Ülgen, Türk mitolojisinde önemli bir yer işgal eden büyük bir tanrıdır. Göklerin efendisi olarak bilinen Ülgen, yaratıcılığı ve kudretiyle dikkat çeker. Onun hikayesi, Türk halkının inançlarına ve kültürüne derinlemesine bir bakış sunar. Gel, Ülgen’in gizemli dünyasına birlikte yolculuk yapalım ve bu büyük tanrının sırlarını keşfedelim.
Ülgen, Türk ve Altay mitolojisinde iyilik tanrısıdır. Moğolcada Ülken (Ülgön) Han ve Ulgan Han isimleriyle de tanınır. O, göğün 16. katında ikamet eder. Türk mitolojisinde (Tengricilik döneminde) Türkler için iyilik tanrısıdır. Tek Tanrı inancında Gök Tanrısının oğlu ve göklerin hükümdarı kabul edilir.
Aynı zamanda Sibirya kabileleri tarafından da Bay Ulgan ve Ulgan gibi isimler altında yüce yaratıcı tanrı olarak tanınmaktadır. Altay’da Adakutay, Yakut’ta ise Ak Toyun adıyla anılır.
Ülgenin Özellikleri
Ülgen, Türk mitolojisinde önemli bir tanrı figürü olarak yer alır. Bu tanrı, Türk halk inancında yaratıcı ve koruyucu bir varlık olarak kabul edilir. Ülgen’in mitolojik anlatıları, Türk kültüründe derin izler bırakmıştır ve onun sembolik önemi, Türk halkının manevi dünyasında önemli bir yer tutar. Ülgen’in hikayeleri ve sembolizmi, insanlığın varoluşuna dair derin düşüncelere yol açar ve mitolojik bir anlatı aracılığıyla evrenin sırlarını keşfetmeye davet eder.
Ülgen’in Yüce Tanrı olduğuna inanılır ve genellikle göklerin tanrısı olarak tasvir edilir. Onun, dünyanın ve insanların yaratıcısı olduğuna inanılır ve bu nedenle yaşamın kaynağı olarak kabul edilir. Ülgen’in gücü ve otoritesi, Türk halkının yaşam felsefesine derinlemesine işlemiştir, çünkü onunla ilişkilendirilen değerler, toplumun dayanışma ve adalet duygularını şekillendirir.
Türk mitolojisinde Ülgen’in önemli bir rolü, insanlara adaletin ve doğruluğun sembolü olmasıdır. O, evrensel bir hakem olarak kabul edilir ve insanların eylemlerini izler, doğru olanı desteklerken haksızlığı cezalandırır. Bu nedenle, Türk halkı arasında adaletin ve dürüstlüğün önemli bir değer olduğu düşünülür.
Göğün 17. katında oturan Kayra Han’dan ‘dönüşüm’ yoluyla yaratılan göksel üç tanrı sıralamasında ilk sırada yer alan ve göğün on yedinci (veya onaltıncı) katında oturduğuna inanılan, hava durumunu, verimliliği ve doğurganlığı yönettiği kabul edilen, sonraları işlevlenerek Göktanrının yerini alan tanrıdır.
Kayra Han’ın oğludur. Altın Dağ’da, altın kapısı olan altın bir sarayda yaşar. Altın bir taht üzerinde oturur. Kayra Han’dan sonra ikinci derecede öneme sahiptir. Gök cisimlerini yönetir. Göksel ve meteorolojik olayların ilk kaynağıdır.
Ülgen’in Yüceliği ve Gücü
Biri ak, diğeri kara iki taşla gelerek (veya Korbolko Kuşu ile bu taşları göndererek) insanlara ateş yakmayı öğretmiştir. İyilik yapmayı sever. Uzun saçları vardır. Yanında büyük bir kalkanı bulunur. Elinde yıldırımlar gönderen bir yayı vardır. Yıldırımlar ve şimşekler onun silahıdır.
Yıldırımla vurduğu yer kutsallık kazanır. Yedi oğlu ve yedi kızı vardır. Gökçe (mâvi) renk ile simgelenir. Göğün hâkimidir. Dünyayı taşımaları veya destek olmaları için üç tane balık yaratmıştır. Elindeki topuzu, yaşam ağacının köklerine benzer ve öylesine dallı budaklıdır.
