaşayan cüce ruhların adıdır.
HALDE Lapon halkının inanışında bir tabiat ruhunun adıdır.
HALTİJA Elf benzeri koruyucu bir ruhun adı olup sadece insanların değil oranların su kaynaklarının hatta insan yerleşimlerinin kendi haltijaları vardır. Mezarlıkların haltijaları ise Ölüm Halkı anlamına gelen Kalman vaki olarak adlandırılmaktaydı. Yerleşim haltijaları Tonttu veya Maan haltija olarak bilinmekte olup, İsveç folklorundaki Tomte ve Estonya folklorundaki haldja ile benzer özellikler göstermektedir. Saattaja (Kılavuz) ve Onni (Talih) adlarıyla da bilinip, Fince Haltia formunda da yazılan bu ruhlar insanlara doğumlarının üçüncü gününde gelmekte olup, inanışa göre bu sırada bebek kesinlikle yalnız bırakılmamalıdır.
HİİSİ Doğu Finlandiya’da tüm kutsal koruların koruyucusu kabul edilen orman tanrısının adıdır. Başlangıçta bir dev iken zamanla sakalsız, gözkapağı olmayan orantısız gözlü, kötü giyimli bir orman ruhuna dönüştürülerek, şeytanla özdeş hale getirilmiştir. Kalevala’da şeytan ve iblis anlamına kullanılan terim Hıristiyanlık sonrasında kimi zaman Yahuda’ya atfen Juutas olarak da anılmıştır. Yine Kalevala’da (13–14) Hiisi’nin yarattığı sihirli bir Kanada geyiğinden bahsedilmekte olup, kahraman bu geyiğe boyun eğdirerek Lemminkainen Pohjola bakiresiyle evlenme hakkı elde etmiştir. Hiisi aynı zamanda eserde kutsal mezarlık ve perili yerler anlamında da kullanılmıştır.
HİTTAVAİNEN Rusya’nın kuzeybatısında yer alan Karelya bölgesinde yaşayan Finlerin inanışında avcıların koruyucusu yabani tavşan tanrısı olup, adı şeytan anlamına gelen hitto kelimesiyle ilişkilidir.
HİTTOLA Pohjola civarında kömürleşmiş ve yanmış fundalık ve tepelerden oluşan kasvetli bir bölgenin adı olup, iblisler ile dolu olduğuna inanılmaktaydı.
HONGAS Sami halkının inanışında ayı avı öncesi gerçekleştirilen ayinlerde kutsal kabul edilen ayı kafataslarının da kullanımıyla köknar ağaçları önünde yakarılan bir tanrıça olup, adı “Köknar Hanım” anlamına gelmektedir.
HORAGALLES Yaşlı adam adıyla da bilinen Lapon şimşek tanrısı olup şimşeği sembolize eden iki çekiç taşırken tasvir edilmekte, onuruna ren geyiği kurban edilmekteydi. İskandinav panteonundaki Thor’un karşılığı olan Horagalles’in karısı tanrıça Raudna’dır.
İLMARİNEN Kalevala destanının en önemli kahramanlarından birisi olup sihirli sampoyu icad eden olağanüstü yetenekli bir demirci ustası ve büyücü Vainamoinen’ın yakın arkadaşıdır. İlmarinen başlangıçta bir tanrı olduğu sanılmaktaysa da zamanla folklorik bir kahramana dönüştürülmüştür.
Seppo İlmarinen, Vainamoinen için tahıl, para ve tuz öğütebilen sampo adlı üç-taraflı bir değirmen yapmış bu da büyücünün Kuzey ülkesinde yaşayan Pohjola Bakiresini kazanmasını sağlamıştır. Pohjola Bakiresinin öldürülmesinden sonra İlmarinen yeniden Pohjola’ya giderek bu sefer ölen kızın kız kardeşini elde etmeye çalışmış, kız karşı koyunca kaçırmıştır.
İLMATAR Kalevala destanında bakire bir kız olarak tasvir edilen havanın ruhuna verilen isim olup, Fince ilma “hava” kelimesiyle ilişkilidir. Başlangıç okyanusunda yüzen kız Doğu Rüzgârı tarafından hamile bırakılmış böylece büyücü Vainamoinen doğmuştur. Bir gün yumurtlamak için yer arayan bir kuş altında okyanustan başka bir şey bulamayınca kuşa acıyan İlmatar 7 yumurtayı dizlerine bırakmasına razı olmuştur.
Bir süre sonra dizleri ağrıyan kız ayaklarını oynatınca 7 yumurta denize düşünce yumurtaların sarıları güneşi beyazı ayı, kırılan yumurtalar yıldızları, demir bir yumurta ise yağmur bulutlarını oluşturmuştur. İlmatar bunan sonra yeryüzünü şekillendirmeye başlamış, Vainamoinen’in büyümesinden sonra kendisinden söz edilmez olmuştur.
İlmatar, Kalevala’da sık sık Luonnotar (Tabiatın dişi ruhu) olarak da anılmıştır. Vainamoinen, Lemminkainen ve İlmarinen adlı 3 kültürel kahramanın annesi olan İlmatar Udutar ve Terhetar ile birlikte tanrıça üçlemesi oluşturmaktadır. İlmater, yeryüzünün ilk kadını ve insanoğlunun atası Kave’yi doğurmuş olup, ana-kızın ikisi de ‘Luonnatar’ adıyla anılmıştır.
İNMAR Votyak halkının Hıristiyanlık öncesi inanışında gökyüzü tanrıçası olduğu sanılan bir varlığın adıdır.
İRPA Bir fırtına tanrıçanın adıdır.
İSMO Yanıkları iyileştirmek için üzerlerine köpük fırlatan bir rüzgâr tanrıçasının adı olup, kız kardeşleri Sumutar ve Suonetar ile birlikte Havanın Kızları olarak anılmaktadır.
JABME-AİMO Lapon halkının inanışında Jabme Akka tarafından yönetilen yer altı dünyasının adıdır.
JABME-AKKA Lapon halkının inanışında yer altı dünyası Jabme Aimo’yu yöneten tanrının adıdır.
JABMİAKKA Ölüler dünyası tanrıçasının adı olup, diğer ruhlar sıkıntı çekerken, kayıp bebeklerin ruhlarını sakinleştirip, teselli etmekteydi. Jabmiakka’nın adı “Ölünün yaşlı kadını” anlamına gelmekte olup, canlı gömülen siyah kedileri severek sakinleştiğine inanılmaktaydı. Sami şamanlar yaptıkları ruh yolculuğunda Jabmiakka’dan ruhları serbest bırakmasını sağlamaya çalışırlardı.
JENGK-TONGK Lapon halkının inanışında bir balık ruhunun adıdır.
JOUKAHAİNEN Kalevala’da kendini beğenmiş ve aptal birisi olarak tasvir edilip, Jouko olarak da bilinen genç bir büyücünün adı olup, Vainamoinen’e şarkı söyleme yarışmasında meydan okumuş ve kaybetmiştir. Büyük büyücü ve kültürel kahraman Vainamoinen çocuğu ikna etmeye çalışmışsa da ailesinin zoruyla Joukahainen ısrarcı olmuştur.
Taraflar birbirleriyle soru sorarak atışırken Joukahainen dünyanın yaratılışında hazır bulunduğunu söyleyince Vainamoinen genç şairi yalancılıkla itham etmiş, kavga çıkmak üzereyken Vainamoinen sihirli bir şarkı söyleyince hasmı bataklığa düşmüştür. Boğulmak üzere olan Joukahainen hayatını kaybetmek üzereyken Vainamoinen’e hayatını bağışlaması karşılığında kız kardeşi Aino ile evlenebileceğini bildirmiştir.
Öfke ve pişmanlıkla evine dönen Joukahainen annesi Joukola’ya durumu anlatınca kadın kızının büyük büyücüyle evleneceğine memnun olmuş hatta düğün hazırlıklarına başlamışsa da Aino yaşlı adamla evlenmek istemediğinden denize atlayarak intihar etmiştir. Bu durum Joukahainen’i iyice hırslandırmış bir gün kuzey diyarı Pohjola’dan dönen Vainamoinen’e pusu kurup oklamışsa da yanlışlıkla atını öldürebilmiş, büyücü buzlu sularına gömülmüşse de canını kurtarmayı başarmıştır.
JUMA Doğu Rusya’da Volga ve Vjatka nehirleri arasında yaşayan Kheremis (Mari) halkının inanışında “en büyük” lakabıyla da bilinen gökyüzü ve şimşek tanrısının adıdır. Fince ve Ural-Altay dillerinde juma ‘ilahi’ anlamına gelmekte olup su, toprak ve rüzgâr ruhlarını tanımlamak için kullanılmıştır.
KABA İnsanoğlunun kaderine yön veren bir ruhun adı olup, Pulah’ın babasıdır.
KALERVO Kullervo’nun babası olup, Untamo tarafından öldürülmüştür.
KALEVANPOJAT Dev Kaleva’nın şeytani oğullarının adı olup, verimli tarlaları çöle ormanları bataklığa çevirmekteydiler.
KALMA Ölüm tanrıçasının adı olup, Fince ve Ural-Altay dil ailesinde ‘ceset kokusu’ anlamına gelmektedir. İkametgâhını sürekli ağzı açık dolaşan ve sahibinin emriyle insanları parçalayan Surma adlı bir canavar korumaktadır. Fince mezarlık anlamına gelen kalmisto kelimesi de tanrıçanın adıyla ilişkilidir.
KANTELETAR Antik Fin dilinde büyü ile ilgili şarkıların adı olup, Kalevala’da kayıtlıdırlar.
KARGA Laponya’ya yaşayan Sami halkının inanışına göre kargalarda laevedolge adı verilen bir tüy bulunmakta olup, kuş onun sayesinde kurtların geride bıraktığı leşleri bulabilmektedir. Karga, Finlandiya’da kötü şans getiren bir hayvan olarak algılanmakla birlikte bu tüyü bulan avcının avının bereketli geçeceğine inanılmaktaydı.
KAUKOMİELİ Lemminkainen’in Kalevala’da geçen adlarından birisidir.
KAVE Vainamoinen’in babası olan bir gök tanrının adı olup sonraları ay tanrısı olarak anılmıştır.
KEKRİ Bereket ile de ilişkilendirilen sığır sürülerinin koruyucu tanrısının ve bu tanrı onuruna düzenlenen bir festivalin adıdır.