Bildiğimiz Güneş, Ay ve yıldızlardan (tüm gök nesnelerinden) çok uzakta yaşar. Biri sağında ve diğeri solunda iki ak Güneş bulunur. Bu gök nesnelerinin her biri kendisine ulaşmak isteyen şaman için bir engeldir. En güçlü şaman bile en fazla Altınkazık (Kutup) Yıldızına kadar ulaşabilir. Daha öteye gidemez. Betimlenirken ak, parlak, gürültücü (künürtçi), yakıcı (küygekçi), şimşekçi (yalgınçı) gibi sıfatlar kullanılır. Ezeli ve ebedi kabul edilir.
Evrenin başlangıcında yalnızca Ülgen ve Erlik vardır. Kaz ve kuğu kılığına girerek sonsuz suyun üzerinde uçarlar. Tanrı Ülgen Erlik’den daha güçlüdür. Erlik’in yaptığı hileleri anlamakta ve onu cezalandırmaktadır. Kayra Han ise evrenden önce de mevcuttur.
Ülgen’in Yaratıcı Rolü ve İnsanlarla İlişkisi
Yaşlı ve bilge bir görünüm ile tasvir edilir. Üç, altı, dokuz ya da 12 yılda bir görkemli törenler yapılarak kendisine beyaz kısrak kurban edilir. Üç börkü (başlığı) vardır, uzun sakallıdır. Aslında çoğu zaman bir karısından bahsedilmediği halde birkaç yerde eşinin adı “Taz Hanım” (Kel Hanım)’dır. Bindiği hayvan da Kelke adlı kel bir öküzdür. Moğolcada pek çok Tanrının adının sonunda yer alan Ulağan (Ulagan) sözüyle de bağlantılı görünmektedir.
Ulağan Han, geniş bir halk kitlesi tarafından sevilen bir liderdir. Halkı ona sadece bir lider olarak değil, aynı zamanda bir baba olarak da saygı duyar. Yaşlılığına rağmen hala enerjik ve etkileyici bir ses tonuna sahiptir. Beyaz sakalları ve derin kırışıklıkları ona bilgelik ve deneyim dolu bir görünüm katar.
Üç, altı, dokuz veya 12 yılda bir yapılan kurban töreni, Ulağan Han’ın gücünü ve değerini vurgular. Bu törenlere halkın tüm kesimleri katılır ve bu sayede toplumun birlik ve beraberliği pekişir.
Ulağan Han’ın üç farklı börküsü bulunur. Her bir börkü onun farklı yönlerini temsil eder. Bu nedenle halk, ona “üç beg” (üç başlı) diye hitap eder.
Ne yazık ki, Ulağan Han’ın eşi Taz Hanım hakkında çok az şey bilinmektedir. Ancak bazı kaynaklarda ondan, Kel Hanım olarak bahsedilir. Bu lakap, onun zeki ve güçlü bir kadın olduğunu gösterir.
Ulağan Han’ın en sevdiği hayvan, Kelke adında bir öküzdür. Onun için gözde bir hayvan olan Kelke, Moğolcada “ulağan hayvan” anlamına gelir. Bu nedenle, Ulağan Han’ın adında da bu kelime kullanılmış olabilir.
Ulağan Han, halkıyla etkili bir iletişim kurmayı bilen, onların sorunlarıyla yakından ilgilenen ve onların güvenini kazanmış bir liderdir. Onun yönetiminde halkı kendilerini güvende ve mutlu hisseder ve bu da Ulağan Han’ın saygınlığını arttırır.
Vogullarda Ulgon olarak yer alır ve ateşin kaynağı olarak görülür. Mani Dini ile birlikte Ahura Mazda (Hürmüz) ile özdeşleşmiştir. Bu nedenle bir ünvan olarak Moğol mitolojisinde “Hormosta”, Türk mitolojisinde “Kurbustan” adıyla da yer alır. Moğollara göre 55 Batı Tanrısının başında bulunur. Türk Mitolojisi’ndeki karşı imgesi Yeraltı Âleminin Hükümdarı ve kötülük Tanrısı Erlik Han’dır.