KEREMET Doğu Rusya’da yaşayan Fin kökenli Kheremis ve Mordvin halklarının inanışında etrafı çitlerle çevrilmiş içinde kahramanların ruhlarının yaşadığına inanılan kutsal orman ve tapınakların adıdır.
KERKİ Sığır sürülerinin büyüyüp gelişmesini sağlayan bir ruhun adı olup, samandan bebek formunda bir tasviri sobanın yanında saklanmakta 1 Kasım günü onuruna bir festival düzenlenmekteydi.
KİED KİE JUBMEL Lapon halkının inanışında bereketli av için onuruna ren geyiği kurban edilen bir tanrının adı olup, taş heykelciklerinin basitliğinden insan mı, hayvan mı yoksa ikisinin karışımı mı olduğunu anlamak mümkün değildir. Kied Kie Jubmel, İsveç diline Storjunka (Büyük Efendi) olarak geçmiştir.
KİLDİSİN Gök tanrı İlmarinen’in karısının adıdır.
KİPUTYTTÖ Yeraltı tanrısı Tuoni’nin kızı olan ağrı tanrıçasının adıdır. Adı “Ağrı Bakiresi” anlamına gelen Kiputyttö bir dağda her biri ayrı bir hastalık olan 7 çocuğuyla birlikte yaşamaktadır.
KİRAZ Marjatta bir kiraz çekirdeğinden hamile kalmaktadır (Kalevala, 50)
KİVUTAR Istırap tanrıçasının adı olup, Tuoni ile Tuonetar’ın kızı, Kipu-Tytto, Loviatar ve Vammatar’ın kardeşidir.
KÖNDÖS Buğdayın kişileştirilmiş hali olması muhtemel tarım tanrısının adı olup, Hristiyanlığın kabul edilmesinden sonra Baltık bölgesinde tarım, şarap ve ekili toprakların koruyucusu St. Urban ile özdeşleştirilmiştir.
KRATTİ Antik Scratti ile alakalı doğaüstü bir ruhun adı olup insanların mal ve mülklerinin koruyucusu
kabul edilmekteydi.
KUALA Votjak (Udmurt) halkının evleri içinde bir köşede bulunan mabetlerinin adı olup, evin koruyucu ruhları veya ataların ruhları için yapılmıştır.
KUL Lapon halkının inanışında yarı balık yarı insan formunda kötü bir ruhun adıdır. Fin Vedenhaltija ve Rusça Vodyanoi olarak adlandırılan varlıklarla benzerdir.
KULLERVO Kalevala’da Kalervo’nun talihsiz oğlu olarak bahsi geçen (31–36) huysuz, karanlık işlere eğimli ve suratsız bir karakterin adıdır. Kullervo’nun babası bir kavgada kardeşi Untamo tarafından öldürülmüş, hamile karısının doğurduğu çocuk ise İlmarinen ile karısı Pohjola Bakiresi’ne köle olarak satılmıştır. Güçlü ama aptal bir delikanlı olan Kullervo intikam yemini etmekle kalmamış, kölelikten kaçmayı başarıp, Laponya sınırında annesi bulmuşsa ama kız kardeşinin kayıp olduğunu görmüştür.
Yıllar sonra güzel bir kızla tanışıp sevişen Kullervo, genç kızın yıllar önce kaybolan kız kardeşi olduğunu öğrenince utanmış, kız ise kendisini bir nehre atarak intihar etmiştir. Babasının intikamını almak ve hayatındaki olumsuz gidişata dur demek isteyen Kullervo, amcası Untamo ile ailesini öldürmüşse de evine döndüğünde kendi ailesini de ölü bulunca o da intihar etmiştir. Kullervo’nun öyküsü Finli besteci Jean Sibelius’un 1892 yılında yazdığı bir senfonik şiirin ilham kaynağı olmuştur.
KUN Bir ay tanrısının adıdır.
KURRA Kalevala destanında (30) Lemminkainen’in arkadaşı olarak bahsi geçen bir kahramanın adıdır. Lemminkainen Pohjola Bakiresini elde etmek için Kuzey Diyarı’na giderken arkadaşından kendisiyle birlikte gelmesini istemiştir. Louhi’nin oğlu Pakkanen ikilinin kayıkla yol aldığı gölü dondurunca donma tehlikesi geçiren arkadaşlar, Lemminkainen’in duaları sayesinde kurtularak karaya kadar yürümüş, önce kaybolmuşlarsa da evlerinin yolunu bulmayı başarmışlardır.
KYLLİKKİ Lemminkainen tarafından kaçırılıp, evlenmeye ikna edilen aşk tanrıçasının adıdır. Kıza savaşmaya gitmeyeceğine dair söz veren kahraman sözünü tutamayınca ev işlerinden sıkılan Kyllikki durumu fırsat bilip kaçmıştır.
KYÖPELİNVUORİ Bakire ölen kadınların gideceğine inanılan cennet benzeri yerin adıdır.
LEİB OLMAİ Lapon halkının inanışında avcıların koruyucusu kabul edilip, yakarıldığında avın bereketli geçmesine yardım eden bir ayı ruhunun adıdır.
LEMMINKAINEN Fin milli destanı Kalevala’da bahsi geçen müziğe karşı olağanüstü yeteneğe sahip, dalgalı kızıl saçlı yakışıklı ve cesur bir kahramanın adıdır. Lemminkainen başka kızlarla flört etmesine rağmen Kyllikki’ye kur yapmakla kalmamış, kızı kaçırarak evlenmişse de hevesi çabuk geçmiştir.
Kyllikki’yi terk eden Lemminkainen Louhi’nin kızı olan Pohjola Bakiresi’nin peşine düşmüş, bir çoban hariç tüm Pohjolalıları muhteşem şarkı söyleme yeteneğiyle büyülemiştir. Bununla birlikte Lemminkainen Louhi’den kızını istediğinde adam kendisinden iblisin geyiğini, iblisin iğdiş edilmiş alev soluyan atını ve dünyanın sınırında yer alan Tuonela nehrinde yaşayan kara kuğuyu avlaması gibi imkânsız görevleri yerine getirmesini istemiştir.
Lemminkainen ilk iki görevi başarmışsa da Tuonela nehrine vardığında burada kendisine tuzak kuran Pohjolalı çoban tarafından öldürülmüştür. Çoban, Lemminkainen’ın bedenini parçalayarak nehre atmışsa da oğlunun kaderinden haberdar olan annesi nehre giderek oğlunun parçalarını toplayıp bir araya getirerek dikmiştir. Kadın tanrılara sunular sunduktan sonra bir arıya tanrı Ukko’nun yanına giderek bir damla yaşam sağlayan bal getirmesi için yalvarmış böylece oğlunun yeniden hayata dönmesini sağlamıştır.
Bununla birlikte yaşadıklarından ders çıkarmayan Lemminkainen geri döndüğünde Pohjola Bakiresi’nin demirci İlmarinen tarafından kazanıldığını öğrenince davetli olmadığı halde düğüne giderek sorun çıkarmıştır. Kyllikki’yi unutmak için Saari adasına giden Lemminkainen evine döndüğünde evin yakılmış, annesinin de kayıp olduğunu görünce Pohjolalılardan intikam almak istemiş, arkadaşı Kurra ile yola çıkmışsa da Louhi yaptığı bir büyü ile denizi dondurarak böylece gencin evine geri dönmesini sağlamıştır.
Lemminkainen daha sonra Vainamoinen ve İlmarinen’in sihirli sampoyu çalmasına yardım etmiştir. Lemminkainen, Lieto (pervasız), Kaukomieli ve bir zamanlar tanrı olduğunu düşündürecek şekilde Ahto adlarıyla da anılmıştır.
LEMPI Kalevala destanında Lemminkainen’in babasının adı olup, Fince “aşk” anlamına gelmekte ve günümüzde de erkek adı olarak kullanılmaktadır. Destanda Lempi’nin karısının adı belirtilmemişse de kelimenin dişil karşılığı Sukkamielli’dir.
LIEKKIÖ Tüm bitki, ağaç ve otların koruyucusu olan bir ruhun adı olup, ormana gömülmüş bir çocuğun ruhudur.
LODDIS EDNE Batı Samilerinin inanışında koruyucu bir tanrıçanın adı olup, kış mevsimi için avlanıp saklanan kuşların göç yollarını kontrol etmektedir.
LOUHI Soğuk ve kasvetli Kuzey ülkesi Pohjola’da bir kulübede yaşayan şekil değiştirebilme gibi doğaüstü yeteneklere sahip dişsiz bir cadıdır. Güneş ve ayı bir mağaraya kapatabilecek denli güçlü bir büyücü olan Louhi bu sayede kuzeyin soğuğunu kontrol edebilmektedir. Louhi’nin biri güzel diğeri çirkin iki kızı bulunmaktadır.
Bunlardan hiçbir destanda adı verilmeyip Pohjola Bakiresi olarak anılan güzel bir kızı, Vainamoinen, Ilmarinen ve Lemminkainen tarafından elde edilmeye çalışılmışsa da Louhi, kızın taliplerinden yerine getirilmesi olanaksız görevleri gerçekleştirmelerini talep etmiştir. Ilmarinen, Pohjola’yı refaha kavuşturacak sihirli değirmen sampoyu Louhi’ye vererek güzel kızla evlenmek istemiştir. Bununla birlikte büyücü Vainamoinen demirci İlmarinen’i ikna ederek kendi ülkelerinde kullanmak için sampoyu geri almayı denemiş, Louhi’yi yenmeyi ve sampoyu çalmayı başarmışlarsa da büyük bir kuş kılığına giren cadı takip ettiği ikilinin dönüş yolundaki teknesine kayalar fırlatarak saldırmıştır.
İnanışa göre kargaşada denize düşen sampo çalışmaya devam ettiğinden tuz öğütmeye devam ettiğine inanılmaktadır. Louhi öfkeye kapılarak Vainamoinen’in ülkesine salgın hastalık göndermişse de kahraman büyü yaparak salgını önlemiştir. İntikam peşindeki cadı bunun üzerine önce hayvan sürüleri üzerine dev bir ayı göndermiş o da engellenince son olarak güneş ile ayı çalmıştır. İnsanlar gök tanrı Ukko’nun gönderdiği bir şimşek sayesinde ateş yakarak ısınmayı başarmış ardından İlmarinen Louhi için pranga dövmeye başlayınca korkan cadı güneş ile ayı serbest bırakmıştır.