Vogul mitolojisinde, Ulgon ateşin koruyucusu ve kaynağı olarak görülmektedir. Bu nedenle topraktaki ateşlere büyük önem verilir ve bu ateşler hem evlerin hem de toplumun korunması için kullanılır. Ahura Mazda (Hürmüz) ile özdeşleştirilmesi, onun güçlü ve şefkat dolu bir tanrı olarak kabul edilmesini sağlar.
Vogullar için Ulgon, yaşamın merkezindeki önemli bir tanrıdır. Onunla ilişkili ritüeller ve törenler, hayatın her alanında görülür. Ölüler de Ulgon’un koruması altındadır ve ölülerin yakılması, onun sembolik bir işaretidir.
Moğol mitolojisinde ve Türk mitolojisinde de önemli bir yere sahiptir. Moğollar için Ulgon, 55 Batı Tanrısı’nın en güçlüsü ve Kurbustan adıyla anılır. Türk mitolojisinde ise, Erlik Han’ın karşıtı olarak düşünülür ve Yeraltı Âleminin Hükümdarı olarak yer alır.
Ulgon, aynı zamanda çeşitli doğa olaylarının da bir tanrısıdır. Yıldırım, yağmur, güneşin doğuşu ve batışı gibi olayların yanı sıra, renklerde ve döngüsünde de önemli bir rol oynar. Vogullar, ona şükranlarını ifade etmek için farklı törenler düzenler ve onun adını anarlar.
Vogulların hayatında Ulgon’un önemi oldukça büyüktür ve ona saygı duyulması hayati önem taşır. Onun gücü ve koruyuculuğuna inanmak, Vogul halkının yaşadığı coğrafyada hayatta kalmalarını sağlar. Ulgon, Vogulların inançları ve kültürü için olmazsa olmaz bir tanrıdır.
Ülgen’in Çocukları
Ülgen’in “Karakuş Han, Karşıt Han, Pura Han, Burça Han, Yaşıl Kan, Kanım Han, Baktı Han” adında yedi oğlu ile Ak Kızlar veya Kıyanlar diye adlandırılan dokuz kızı vardır.
Bu yedi oğul ve dokuz kız, Ülgen’in en sevdiği çocuklarıdır ve onlardan gurur duymaktadır. Karakuş Han, babasına benzer bir şekilde sert ve cesur bir savaşçıdır. Karşıt Han ise adıyla da anlaşılabileceği gibi her zaman insanların karşıtıdır ve onlara meydan okumaktan çekinmez.
Pura Han ise doğaya ve hayvanlara olan sevgisiyle bilinir ve genellikle onlara yardım etmek için çabalar. Burça Han, babası Ülgen gibi bilgelik ve adalet dolu bir liderdir. Yaşıl Kan ise gücü ve cesaretiyle tanınan bir savaşçıdır. Kanım Han, adından da anlaşılacağı gibi savaşçılığının yanı sıra çok cömert ve adil bir liderdir. Baktı Han ise babası gibi görünmese de farklı yetenekleriyle ön plana çıkan ve ona çok benzeyen bir savaşçıdır.
Ak Kızlar veya Kıyanlar ise halk arasında en çok sevilen ve sevimli kızlardan oluşur. Ülgen’in en küçük kızı olan Ak Kızlar, sevgi dolu ve yardımsever kişilikleriyle bilinirler. Kıyanlar ise savaşta bile cesaretlerinden taviz vermeyen ve babalarının savaşçı ruhunu yansıtır. Her birinin kendi özel yetenekleri ve karakteristik özellikleri olsa da hepsi de babalarının onurlu mirasını taşımaktadır.
Ülgen’in tüm çocuklarının yetenekli ve saygın bireyler olarak büyümelerinden gurur duymaktadır ve onlardan gelecekte de büyük başarılar beklemektedir.
Altay mitolojisinde ise Ülgen’in, göğün üçüncü katında oturduğuna inanılan iki oğlu vardır. May- Ana ve May-Ata.