LUD Kahraman ataların ruhlarının yaşadığına inanılan kutsal bir korunun adı olup, her kabilenin kendi korusu bulunmaktaydı. Lud ruhları onuruna bir tay veya kara koyun kurban edilmekteydi.
LUOT HOZJIT Sami halkının inanışında ilk ve sonbaharda ren geyiklerini insanların yaşadığı alanlara doğru sürmesi için yakarılan ren geyiklerinin koruyucu ruhunun adı olup, özellikle yaz mevsiminde ormanda serbestçe dolaşan geyik postuna sarılmış güzel bir kız olarak tasvir edilmektedir.
MAA-EMAE Bir yeryüzü tanrıçasının adıdır.
MAAHISET İnsanlara dostça davranan cüce yeraltı ruhları olup, adları “yeryüzünde yaşayanlar” anlamına gelmekte ayrıca “yeraltındakiler” anlamında Maanalaiset olarak da bilinmekteydiler. Maahiset, Litvanya panteonundaki Kaukaslara benzerlik göstermektedir.
MAANHALTIJA Meyve ağaçlarının koruyucu ruhlarına verilen isimdir.
MADDER AKKA Lapon halkının inanışında bereket tanrıçasının adı olup, Sar-Akka, Juks-akka ve Uks-Akka adlı 3 doğum ve kader tanrıçasının annesidir. Fin Samileri Sar-Akka’yı sadece doğum ile ilişkilendirirken İsveç Samilerinin panteonunda en önemli mevkiye sahip olan yaratıcı tanrıça olarak da onurlandırılmaktaydı.
Lapon kadınların adet kanamaları döneminde tapındığı Madder Akka kadınların ve ren geyiklerinin rahimlerinde yeni yavrular oluşmasını sağlayarak bereket getirmekteydi. Madder Akka’nın kızlarından Sar akka kadın, ren geyiklerine doğumlarında yardım ederken, Juks Akka ana karnındaki yavruların cinsiyetini belirler, yeraltında yaşayan Uks Akka ise yavruyu doğum sırasında korumaktaydı.
MADER ATÇA Lapon halkının inanışında Mader Akka’nın kocası ve Sarakka’nın babası olan yaratıcı bir tanrının adıdır.
MARJATTA Kalevala’ya göre yediği kırmızı yabanmersini meyvesinden hamile kalan bir kızın adı olup, sonradan Karelia kralı olacak güzel bir erkek çocuk doğurmuştur. Kuzey diyarında yaşayan Marjatta ormanda dolaşırken bir guguk kuşunun tavsiyesiyle kopardığı bir yabanmersinini yiyince hamile kalmış, Marjatta’nın iffetsizliğine kızan ailesi kızı evden kovmuştur.
Bir ahıra sığınan Marjatta burada doğum yapmışsa da uyandığında çocuğun ortadan kaybolduğunu görmüştür. Güneş Marjatta’ya çocuğun bataklığa gittiğini söyleyince Sluggard adını verdiği ama yabancılarca başlangıçta Floweret olarak adlandırılacak oğlunu bulabilmiştir. Dünyaya doğaüstü bir şekilde geldiği için dışlanan hatta babası olmadığı vaftiz edilmemiştir. Vainamoinen çocuğun öldürülmesini teklif etmişse de bilgeyi azarlayan çocuk vaftiz olmakla kalmamış, kral olmuş ve azarladığı Vainamoinen’i ülkesinden kovmuştur. Bir yoruma göre Vainamoinen paganizmi, çocuk ile Karelia’ya yeni yayılan Hıristiyanlığın sembolüdür.
MERE AMA Okyanus, dere ve göllerle ilişkilendirilen su tanrıçasının adıdır.
METSANNETSYT Ormanda yaşayan doğaüstü güçlere sahip, iyi giyimli güzel bir yaban kadınının adı olup, kendine iyi davranan insanlara yardım ederken tehdit edildiğinde tehlikeli olabilmekteydi. Kelime anlamı ‘orman bakiresi’ olan Metsannetsyt’i yakalamak isteyen erkekler kızı tam yakaladıkları anda kucaklarında bir ağaç kütüğü bulmaktadırlar.
MIELIKKI Hayvanların koruyucusu olduğuna inanılan orman ve avcılık tanrıçasının “İyi Hanım” anlamına gelen adı olup, çeşitli öykülerde orman tanrısı Tapio’nun karısı veya kızı olarak tasvir edilmiştir. Kalevala’da kahramana Lemminkäinen Hiisi geyiğini yakalayabilmek için Tapio ile Mielikki’ye altın ve gümüşler sunarak, dua etmiştir. Şifacı özelliği de bulunup özellikle ayı kültü ile de ilişkilendirilen Mielikki’nin bir diğer orman ruhu Tellervo ile aynı karakter olduğu sanılmaktadır.
NAKK Şekil değiştirebilen su cinlerine verilen isim olup, genç kız ve delikanlı formlarına bürünerek söyledikleri şarkılarla kurbanlarını büyüleyerek dere ve göllerde boğulmalarına sebep olurlar. Estonya’da Nakh adıyla bilinmekte, gri saçlı yaşlı bir adam formunda tasvir edilmektedir. Nakk’ın dişil formu sarı açlı yarı balık yarı insan güzel bir kız olarak tasvir edilip, Nakk’ın kızı (Nakineiu; Estonya’da Nakinein) olarak adlandırılmaktaydı.
NULES MURT İnsan formunda ama tek gözlü bir orman ruhunun adı olup, şekil ve boyut değiştirme güçlerine sahiptir. Ormanın derinliklerinde altın, gümüş ve kıymetli taşlardan oluşan hazinesi ile devasa sığır sürüsünü beklemekte Unt-Tongk ve Mis Khun adlarıyla da bilinmektedir.
NYRCKES Avcılarca tapınılan dişi bir orman ruhu veya tanrıçasının adı olup, orman ruhu Tapio’nun eşidir.
OLMAI Lapon halkınca Tanrı anlamında kullanılan terim Leib-Olmai (Ayı Tanrı), Biegg-olmai (Rüzgâr Tanrı) gibi tanrıları adlandırmak için kullanılmıştır.
OTSO Kutsal bir hayvan olarak kabul edilen ayı ruhunun adı olup, Ohto, Kontio, metsän kuningas (orman kralı) ve mesikämmen (balpençe) olarak da bilinmekteydi.
OVDA Rusya’da yaşayan Finlilerin inanışında ayakları geriye dönük, koşarken sarkık göğüslerini omuzlarından arkaya doğru atan bir orman kadınının adıdır. Ormanın derinliklerinden bir mağarada yaşayan Ovda insanlar tarafından rahatsız edildiğinde fırtına çıkarabilmekteyse de sol koltukaltına dokunulursa felç edilerek yakalanabileceğine inanılmaktaydı.
PAIVA Güneş tanrısının adıdır.
PAİVA ile KUU Kalevala destanında güneş ve ayın adları olup, ikisi de Kyllikki (Adaların çiçeği) adlı kıza kur yaparak evlenmek istemişse de kız güneşi çok sıcak olan Paivala’da ayı ise çok soğuk olan Kuutola’da yaşamak istemediği için reddetmiş sonunda Lemminkainen adlı kahraman tarafından kaçırılmıştır.
PAIVATAR Gökkuşağı kavsinden günışığını ören güneş bakiresinin adı olup, altından bir elbise içinde tasvir edilmektedir. Louhi tarafından kaçırılıp saklanan kız şair Vainamoinen tarafından kurtarılmıştır.
PAJAINEN Büyük bir boğa veya domuzu kurban eden kasap görünümünde tasvir edilen tanrının adı olup, Lapon şimşek tanrısı Pajonn ile ilişkili olduğu sanılmaktadır.
PAJON Gökyüzünde yaşayan Lapon şimşek tanrısının adı olup, paddi “yukarısı” kelimesiyle ve Slav tanrısı Perun ile ilişkili olduğu sanılmaktadır.
PEKO Arpa tanrısı olup adı Fince tarla anlamına gelen pelto kelimesiyle ilişkilidir. Estonya’da başta arpa olmak üzere tüm tahılların koruyucu tanrısının adı olup, balmumundan yapılmış tasvirlerine tapınılmakta, onuruna bira içilip dua edilmekteydi. Finlandiya’da Hıristiyanlığın kabulünden sonra Pellonpekko adıyla bilinen tanrı St. Peter ile özdeşleştirilmiş, St. Peter günü azizin onuruna bira içilerek kutlanmaya başlanmıştır.
PELLERVOINEN Tarlaların ve mahsulün koruyucusu kabul edilen önemsiz bir tanrının adıdır.
PERKELE Şimşek tanrısı Ukko’nun görünümlerinden birisi iken zamanla şeytana dönüştürülmüştür. Perkele’nin adı ile Baltık panteonundaki Perkunas’ın ilişkili olması muhtemeldir.
POHJAN AKKA Cinayete kurban gidenlerin ruhlarının sonsuza dek ikamet ettiği Pohjan’ın (Kuzey Evi) kan renginde bir elbiseler giyen sahibesi olan bir Sami tanrıçasının adıdır.
POHJOLA BAKİRESİ Kalevala destanında kötü yürekli bir cadı olan Pohjola Hanımının iki kızından büyük ve güzel olanının lakabı olup, söylencede kızın gerçek adı anılmamaktadır. Louhi, kültürel kahraman Vainamoinen’e kendisine ülkesini refaha kavuşturacak sihirli sampoyu getirmesi halinde güzel kızı ile evlendireceği sözünü vermiş, bunun üzerine kahraman demirci İlmarinen’e kendisi için bu sihirli aleti yapmasını istemiştir.
Vainamoinen kızı evliliğe ikna etmeyi başaramayınca İlmarinen şansını denemiş başta razı olmayan kız demircinin sihirli sam poyu yapmasından etkilenerek evet cevabı vermiştir. Bununla birlikte kız Kullervo adlı hizmetçi tarafından öldürülecek Vainamoinen ile İlmarinen sampoyu Pohjola’dan kendi ülkelerine kaçırmayı denerken yolda denize düşürüp kaybedeceklerdir.
RANA NEIDA Güney Samilerinin inanışında ren geyiklerinin beslenebilmesi için tepeleri otlarla kaplayan ilkbahar tanrıçasının adı olup, gönlünü almak için sunağına üzerine kan dökülmüş çıkrık konulmaktaydı.
RAUDAN Lap halkının inanışında gök şimşek tanrısı Horagalles’in karısı olan bir tanrıçadır. Adı üvez ağacı anlamına gelen Raudna Fin tanrıçası Rauni ile benzerdir.
RAUNI Gök gürültüsü tanrısı Ukko’nun karısı olan bir tanrıça olup, adı İzlanda dilinde reynir, İsveççe rönn olarak bilinen üvez ağacı (Latince: Sorbus aucuparia) anlamına gelmektedir. Yeryüzünde bitkileri getirdiğine inanılan tanrıçanın onuruna ren geyiği kurban edilmekteydi. Bkz. Raudna
SAMANYOLU Linnunrata (kuşların yolu) adıyla bilinmekte, kuşların tepsi şeklindeki dünyanın uç noktası olan Lintuko-to’ya kadar uçup geri döndükleri sanılmaktaydı.
SAMPO Fin manzum destanı Kalevala’da (1835) büyücü Vainamoinen’in isteğiyle demirci İlmarinen tarafından Kuzey diyarı Pohjola’nın büyücü hanımı Louhi için yapılan ve sahibine şans getirdiğine inanılan sihirli bir objenin adıdır. Tam olarak ne olduğu bilinmeyen Sampo’nun yapımı sırasında kuğu tüyü, arpa, bir fıçı inek sütü ve dişi bir koyunun yünü kullanılmış olup, Kalevala’daki ifade ve çizimlerden samponun tahıl, altın ve tuz öğüten üç yüzlü bir el değirmeni olduğu anlaşılmaktadır.
Sampo, Pohjola diyarının hanımı Louhi’ye kızının karşılığı olarak verilmişse de Pohjola tarlalarının bereketi artarken diğer ülkelerde toprağın verimi düşünce Vainamoinen ile arkadaşları sampoyu çalmaya karar vermişlerdir. Vainamoinen bir gemi inşa ederken, İlmarinen’de kahraman için bir kılıç dövmüş ardından Lemminkainen’de ekibe katılmasıyla hep birlikte kuzey diyarına doğru yola çıkmışlardır. Bir öküzün yardımıyla sampoyu çalmayı başaran kahramanlar geri dönüş yolunca kendilerini dev bir kuş formuna girerek Louhi’den kurtulmak isterken sampoyu kayıktan denize düşürmüşlerdir. Söylenceye göre sampo çalışmaya devam etmekte ve tuz öğüterek denizi suyunun tuzunu arttırmaktadır.
SAMPSA Bütün kışı uyuyarak geçiren bitkilerin filizlenmesi ve büyümesinden sorumlu tutulan tanrı olup, adı “kamış, saz” anlamına gelmekteydi. Kış boyunca uyuyan Sampsa Pellervoinen ilkbaharda uyanarak orman, bataklık, çayırlık hatta kayalık alanlarda bitkilerin ekimine başlamaktaydı.
SUKUSENDAL İnsanlarla uykularında cinsel ilişkiye giren, gece geç saatlerde banyo yapanlara musallat olan bir kötü ruhun adı olup, kimi zaman evin çocuğunu cin çocuklarla değiştirmekte bu yüzden anneler bebeklerinin odasına beşiğin yanına makas ve demir bir nesne koyarlardı.
SURMA Ölüler dünyası Tuonela ve ölüm tanrıçası Kalma’nın evini koruyan canavarın adıdır.
ŞİMŞEK Ukko veya Perkele
TALONHALJITA Bir evden ilk ölen kişinin aileyi korumaya devam ettiğine inanılan ruhunun adıdır.
TAPIO Orman tanrıçası Mielikki’nin kocası, orman ruhu Nyyrikki ile rüzgâr ruhu Tuulikki’nin babası olan bir orman tanrısının adıdır. Kalevala’da Tapiola veya Metsola (orman) adı verilen evinde yaşayan tanrı ormanda yolunu kaybedenlere yardım edecek denli merhametli olduğu kadar kimi zaman onların ölümüne yol açacak küçük oyunlar oynayacak denli kötü olarak da tasvir edilmekteydi. Hıristiyanlığın kabulünden sonra avcıların koruyucusu kabul edilen bir azize dönüştürülmüştür.
TELLERVO Tapio ile Mielikki’nin kızı olan bir orman tanrıçasının adıdır.
TİLKİ Kötü ve güçlü kurt ile ayıya karşı zekâsını kullanarak galip gelen hilebaz bir karakter olarak tasvir edilmektedir.
TONTUU Koruyucu bir ev ruhunun adı olup, çalışkan aileleri ödüllendirip tembel olanların başına çeşitli işler açmaktaydı. Tontuu, bir Tomte varyantı olmalıdır.
TOREM Ural-Altay dillerinin konuşan halkların evrene düzen verip tabiatın dengesini sağlayan gök tanrının adıdır.
TUONELA Yeraltında olduğuna inanılan ölüler dünyasının adıdır.
TUONETAR Kalavela’ya göre Tuoni’nin (Ölüm) bodur ve yarı-kör kızı olup, suları sürekli kara akan yanı başındaki karanlık Tuonela ülkesinde yaşayan ölüm tanrıçasının adıdır. Orman içinde karanlık ve tehlikeli yolları aşmayı başarabilen bir kişinin 7 günde kraliçenin yanına gidebileceği söylenmekteyse de Tuonetar’ın sunduğu kurbağa ve solucanlardan yapılan içkiyi içmesi halinde geri dönmesi mümkün olmamaktadır.
Kültürel kahraman Vainamoinen yaptığı sihirli kayık ile Ölüm nehrini aşıp Ölüler diyarına ulaşmış burada çamaşır yıkayan Tuonetar’ı görmüştür. Kız kahramanın ölmeden nasıl olup da nehri geçtiğini merak etmiş, aradığı sihirli sözleri dev Antero Vipunen’den almaya giden kahramanın nehri geçmesine yardım etmiştir.
TUONI Ölümün kişileştirilmiş formu ve Tuonela, Manala veya Ulappala (boş arazi) adlarıyla bilinen yer altı dünyasının efendisidir. Etrafı üzerinde muhteşem bir kuğunun yüzdüğü siyah bir nehirle çevrili olan diyarda yaşayanların dünyasından siyah bir köprü ile ayrılmaktadır.
TURSAS Kalevala’ya göre denizin derinliklerinde yaşayan bir kötü bir canavar olup, İku-Turso (ebedi denizayısı), İku-Tursas ve Meritursas (ahtapot) adlarıyla da bilinmektedir. Tursas, kültürel kahraman Vainamoinen’e toprağı ekip orman yaratmasında yardım etmiştir. Cennet ağacı sayılan meşe dışında tüm ağaçları eken kahraman bu ağacın meşe palamudu içinde saklanan tohumunu dışarı çıkarmak için bir miktar saman yakmış, su perileri yanan saman içerisine meşe palamudu tohumlarını ekmişlerdir. Tursas’ın adı Germen dillerindeki thurs “dev, canavar” kelimesiyle ilişkili olmalıdır.
TUULİKKİ Orman tanrısı Tapio ile karısı Mielikki’nin kızı olan rüzgâr tanrıçası hayvanların koruyucu kabul edilmektedir.
UKKO Gökyüzü, hasat ve şimşek tanrısı olup, Aija, Aijo ve İsainen (büyükbaba) adlarıyla bilinmekte, Eston tanrısı Uku’nun yanı sıra Yunan tanrısı Zeus ve İskandinav tanrısı Thor ile benzer özellikler taşımaktaydı. Kalevala’da adı sıkça anılan tanrı güneş, ay ve ateşi çalan Pohjola hanımı Louhi’nin söndürdüğü ateşi yeniden yakmıştır. Jumala adlı Ural tanrısının yerini aldığı sanılan Hint Avrupa, muhtemelen Baltık kökenli bir tanrı olan Ukko, Kuoja (yaratıcı) ve Pauanne (şimşek) olarak da adlandırılmaktaydı.
Finlilerin Hıristiyanlığı kabul etmesinden sonra da Ukko tapımı bir süre devam etmiş olup, 16. Yüzyılda Agrikola piskoposu bölge halkının Ukko onuruna düzenledikleri ayinlerde sarhoş olup orji yaptıklarını bildirmiştir. Karelia ve İngermanland bölgelerinde Hıristiyanlığın kabulünden sonra İlyas peygamber ile özdeşleştirilmiştir.
VAKS OZA Değirmenlerde değirmen taşı veya döşemenin arkasında yaşadığında inanılan değirmen ruhunun adı olup, insanlara erkek veya kadın formunda görünmekteydi.
VELLAMO Denizkızı formunda tasvir edilen deniz tanrıçasının adı olup kocası deniz tanrısı Ahti ile birlikte Ahtola adlı sualtı sarayında yaşamaktadır.
VETEHİNEN Deniz tanrısı Ahti’nin maiyetinden bir iblisin adıdır.
VİZİ-EMBER Uğruna insan kurban edilen çirkin görünümlü bir su tanrısının adı olup göl ve nehirlerde ikamet etmekteydi.
WARALDEN OLMAİ Lapon halkının en önemli tanrılarından birisi olan yeryüzü tanrısının adı olup, Germen tanrısı Freyr’in Eski İskandinav dilinde ki takma adı ‘veraldar god’ kelimesiyle ilişkilidir.
YABMEAİMO Lapon halkının inanışında Yabmeakka tarafından yönetilen ölüler dünyasının adıdır.
YAMBE-AKKA Lapon yeraltı dünyası kraliçesinin adıdır.
Sonuç
Fin mitolojisi, Kuzey Avrupa’nın soğuk ve büyüleyici atmosferinden doğmuş, insan ve doğa arasındaki ilişkiyi derinlemesine ele alan bir inanış sistemidir. Kalevala Destanı ve diğer mitolojik anlatılar, hem geçmişin hikayelerini günümüze taşır hem de modern dünyaya anlam katmaya devam eder.
Bu zengin mitolojiyi keşfetmek, sadece Fin halkının tarihine ışık tutmakla kalmaz; aynı zamanda doğanın gücünü ve onunla uyum içinde yaşamanın önemini anlamamızı sağlar. Mitoloji araştırmacıları ve meraklıları için Fin mitolojisi, derinlemesine bir inceleme ve ilham kaynağı olmayı sürdürmektedir.
